2018 թ․ հաշվետվություն

ՀՀ ԳԱԱ  Հ.Ա­ճառյանի ան­վան լեզ­վի ինստիտուտի 2018 թ.

գիտական և գիտակազմակերպչական գործունեության

հիմնական արդյունքների մասին

 

 

         2018 թ. ընթացքում ինստիտուտում ձեռք բերված գիտական արդյունքները կարևոր նշանակություն կարող են ունենալ լեզվաբանական մտքի հե­տագա զարգացման, տարբեր հարցերի նորովի մեկնաբանման առումներով, կրթու­թյան, մշակույթի, պատմու­թյան և մի շարք այլ բնագավառների խնդիրներ լուծելիս:

        «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Համբարձումյան) կարևոր դիտարկումներ են կատարվել ընդհանուր և հայ լեզվա­բանության ոլորտում: Քննության են ենթարկվել լեզվի և մշակույթի, լեզվի և կրոնի փոխ­հա­­րա­­բերու­թյունները, լեզուների պատմության մեջ հան­րային և հոգեբանական գործոն­նե­րի դերը, լեզվա­բա­նա­կան աշխարհագրության դի­տան­կյու­նով մեկնաբանվել են հարավ­կով­­կասյան տարածքի բա­­ռագիտական խնդիրները, ներ­կա­յաց­վել են հայ լեզվաբանության մեջ վիճա­կագրական նորագույն մեթոդների օգտագործ­ման առա­ջին փորձերի արդյունք­նե­րը: Ուշա­գրավ են կա­տարված բառաքննական և ստու­գա­­բա­­նական ճշգրտում­­ներն ու լրա­ցումները հայե­րեն ստու­գաբանական բառարանում: Նյութեր են պատրաստվել հայե­րենի պատ­մական բառա­րանի համար, պատ­րաստ է ստու­գաբանական բառարանի 1-ին պրակը, կատարվել է կավամշակմանը և փայ­տամշակմանը վերաբերող միավոր­նե­րի քննու­թ­յուն՝ բառերի  ծագում­նա­բանական դասակարգմամբ:

        «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) հայերենի բնիկ բառապաշարի բառիմաստային կամ թեմատիկ խմբերի քննությամբ  ձեռք են բերվել նոր տվյալներ. ավարտվել է գրաբարի բառապաշարում խաղող և գինի իմաս­տային խմբի քննությունը: Դասական գրաբարի բառապաշարի և քերականական հա­մա­­կարգի կառուց­ված­քա­յին հետազոտության բնագավառում կատարվել է բայական հա­րա­­ցույցի անդամների ձևա­բանական և բառակազ­մական կառուց­վածքի նկարագրու­թյուն, բայասեռի կարգի դի­տար­կում, Մովսես Խորենացու «Պատ­մութիւն Հայոց» երկում ռազ­մա­կան բառապաշարի քննու­թյուն:         Դի­տարկ­վել է արև­մտա­հայերենի` Սփյուռքում կիրառվող  ուսում­նական ձեռնարկ­նե­­րում քերականական կարգերի մեկ­­նա­բանությունների պատ­մա­կան զար­գա­ցումը: Որոշ­վել են արևմտահայերենի բայ, մակբայ, կապ, շաղկապ, ձայնար­կու­­թյուն, վերաբերական խոսքի մասերի գործառության կանոնական ձևերը, համակարգ­ված ձևով ներկայացվել են քերականական օրինա­չափությունները (ղեկ.՝ ԳԱԱ թղթ.անդամ Ա.Սարգսյան):  

        «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակներում  (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) մեծ ծավալի աշխա­տանք է կատարվել ՀՀ տարածքում ներկայում գործառող բար­բա­ռային միավորների հետազոտության առու­մով: Ավարտվել է «Հայաստանի Հան­րա­պե­տության բարբառային համապատկեր» համա­լիր ծրագրի առաջին փուլը, ձևավորվել են Գեղարքունիքի մարզում գործածվող Մշո, Բայազետի, Դիադինի բար­բառ­­ների, Գանձակի միջբարբառի, Մակուի և Արծափի խոս­վածքների ընդհանուր նկա­րագրերը, արձանագրվել մարզում բարբառային այդ միա­վորների դրսևորումների առանձնահատկությունները, ստաց­վել են մարզի 52 բնակավայրերի բար­բառային բնու­թագրերը, գրառվել են բարբա­ռա­յին խոսքի նմուշներ, կազմվել է բարբառային բառերի ընդարձակ բառացանկ: 

 

2. Բազային ‎ֆ‎ինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

        ● «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նար­կման խնդիրներ» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.թ. Ն.Սարգսյան) կատարվել են արդի գրական և խոսակցական հայերենի կառուցվածքի և գործառության հետազոտություն, տեքստի լեզվաբանական քննություն, բառապաշարի ուսումնասիրություն,  տերմի­նա­բա­նա­կան հարցերի դիտարկում։ Հետազոտությունների արդյունքները կամփոփվեն գի­տա­կան հոդվածների ժողո­վա­ծուում, մի շարք հոդվածներում: Հրապարակվել է «Հայե­րե­նագիտության արդի խնդիրներ» խորագրով գիտաժողովի նյութերի էլեկտրոնային ժողովածուն:

       Շարունակվել են նորա­բա­նու­թյուն­ների բառարանի կազմման աշխա­տանք­­ները. հրատարկվել է «Նոր բառեր»-ի Դ պրակը, որն ընդգրկում է  շուրջ 1500 նորա­բա­նու­թյուն­:

        Արդի արևմտահայերենի ուսումնասիրման շրջանակներում հետազոտվել են արևմտահայերենի գործառության խնդիրները, դիտարկվել են Սփյուռքի տարբեր համայնքներում արևմտահայերենի արդի վիճակի և արևելահայերենի հետ փոխ­հա­րա­բերությունների հարցերը։ Կատարվել է արևմտահայերենի քերականության պատ­մության, բառա­պաշարի, մասնավորապես՝ նորաբանությունների  ուսումնասիրություն։

        Հրատա­րակվել են Յ.Չոլաքեանի «Գործնական արեւմտահայերէն» /Լիբանան/, Ա.Ֆիշենկճեանի «Արեւմտահայերէնի քերականութեան պատմութիւն  (Յետայտ­նեանա­կան շրջան)» աշխատությունները, մի շարք հոդվածներ, հրապարակվել է «Արևմտահայերենի հարցեր» գիտական հոդվածների էլեկտրոնային ժողովածուն:

         ● «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.`բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) կատարվել է գրաբարի բառապաշարի իմաստային մի քանի խմբերի քննություն, մատենագրության տվյալների քննությամբ բացահայտվել են բառերի հաճախականության, հոմանիշության, բազմիմաստության նրբերանգներ, որոնք գրաբարի բառարաններում արտացոլված չեն, նկարագրվել են միջին հայերենի հնչյունա­քերա­կա­նական և բառապաշարային մի շարք հատկանիշներ (Մխիթար Հերացու և Աբուսայիդի երկե­րի քննությամբ)։

         Հետազոտվել են տարբեր բարբառներում ու միջին հայերենում գործածական բառեր, որոնք հնդեվրոպական ծագումով բնիկ հայերեն բառեր են կամ հին փոխառություններ (Մեծի տանն  Կիլիկիո կաթողիկոսարանի շուրջ 240 ձեռագրերի հիշատակարանների դիտարկմամբ), 14-րդ դարի  ունիթորական գրականության  լեզվի  քննությամբ առանձ­նաց­վել են քերականակաև  լատինաբանությունները և բնագրային զուգահեռով որոշ­վել  դրանց նախօրինակ կաղապարները: Անդրադարձ է կատարվել Մխիթարյանների հայա­գի­տական գործունեությանն ու աշխարհաբարի հարցերին:

         Հետազոտությունների արդյունքները հրապարակվել են 1 մենագրության մեջ, 10 հոդվածներում: Հրապարակվել է 1 ուսումնական ձեռնարկ:

         ● «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակներում  (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) շարունակվել են «Հայ բարբառագիտություն» միհատորյակի ստեղծման աշխատանքները, կատարվել են բարբառների բառապաշարի,  իմաստային (թեմատիկ) տար­բեր բառախմբերի,  բառիմաստային իրողություններիուսումնասիրու­թյուններ։ Շարու­նակվել են հետազոտությունները բարբառների հնչյունական ու քերակա­նական համակարգերի բնագավառում, դիտարկվել են հայերենի բարբառներում միջինհա­յերենյան իրողությունները,  կատարվել է բարբառային միավորների համեմատական քննու­թյուն, հետազոտվել են  չուսում­նա­սիր­ված բարբառային միավորներ:  Շարունակվել են բարբա­ռային նյութերի թվայնացման, բարբառային նոր նյութերի հավաքման աշխա­տանքները:

Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացված են 22 հոդվածներում, 1 մենա­գրու­թյան մեջ:

         ● «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.`բ.գ.դ. Վ.Համբարձումյան) կատարվել են լեզվաբանական տերմին­ների, հայերենի և այլ լեզուների իրողությունների համեմատական քննություն,  բառա­քննական և ստուգաբանական ճշգրտումներ և լրացումներ հայերեն ստու­գաբանական բառարանում,  դիտարկվել է բայի եղանակային ձևերի զարգացումը, ուսումնասիրվել են գրա­բարի իմաստային խմբերը (կավամշակում,  փայտամշակում), կատարվել է  հայերենի և տարածաշրջանի հին ու նոր լեզուների հաﬔմատական ուսում­նա­սիրություն (հայ-քարթ­վելական ընդհանրություններ), հետազոտվել են հայերենի արա­բական փոխառու­թյուն­ները: Թեմայի գծով տպագրվել է  2 մենագրություն, 15 գիտական հոդված։

         Կիրառական լեզվաբանության բնագավառում (ղեկ.` բ. գ. դ. Լ.Հովսեփյան) կատար­վել է  հա­մա­կարգ­չային լեզվաբանության արդիական խնդիր­ների քննություն, ստեղծվել է կայք՝ կիրառական և համակարգչային լեզվա­բանության արդիական խնդիրները ուսում­նա­սիր­ելու և գիտական պատշաճ մա­կար­­դակով ներկայացնելու նպատակով, ընթանում են աշխատանքներ  նոր բառերի մեքենական որոնման ալգորիթմի մշակման, կորպուսային լեզ­­վա­բանության, տեքստի ավտոմատ խմբագրման խնդիրների ուղղությամբ:

          Կատարվել է դասական գրաբարի բառապաշարի և քերականական համա­կարգի կա­ռուցվածքային նկարա­գրություն /գրաբարի բայական հարացույցի անդամների ձևա­բանական և բառակազմական կառուցվածք, բայական սեռ, ռազմական բառապաշար/:

        Նոր նյութերով համալրվել է hamabarbar.am կայքում գործող «Հայկական էլեկ­տրոնային համաբարբառ» մեծածավալ շտեմարանը: Շարունակվել են հետա­զո­տություն­ները հայե­րենի փորձա­ռական հնչյու­նա­բա­նու­թյան բնագավառում:

        Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացնում են մեկ տասնյակից ավելի հոդ­վածներ, մոտ մեկ տասնյակ համաբարբառներ:

 

         3. Թեմատիկ ֆինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

        «Արագածոտնի մարզի բարբառային համապատկեր» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) կատարվում է ՀՀ Արագածոտնի մարզի բոլոր համայնքների վերաբերյալ արխիվային, նաև հրապարակված նյութերի ուսում­­նա­սիրում: Պատրաստվել են հարցարաններ՝ հավաք­ելու բարբառային նյութ: Ճշգրտվում են համայնքների ժողովրդագրական տվյալները, բարբառային և խոս­ված­քային յուրահատկությունները, թեմայի ավարտին ձևավորվելու են Արագածոտնի մարզի բնակավայրերի բարբառային բնութագրերը, ստացվելու է գործառող բարբառային հատկանիշների և բարբառային միավորների տարածման ամբողջական պատկերը:

        Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացվելու են մենագրությամբ:

 

        Հայերենագիտության ոլորտում գիտահետազոտական աշխատանքները նպաստում են մեր ժողովրդի ազգային ինքնության խնդիրներին, պատմությանը, մշակույթին, նկարագրին, հոգեբանությանը, զարգացման անցած փուլերին ու հեռանկարներին վերաբերող և բազում այլ հարցերի պարզաբանմանը, հայ ժողովրդին հատուկ էական հատկանիշների, քաղաքակրթական առանձնահատկությունների բացահայտմանն ու արժևորմանը: Ինստիտուտում կատարվող ուսումնասիրությունների արդյունքները կարևոր նյութեր են պարու­նա­կում ընդհանուր լեզվաբանական առումով, արժեքավոր են հարակից մի շարք գիտա­ճյու­ղերի համար: Ինստիտուտում կատարված շատ աշխատանքներ ունեն նաև գի­տա­գործ­նական, կիրառական նշանակություն: Ինչպես մասնագիտական շրջա­նակ­ներում, այն­պես էլ լայն հանրության մեջ մեծ պահանջարկ ունի  «Նոր բառեր»-ի յուրաքանչյուր պրակ, ինստիտուտում պատրաստված թե՛ տեսական և թե՛ ուսուցողական աշխա­տանք­ները գործածվում են բուհական համակարգում, ուսումնական այլ գործընթացներում:

         Հաշվետու տարում ինստիտուտում պատրաստվել են այդ կարգի հետևյալ աշխա­տանքները. Վ.Համբարձումյան, Գրաբարի ձեռնարկ, Ս.Տիոյեան, Ակնարկ արդի հայերէնի ուղղախօսութեան (ուսումնական ձեռնարկ) (համահեղ. Ֆ.Խլղաթեան), Օ.Խաչատրյան (համահեղ.), Հայոց լեզվի ուսումնական ձեռնարկ: 

Գործարկվել է հamabarbar.am էլեկտրոնային կայքը (հեղ.՝ բ.գ.թ. Ֆ. Հակոբյան), որ­տեղ ներկայացված էլեկտրոնային համաբարբառների հսկայածավալ շտեմարանը մեծա­պես կնպաստի լեզվաբանական հետազոտություններում էլեկտրոնային համա­բար­բառ­ների կիրառությանը, ինչպես նաև լեզվական փաստերի համաժամանակյա և տարաժա­մա­նակյա քննությանը:

         Ստեղծվել է  appliedlinguistics.am/ կայքը (հեղ.՝ բ.գ.թ.  Ֆ. Հակոբյան), որի նպա­տակն է կիրառա­կան և համակարգչային լեզվաբանության արդիական խնդիր­ների՝ գիտական պատշաճ մակարդակով ներկայացումը: Այն կարող է օգտակար լինել լեզվաբանների, լեզվածրագրավորողների, ուսանողների, ինչպես նաև գիտական հանրության առավել լայն շրջանակների համար:

 

5. 2018 թ. հրապարակումների ցանկ.

 

 

 

      Ժողովածուներ

        1. Արեւմտահայերէնի հարցեր (գիտական ուսումնասիրութիւններ), պրակ Ա, Ե., 2018, 113 էջ:

        2. «Հայերենագիտության արդի խնդիրներ» գիտաժողովի նյութերի ժողովածու, Ե., 2018, 101էջ:      

 

       1.  Գուլգազարյան Լ.Ա., Թ. Արծրունու «Պատմութիւն տանն Արծրու­նեաց», hamabarbar.am, Ե., 2018:

       2. Հակոբյան Ֆ.Ա.,  Ռ. Պատկանյան. Երկեր, concordance.am, Ե., 2018:

       3.Հակոբյան Ֆ.Ա.,  Հ. Պարոնյան. Երկեր,concordance.am, Ե., 2018:

       4. Հակոբյան Ֆ.Ա.,  Սիամանթո. Երկեր, concordance.am, Ե., 2018:

       5.Հակոբյան Ֆ.Ա.,  Պ. Սևակ. Երկեր, concordance.am, Ե., 2018:

        6.Հակոբյան Ֆ.Ա.,  Դ. Վարուժան. Երկեր, concordance.am, Ե., 2018:

       7.Հակոբյան Ֆ.Ա.,  Վ. Տերյան. Երկեր, concordance.am, Ե., 2018:

        8 Մովսեսյան Դ.,  Գիրք պիտոյից, concordance.am, Ե., 2018:

 

թյուն», 2018,  № 1 (18), էջ 92-94:

 

*Հոդվածները հրատարակվել են «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական

հոդվածների  ժողովածուում, Ե., «Ասողիկ» հրատ., 2018, 274 էջ:

 

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Հայերենագիտության արդի խնդիրներ» խորագրով գիտաժողովի նյութերի էլեկտրոնային ժողովածուում, Ե., 2018, 110 էջ:

              http://language.sci.am/hy/conferences/institute-75-years-conferance

 

 

        *Հոդվածները հրապարակվել են «Արեւմտահայերէնի հարցեր (գիտական ուսումնա-­սիրութիւններ)» էլեկտրոնային ժողովածուում, պրակ Ա, Ե., 2018, 106 էջ:

 

 

   *Հոդվածները հրատարակվել են «Армянский гумма­нитарный вестник», № 5 /Материалы    IX Международной конференции по армянскому языкознанию/, Академия наук РФ, изд. «Зангак», Москва/Ереван, 2018, 185 с.

 

 

6. Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ

Տնօրեն՝ բ.գ.դ. Վ. Կատվալյան

Փոխտնօրեն՝ բ.գ.թ. Ն. Հովհաննիսյան

Գիտքարտուղար՝բ.գ.թ. Ա. Աբրահամյան

Էլեկտրոնային փոստ՝ inslang@sci.am

Կայքէջ՝ http://language.sci.am

Մասնագիտական խորհուրդ  019՝  «Լեզվաբանություն»

Նախագահ՝ ՀՀ ԳԱԱ թղթ.անդամ Լ. Հովհաննիսյան, գիտքարտուղար՝ բ.գ.թ Ն. Սիմոնյան

7. Տվյալներ կադրերի վերաբերյալ.

ա/ մինչև 35 տարեկան ղեկավար պաշտոն զբաղեցնող գիտնական չկա՝ 0,

բ/ հաշվետու տարում աշխատանքի է ընդունվել  մեկ (կին) երիտա­սարդ մասնագետ, աշխատանքից ազատվել է մեկ (կին) երիտասարդ մասնագետ :

գ/ գիտաշխատողների թվաքանակը մինչև 35 տարեկան՝ 7,   35-60՝ 21,  60 և ավելի տարիքի` 30 :

8. Հաշվետու տարում ինստիտուտի գիտաշխատակիցների կողմից ատենա­խոսու­թյուն­ներ   չեն պաշտպանվել:

       9. Մերի Սարգսյանը արժանացել է ՀՀ  ԿԳՆ գիտության կոմիտեի՝ «Արդյունավետ երիտասարդ գիտաշխատող – 2018՝ հումանիտար և հասարակական գի­տու­­թյունների բնա­գա­­վառում» մրցանակին։

10.  Ինստիտուտի գիտական կադրերից  համատեղությամբ աշխատում են ՀՀ բու­հե­րում և այլ կազմակերպություններում: Համատեղող գիտաշ­խա­տակիցների թվա­քանակն ըստ կազ­­մակերպությունների՝  ԵՊՀ` 3, Խ.Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ` 1, Մատենադարան՝  1, Վ.Բրյու­սովի անվ. ԵՊԼՀ՝ 1, Մ.Հերացու անվ. ՊԲՀ՝ 1, Գավառի պետական համալ­սարան՝ 1, ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ՝ 2, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ՝ 1, ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն՝ 1, ՀՀ կառա­վարության «Պաշտոնական տեղեկագիր» ՓԲԸ՝  1:

Հաշվետու տարում ինստիտուտի գիտական գործունեության բոլոր ոլորտներում կատարված   հետազոտությունների արդյունքները ամփոփված են հրատարակված 7 մե­նա­­գրություններում /1-ը`արտասահմանում/, 11 գրքերում ու ժողովածուներում, 8 համա­բարբառներում և շուրջ 80 հոդվածներում  /12-ը` արտասահմանում/:

Աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են նաև միջազգային և հան­րա­պետական գիտաժողովներում: 2018 թ. ինստիտուտը կազմակերպել է երկու՝  «Ջահուկ­յա­նական ընթերցումներ», ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինս­տիտուտի հիմնադրման 75-ամյակին նվիրված «Հայերենագիտության արդի խնդիրներ» խորագրով առցանց գիտա­ժո­ղով:

Ինստիտուտը ՀՀ ԳԱԱ 75-ամյա հոբելյանը  նշանավորեց գիտական միջոցա­ռում­նե­րի շարքով. կազմակերպվեցին  միջոցառումներ՝ նվիրված անվանի լեզվաբաններ Հ.Աճառ­յանին, Գ.Ղափանցյանին, Ա.Ղարիբյանին, Գ.Ջահուկյանին, որոնց ընթացքում լսվե­ցին գի­տական զեկուցումներ, կազմակերպվեցին հրատարակված գրքերի շնորհանդեսներ:

Ինստիտուտի շատ գիտաշխատողներ մասնակցել են նաև Հայաստանում և արտ­երկրում կազմակերպված բազմաթիվ գիտաժողովների (Երևան, Վանաձոր, Գյումրի, Մոսկվա, Ս.Պետերբուրգ, Վարշավա և այլն) և գիտական այլ միջոցառումների: Զեկուցումներով հանդես են եկել՝ «Հայկական մշակույթի ոսկեդարը» խորագրով (Մոսկվա, 09.11-10.11.18), «Բազմավէպ» հայագիտական հանդեսի 175-ամյակին նվիրված (Երևան, 19.10.18), «Հայերը՝ Ռուսաստանի հարավում. պատմություն, մշակույթ, ընդհանուր ապագա» խորագրով III (Դոնի Ռոստով, 30-31.05.18), «Մետաքսի ճանապարհը և եվրա­սիա­կան միջ­մշա­կութային հարաբերությունները» (Դուշանբե, 18-19.10.18), իրանական լեզվա­բա­նու­թյանը նվիրված 8-րդ (Երևան, 11-13.10.18) միջազգային  և ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Կարապետ Մելիք-Օհանջանյանի ծննդյան 125-ամյակին (Երևան, 26-27.06.18), Ս. Աբրա­համ­յանի ծննդյան 100-ամյակին (Երևան, 21.11.18) նվիրված, «Կրթամշակութային կյանքը Հայաստանի առաջին հանրա­պետութեան տարիներին» (Երևան, 15-16.05.18)  հանրա­պե­տական գիտաժողովներում:

            Ինստիտուտը հրատարակում է «Լեզու և լեզվաբանություն» հանդեսը, որի այս տար­վա երկու համարներում ևս գիտական հոդվածներից բացի ընդգրկված են նաև միջ­ազ­գային գի­տական նորությունները ներկայացնող, ինստիտուտի գիտական ու գիտա­կազ­մա­կերպական իրադարձությունները լուսաբանող նյութեր:  

Ինստիտուտի գիտական կյանքի կարևոր բաղկացուցիչ մաս են սեմինար-քննար­կումները: 2018 թ. կազմակերպված սեմինարները նվիրված են եղել արդի տիպա­բա­նական լեզվաբանության հիմնա­խնդիրներին (բ.գ.թ Ս.Ավետյան), արև­մտահայերենում ներ­գոր­ծա­կան սեռի բայերի խնդրառությանը և հայցական հոլովի դրսևորումներին (Ս.Միշոյան), «Արևելահայերենի շարահյուսական ծառերի շտեմարան» նախագծի ներկա­յացմանը (բ.գ.թ. Մ. Յավրումյան) և այլն:

       Հաշվետու տարում ինստիտուտը կազմակերպել է հրապարակային դասա­խո­սու­թյուններ, որոնց նպատակն է գիտական հանրությանը, նաև լայն հասարա­կությանը ներկայացնել լեզվական ու լեզվաբանական խնդիրների պարզաբանումներ, մեկ­նա­բա­նու­թյուններ, նո­րու­թյուններ: Դասախոսություններով հանդես են եկել Վ.Համ­բար­ձումյանը, Վ.Կատվալյանը:

        Ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է հանրապետությունում լեզվա­քա­ղաքական խնդիրների արծարծման, մշակման գործընթացներին: Հայերենի անա­ղար­տության պահպանման, արևմտահայերենի ուսումնասիրության ու ուսուցման խնդիրների շուրջ արդյունավետ համագործակցություն է ծավալվել ՀՀ սփյուռքի նախա­րարության, ԳԱԱ հայագիտության ու հասարակական գիտությունների բա­ժանմունքի և լեզվի ինստիտուտի միջև: Ասվածի վկայություն են համատեղ միջոցառումները, հրապարակումները, Մայրենիի օրվան նվիրված ամենամյա գիտա­ժողովներն ու քննար­կումները: Մասնավորապես, 2018 թ. փետրվարին կազմակերպվեց արևմտա­հայերենի պահպանությանը, ուսումնասիրությանը և զարգացմանը նվիրված քննարկումը, որին մասնակցում էին ՀՀ սփյուռքի նախարարը, ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղարը, մտավորականներ, լեզվաբաններ, ուսուցիչներ գի­տական և ուսումնական տարբեր հաստատություններից: Արևմտահայերենին և ընդհանրապես հայերենին առնչվող կարևոր խնդիրներ քննարկվել են նաև ինստիտուտի տնօրենի՝ Լիբանանում Արամ Ա. կաթողիկոսի հովանու ներքո գործող  Արևմտահայերենի պաշտպանության հանձնաժողովի անդամների, լիբանանահայ մտավորականության ներկայացուցիչների հետ հանդիպումների  ըն­թաց­քում: Վ.Կատվալյանը «Ազդակ» օրաթերթի «Ժ.Պուտագեան» կենտրոնում հանդես է եկել «Հայերենի արդի խնդիրները» թեմայով դասախոսությամբ, որտեղ անդրադարձել է արտերկրում հայերենի առջև ծառացած մարտահրավերներին, արևմտահայերենի պահպանության խնդիրներին:

Ինստիտուտի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցել են զանգվածային լրատվամիջոցներում լեզվին ու լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող քննարկումներին, ներկայացրել են ինստիտուտի տեսակետները, պարզաբանումներ տվել լեզվին առնչվող մերժելի ու խեղված, մակերեսային պատկերացումների վերաբերյալ:

          Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գիտական համա­գործակցության ﬔջ են Վենետիկի համալսարանի հայագետների, Փարիզի Արեւելյան լեզուների եւ քա­ղա­քակրթությունների ինստիտուտի, Զալցբուրգի համալսարանի հայագիտական կենտ­րոնի, Ս. Պետեր­բուր­գի Արեւելյան ձեռագրերի ինստիտուտի և Ս. Պետերբուրգի պետական հա­մալ­սարանի գիտաշխատողների հետ: Ինստիտուտի գիտաշխատողները համատեղ ծրագրեր են իրականացնում ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի, Մա­տե­նա­դարանի գիտաշխատողների հետ: Գործակցության յուրահատուկ ձև են գի­տա­կան գործուղումները: 2018թ. լեզվի ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գործուղվել են ԱՄՆ, Ֆրանսիա, Լեհաստան , ՌԴ /Մոսկվա/, Լիբանան:

         2018թ. ինստիտուտում կայացել են մի շարք հանդիպումներ արտ­երկրից ժամանած լեզվաբանների, հայագետների, մտավորա­կանության ներ­կայացու­ցիչ­ների հետ: Ինստիտուտում հյուրընկալվել են Վիեննայի Մխիթարյան միաբանության աբբահայր հ. Պողոս ծ. վ. Գոճան­յանը, լիբանանահայ մտավորական Ժիրայր Դանիելյանը, Ռումինիայի գիտությունների ակադեմիայի Հարավարևելյան Եվրոպայի ուսում­նա­սիրությունների ինստիտուտի տնօրեն Անդրեյ Թիմոթին և լեզվաբանության ինստիտուտի գիտքարտուղար Էմանուելա Թիմոթին, ֆրանսահայ բանասեր, պատմաբան Արմեն Միքայելյանը, ամե­րի­կաբնակ բժիշկ Հակոբ Այնթաբլյանը և ուրիշներ: Հանդիպումների ընթացքում  քննարկվել են լեզվամշակութային փոխ­առնչու­թյուններին վերա­բերող հարցեր, դիտարկվել են համագործակցության հնա­րավորություններ:

 

 

 

        Научные результаты, достигнутые за 2018 г. в Институте языка могут иметь важное значение для дальнешего развития лингвистической мысли, новой интерпретации разных вопросов при решении задач образования, культуры, истории и ряда других областей арменистики.

        В течение года были проведены важные наблядения в отрасли общего и армянского языкознания. Рассмотрены вопросы взаимоотношения языка и культуры, языка и религии, роли общественных и психологических факторов в истории языков, с точки зрения лин­г­ви­стической географии разъяснены задачи диалектологического изучении южно­кав­каз­ского региона, представлены первые результаты использования в арменистике новейших статистических методов исследования. Заслуживают внимания также уточнения и допол­не­ния к эти­мо­ло­ги­че­скому словарю армянского языка. Подготовлены материалы для исто­ри­ческого словаря армянского языка, проведен анализ лексики по керамике и дерево­об­ра­бот­ке с этимоло­ги­че­ской классификацией слов (рук. д. ф. н.Амбарцумян).

         Выявлены новые данные в результате рассмотрения лексикосемкнтических и тема­ти­че­ских групп исконноармянских слов, завершена работа по изучению семантических   групп вино и виноград. В области структурного изучения лексики классического древ­не­ар­мян­ского языка исследованы морфологическая и словообразоваткльная структуры членов гла­голь­ной парадигмы, рассмотрена категория залога, представлена военная лексика в «Истории Ар­мении» Мовсеса Хоренаци (рук. к. ф. н. Г. Мхитарян).

        Рассмотрено историческое развитие интерпретации грамматических категорий в используемых в Диаспоре учебных пособиях по западноармянсому языку. Определены канонические формы употребления частей речи: глагол, наречие, предлог, союз, междо­ме­тие, модальные слова; системно представлены грамматические закономерности (рук. чл. корр НАН. А.Саркисян). 

        Проведен большой объем работы по изучению диалектных единиц, функцио­ни­ру­ю­щих в настоящее время на территории РА. Завершен первый этап комплексной про­грам­мы «Общая диалектологическая картина Республики Армения», дано общее описание функционирующих в Гегаркуникской области мушского, баязедского, диадинского диа­лектов, гандзакского междиалекта, говоров Маку и Арцапа, зафиксированы особенности проявле­ния этих диалектных единиц, получены диалектные характеристики 52-х насе­лен­ных пунк­тов области, записаны образцы диалектной речи, составлен обширный диалект­ный словник (рук. д. ф. н. Катвалян).

 

 

       Результаты исследований будут обобщены в сборнике и в ряде отдельных статей. Опубликован электронный сборник материалов научной конференции «Совре­мен­ные вопросы арменистики».

      Продолжены работы по составлению словаря неологизмов, издан 4-й выпуск словаря «Новые слова», содержащий около 1500 неологизмов.

       В рамках изучения современного западноармянского языка исследованы задачи функ­ци­они­ро­вания западноармянского языка, рассмотрены вопросы его современного состоя­ния в разных общинах Диа­спо­ры, а также его взаимоотношений с восточноармян­ским языком. Проведено изучение вопросов исторической грамматики западно­ар­мян­ского языка, развития его лексики, в частности, неологизмов.

        Изданы труды Чолакяна «Практический западноармянский язык» (в Ливане) и А.Фишенк­чян «Ис­то­рия грамматики западноармянского языка (послеайтыняновский период)», вышел в свет ряд статей, опубликован электронный сборник научных статей «Вопросы западно­ар­­мян­с­кого языка».

          Исследованы слова, употребительные в разных диалектах и в среднеармян­ском языке, которые по происхождению являются исконно армянскими либо древнейшими заимствованиями (по данным памятных записей около 240 рукописей Киликийского Католикосата), выявлены грамматические латинизмы и по текстовым параллелям уста­но­влены их прототипы-первоисточники. Обращено внимание на арменоведческую дея­тель­ность Мхитаристкой конгрегации по вопросам новоармянского языка.

          По Результаты исследований опубликованы 1 монография и 10 статей. Издано 1 учебное пособие.

          В области прикладной лингвистики (рук. д.ф.н. Л. Овсепян) проведено рас­смо­трение современных проблеи компьютерной лингвистики, создан сайт для изу­че­ния и представления на должном научном уровне насущных проблем компьютерной и при­клад­ной лингвистики, ведутся работы по созданию алгоритма машинного поиска новых слов, автоматической редакции текста, по корпусной лингвистике.

         Выполнено структурное описание лексики и грамматической системы древ­не­ар­мянского языка классического периода (морфологическая и словообразовательная струк­тура членов глагольной парадигмы древнеармянского языка, категория залога, военная лексика).

        Пополнена новыми материалами обширная база данных «Армянский электронный конкорданс». Продолжены исследования в области экспериментальной фонетики.

        Результаты исследований представлены в статьях (более десяти),  составлено около десятка новых конкордансов.

 

         В рамках темы «Диалектная  картина области Арагацотн» (рук. д.ф.н. В. Кат­ва­лян) проводится изучение архивных, а также опубликованных материалов. Составлены вопросники по сбору диалектного материала. Уточняются демографические данные, особенности говоров и диалектов; по окончании темы будут обрисованы диалектные  характеристики населенных пунктов области Арагацотн, выявится целостная картина функционирования диалектных признаков и распространения диалектных единиц.

Результаты исследований будут представлены в виде монографии.

 

         Научноисследовательские работы в области арменистики способствуют разъяснению проблем национальной самобытности, истории, культуры, характера, психологии, периодов раз­ви­тия и перспектив и многих других вопросов, раскрытию и оценке существенных при­знаков и особенностей цивилизационного процесса, присущих армянскому на­ро­ду. Результаты наших исследований содержат важный общелин­гви­с­ти­ческий материал, представляющий интерес также для смежных наук. Многие рабо­ты, выполненные в Институте языка имеют также прикладное, научно-практическое значение. Большим спросом пользуется и в кругу специалистов, и в широкой обще­ст­вен­ности каждый выпуск «Новых слов»; подготовленные в Институте как теоре­ти­ческие, так и обучающие труды широко используются в вузах, в других учебных процессах.

          За отчетный год и Институте подготовлены следующие работы указанного направления: В. Амбарцумян, «Пособие по древнеармянскому языку», С. Тиоян (со­ав­тор Ф. Хлгатян), Очерк по орфоэпии современного армянского языка (учебное по­со­бие) , О. Хачатрян (с соавторами), Учебное пособие по армянскому языку.

Задействован электронный сайт հamabarbar.am (авт. к. ф. н. Ф. Акопян). Пред­став­лен­ный там обширнейший корпус электронных конкордансов будет в большой мере спо­соб­ствовать использованию электронных конкордансов в лингвистических иссле­до­ваниях, а также синхроническому и диахроническому рассмотрению языко­вых фактов.

Создан сайт appliedlinguistics.am/ (авт. к.ф.н. Ф.Акопян), целью которого явля­ет­ся представление на должном научном уровне современных проблем прикладной и компьютерной лингвистики. Он будет полезен для лингвистов, лингвопрограммистов, студентов, а также для более широких кругов научной общественности.

 

 

       The scientific results obtained in the Institute of Language in 2018 may be of great importance in the development of linguistic mentality, for a new interpretation of different issues, and in solving problems of education, culture, history and a number of other areas.

        During the year of report, important observations were made in the field of general and Armenian linguistics. The following topics were examined: relationship between language and culture; relationship between language and religion; the role of public and psychological factors in the history of the language; lexicographical issues in the South Caucasian territory have been interpreted from the viewpoint of the linguistic geography; the results of the first experiments on the use of modern statistical methods in Armenian linguistics have been presented.

         A number of remarkable lexical and etymological adjustments and additions to the Armenian etymological dictionary have been done. Materials for the Armenian historical dictionary are prepared, the first volume of the etymological dictionary is ready, the vocabulary units relating clay and wood processing have been studied giving the etymological classification of the units (supervised by V. Hambardzumyan, Doctor of Philology).

        New data have been obtained in the result of the semasiological examination of native Armenian vocabulary of certain semantic groups. The study of grapes and wine relating semantic group in the vocabulary of Grabar (Old Armenian) has been completed. Within the study of the lexical and grammatical patterns of the classical Old Armenian language, the morphological and world-building structure of the verb paradigm units has been described, the voice of the verb ha been examined, the military vocabulary in Movses Khorenatsi's "History of Armenia" has been studied (supervised by G.Mkhitaryan, Ph.D of Philology).

        Historical development of explanations on grammatical categories of Western Armenian in the educational manuals used in Diaspora has been observed. The canonical forms of the Western Armenian verbs, adverbs, prepositions, conjunctions, and interjections in Western Armenian have been determined, and the grammatical rules have been systematized and presented (supervised by Prof. A. Sargsyan, a NAS RA corresponding member).

         A great deal of work has been done in the study of dialectal units currently functioning in the territory of Armenia. The first phase of the complex program called “The Dialectal Overview of the Republic of Armenia” has been completed, the general descriptions of Mush, Bayazet, Diadin dialects, Gandzak mid-dialect, and Maku and Artsap speeches used in the Region of Gegharkunik have been given, the peculiarities of those dialectal units in the Region have been defined, dialectal descriptions of 52 settlements have been set down, dialectal speech samples have been recorded, a comprehensive glossary of dialectal words has been created (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology).

 

       Research works in the field of Armenian Studies contribute to clarification of the national identity issues, history, culture, national character, psychology, development stages and perspectives, as well as revealing and valuing the essential features of the Armenian people, civilization peculiarities. The results of our studies are important in terms of general linguistics, and they are valuable for a number of adjacent fields. A lot of work done at the Institute of Language is also of practical significance. Each volume of "New Words" is demanded both by the specialists and the public in general, the materials prepared by the specialists of the Institute and designed for the theory and practice in language science are used in the university system and in other educational environments.

       In the reporting year, the following works of that kind have been prepared in the Institute: Manual for Grabar authored by V. Hambardzumyan, An Essay on Orthoepy of the Modern Armenian Language (tutorial, authored by S. Tioyan and co-authored by F. Khlghatyan), , Armenian Language Study Manual authored by O. Khachatryan (with a co-author).

The website hamabarbar.am (created by F. Hakobyan, PhD of Philology) has been launched, with a large database of electronic concordances that will greatly enhance the use of electronic concordances in linguistic research, and assist the synchronic and diachronic study of language data.

        Another website appliedlinguistics.am was created (by F. Hakobyan, PhD of Philology), which aims at presenting scientifically relevant problems of applied and computer linguistics. It can be useful for linguists, linguist-programmers, students, and for a wider range of scientific society.