Հայոց լեզվի պատմության բաժին

Գիտությունների ակադեմիայի գիտական հիմնարկների կառուցվածքը հաստատվել է ՀՍՍՌ ժողկոմսովետի 1943թ. նոյեմբերի 25-ի 738 որոշման համաձայն: Ըստ այդմ՝ լեզվի ինստիտուտն ուներ երեք բաժին՝ հայոց լեզվի պատմության և բարբառագիտության սեկտոր, բառարանագրության սեկտոր, Ն.Յա.Մառի կաբինետ::

Հայոց լեզվի պատմության բաժինը ղեկավարել են անվանի գիտնականներ Ս. Ղազարյանը, Վ. Առաքելյանը, Լ. Հովհաննիսյանը, Լ. Հովսեփյանը, Վ. Համբարձումյանը, 2013 թվականից՝ Գ. Մխիթարյանը:

Հայոց լեզվի պատմության ուսումնասիրությունը թեպետ անցել է որոշակի ուղի և ունեցել է ակնհայտ ձեռքբերումներ, սակայն դեռևս կան բազմաթիվ խնդիրներ, որոնց լուծումը հայերենագիտության զարգացման ներկայիս փուլում խիստ արդիական է: Շարունակվում են աշխատանքներն այդ խնդիրների լուծման ուղղությամբ: Այսպես՝

ա /բառաքննական դիտարկումները, հնդեվրոպական ծագման հայերեն բառերի ստուգաբանությունները որոշ չափով լրացնում են հայերենի բնիկ բառապաշարի բառիմաստային կամ թեմատիկ խմբերը՝ կապված որևէ բնագավառի հետ:

բ/ Բառապաշարի ուսումնասիրության յուրահատուկ խթան են XVIIIդ. նույնանիշների ձեռագիր բառարանների ուսումնասիրությունը (փոխառյալ, նորակազմ և բարբառային բառերի քննություն), միջնադարյան հայ հոգևոր երգարվեստում գործառող երաժշտական տերմինների բառարանի կազմումը, XIIդ. բժշկարանների և ձեռագրերի հիշատակարանների լեզվի քննությունը:

դ/Օտար բնագրերի համեմատությամբ ճշգրտումներ են կատարվում XIV դ. թարգմանական գրականության մեջ, պարզվում են լատիներենի բառային ու քերականական առանձնահատկությունները:

ե/ Տարաժամանակյա հայեցակետով ուսումնասիրվում են լեզվական կառուցվածքի առանձին մակարդակները, ինչպես նաև քերականական կարգերի ու խոսքի մասերի զարգացման հարցերը:

Հայոց լեզվի պատմության ուսումնասիրության հիմնական ուղղություները

Լեզվի զարգացման տարբեր փուլերում հայերենի բառային կազմի և քերականական կառուցվածքի փոփոխությունների ու դրանց օրինաչափությունների հետազոտություն:
Հայերենի և այլ լեզուների բառապաշարային աղերսների քննություն:
Գրաբարի բառապաշարի, օտար և բնիկ շերտերի հարաբերակցության, փոխառյալ բառերի գործառական յուրահատկությունների հետազոտություն:
Բառաքննական դիտարկումներ և ստուգաբանություններ:
Գրբարի բառապաշարի չքննված իմաստային խմբերի ուսումնասիրություն:
Նույնանիշների ձեռագիր բառարանների բառապաշարի հետազոտություն:
Ճյուղային տերմինաբանության պատմական քննություն:
Լատինաբան գրաբարի հետազոտություն:
Արևմտահայ աշխարհաբարի պատմության հարցերի քննություն:

Թեմայի պատասխանատու՝ բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան

Լեզվի ինստիտի հայոց լեզվի պատմության բաժնում 2018թ. ընթացքում հետազոտություններ են ծավալվելու հետևյալ ուղղություններով.

Բառաքննական դիտարկումներ:

Նույնանիշների ձեռագիր բառարանների բառապաշարի քննություն:
Գրաբարի և միջին հայերենի երաժշտական տերմինների և տերմինային անվանումների քննություն: «Երաժշտական տերմինների բառարանի կազմում»:
V-XVII դարերի ձեռագրերի հիշատակարանների լեզվի ուսումնասիրություն:
Գ. Տաթևացու «Գիրք քարոզության» Ամարան և Ձմերան հատորների բառապաշարի լեզվաոճական առանձնահատկությունների հետազոտություն:
Գրաբարի բառապաշարի ձևաիմաստային խմբերի քննություն:
XII դարի բժշկարանների բառապաշարի քննություն:
XIV դարի ունիթորական գրականության լեզվի ուսումնասիրություն:
Մխիթարյանների հայերենագիտական գործունեության և աշխարհաբարի հարցերի հետազոտություն: