Արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի մերձեցման հիմնախնդիրը, Նշան Որբերեան (ԱՄՆ, ՌՈՏ-ԱՅԼՆՏ)

 

        Այս յանձնախումբը երկու գրական լեզուաճիւղերի մերձեցմանը պէտք է մօտենայ ա)Որպէս ո'չ թէ հերթական քայլի, այլ որպէս համազգային  կարեւորութեան գերակայ խնդիրներից մէկի եւ որպէս ազգային գաղափարախօսութեան մէջ լեզուական պետական քաղաքականութեան մշտական հայեցակարգի: Հարցի լուծման համար իբրեւ ելակէտ է ծառայում երկու լեզուաճիւղերի հաւասարութեան, եւ մէկը միւսի մէջ չլուծուելու պայմանը, նաեւ պետականօրէն հաւասար պաշտպանութիւն վայելելը: Խնդիրը քննարկելիս, երբեմն (ըստ Ամենակ Եղիայեանի)  հարկ կը լինի լեզուի գրաւորի միակերպութիւնը  գերադասել լեզուի ճշգրտութեանը  գերի լինելու սկզբունքից՝ պակասեցնելու համար գրաւորի սխալագրութեան  հաւանականութիւնը (նպատակը արդարացնում է միջոցները):

Առաջին  քայլ

Ա)Մեր լեզուի երկու գրական ճիւղերի բառապաշարները  միասնականացնել եւ հաւասարաչափ օգտագործել դպրոցներում ու առօրեայ բանաւոր խօսքում՝ հարստացնելով ընդհանուր լեզուն եւ արտայայտամիջոցների հնարաւորութիւնը: Դպրոցներում ուսուցել եւ բառարաններում (կամ առցանցում) մէկտեղել երկու ճիւղերում եղած նոյնիմաստ (հոմանիշ) բառային բոլոր տարբերակները:                                                                                                            

  Բ) Լուծել անուանումների միակերպ  գրութեան հարցը, այն է՝

 --Վերացնել Աստուածաշնչից  մնացած՝ օտար անձնանունների  Ե-Է երկակի  գրելաձեւերը. օրինակներ՝ Երուսաղեմ-Եդէմ, Եզեկիել-Միքայէլ, Բարսեղ-Սամուէլ, Արսեն-Ներսէս կամ՝ Արմէն- Յաբեթ, Ռուբէն-Մուշեղ:Կարելի է համաձայնուել Լիբանանահայ հայերէնագէտ մտաւորական Արմենակ Եղիայեանի հետ՝ Եւրոպական E գիրը հայերէնում (բառամիջում) գրել միայն Ե-ով՝ Եղիսաբեթ, Ռոբերտ, Արտեմ, Մակբեթ, Ժանեթ եւ այլն:                                           

  -- Միասնականացնել օտար տեղանունների Կ-Գ երկակի գրելաձեւերը (լատին С գիրը).                   Canada -Կանադա- Գանադա (Քանադա), California-Կալիֆորնիա-Գալիֆորնիա (Քալիֆորնիա),  Carolina-Կարոլինա- Գարոլիմա (քարոլայն): Այս հարցում կարելի է որպէս բացառութիւն թողնել արդէն նուիրականացած անունները` օրինակ՝ Կիլիկիա- Сilicia, կիտրոն-citron, Կիպրոս-Cyprus,  կեսար-caecar , կրկես-circus եւ այլն:                                                                                                 

  --Կանոնարկել  լատնական W-V  եւ հայերէն  Ու-Վ գրերի միակերպ  գրելաձեւը. Տերմինաբանական տեղեկատուն Վիլսոն եւ Վոլտեր  անունները առաջարկում է գրել Ուիլսոն  եւ  Ուոլտեր ( առաջարկը ճիշտ է), սակայն նոյն տեղեկատուն  հակասելով ինքն իրեն առաջարկում է՝  Վ-ով  գրել Washington-Վաշինգտոն, William-Վիլյամ,  whisky-վիսկի գրելաձեւերը : Մինչդեռ ամերիկացիք (եւ արեւմտահայերը) արտասանում եւ գրում են՝ Ուաշինգթոն (որովհետեւ գրւում է՝ Washington է ոչ թէ` Vashingtom), Ուիլիամ եւ ուիսկի ճիշտ ձեւերը (որոնք նոյնպէս սկսւում են W-ով- ոչ թէ՝ V -ով):

Գ)Երկրորդ  քայլով    վերացնել   թոյլատրուած այլ երկակի գրելաձեւերը.

            Այդպիսի բառերից մէկը գրաբարում կամ Հայկազեանում համարւում է ռամկական: Օրինակ՝ գրաբարում եւ արեւմտահայերէնում արձագանգ  է գրւում, իսկ արեւելահայերէնում՝ արձագանք (ինչը գրաբարը համարում է ռամկական ձեւ):Եթէ նկատի առնենք, որ գրաբարի ռամկական  համարուածը այսօրուայ աշխարհաբարն է, ուրեմն կա'մ արեւմտահայը կարող է գործածել արձագանք ձեւը -ով), կա'մ արեւելահայը ընդունի  արձագանգ  ձեւը (Գ-ով): Այսինքն դրանցից  մէկն  ու մէկը կարելի է թողնել ընդհանուր : Մի այլ օրինակ. Գունդ  գրական միակ բառը գրաբարում եւ արեւելահայերէնում օգտագործւում է այդ ձեւով (Դ-ով), իսկ արեւմտահայերէնում գրւում է նաեւ գունտ ձեւով (նոյնիսկ ռամկական չի համարւում), այդ ձեւից (տ-ով) արեւմտահայերը պէտք է հրաժարուեն :                                             Յանուն  միակեպ գրութեան՝ ճշգրտութիւնը  զոհելու   երկու օրինակ ցոյց տանք: Գրաբարում եւ Հայկազեանում ունենք գմբէթ  բառը , որը գրւում է Է-ով. սակայն այդ բառը մնացած բառային փոխակերպութիւններում գրւում է Ե-ով՝ գմբեթակիր, գմբեթազարդ, գմբեթածածկ: Մերձեցմամբ զբաղուող յանձնախումբը կարող է մի փոքր շեղուելով որոշել ՝ Ե-ով գրել նաեւ Գմբէթ բառը՝ գմբեթ: Նոյն ձեւով գրաբարում ունենք ճիշդ բառը, ինչը պահպանուած է եւ գործածւում է արեւմտահայերէնում: Այս բառը նոյնպէս տարբեր փոխակերպութիւններում գրւում է տ-ով՝ ճշմարիտ, ճշգրիտ, ճշտախօս եւ այլն: Սա նոյնպէս կարելի է գրել տ-ով՝ ճիշտ, մանաւանդ  որ, հայերէնում արտասանական դիւրութեան պատճառով շդ-ն դարձել է շտ՝ հաշտ, հեշտ, դաշտ,  միշտ, վիշտ, աւելացնենք  նաեւ՝ճիշտ-ը:

         Միակերպութեան համար արեւմտահայերէնում Ո-Օ երկակի  գրելաձեւերի հարցը.

Ո՞րն է ճիշտը՝ Կարո-Կարօ, Մարո-Մարօ, Համո-Համօ, Դրո-Դրօ, զերո-զերօ : Ճիշտ են առաջինները՝ Ո-ով, որովհետեւ անունների դէպքում  Ո-ից հետո  յ չի գրւում  ( ինչպէս՝ անբարոյ),  իսկ Օ  գրելու  դէպքում բացակայում է դրա գրաբարեան հիմքը՝ աւ (աւուր=օր):

Դ)Երրորդ  քայլով   ճշտել մնացած երկակի գրելաձեւերի հարցը

            Այս հարցում հեշտութեան համար օգտակար է ուսումնասիրել Արմենակ Եղիայեանի  ՝  «Արեւմտահայերէնի  ուղղագրական, ուղղախօսական, ոճաբանական ուղեցոյց» աշխատութիւնը, ուր բերուած են տիպիկ օրինակներ՝  բզքտել-բզկտել, փնտռել- փնտրել, բաղդ- բախտ եւ այլն, որոնք այնքան տարածուած են արեւմտահայերէնի գրաւորում: Յուսանք, որ գրուած առաջարկները կարող են օգտակար լինել վերոյիշեալ յանձնախմբերին:

19 օգօստոս 2015                                       Նշան   Որբերեան (ԱՄՆ, ՌՈՏ-ԱՅԼՆՏ)

Հայտարարություններ

  •          ՀՀ ԳԱԱ Հ․ Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի կիրառական լեզվաբանության բաժինը շարունակում է սեմինարների շարքը՝ նվիրված էլեկտրոնային պաշտոնական հաղորդակցման յուրահատկություններին և ժամանակակից տեխնոլոգիաներից օգտվելու եղանակներին։

             Շարքի հերթական սեմինարը տեղի կունենա նոյեմբերի 20-ին ՀՀ ԳԱԱ լեզվի ինստիտուտի կիրառական...

  •    Հարգելի՛ գործընկերներ,

                Սիրով տեղեկացնում ենք, որ ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտը   2024 թ. հոկտեմբերի 10-ին հրավիրում է «Բառագիտության արդի խնդիրներ» խորագրով հանրապետական գիտաժողով՝ նվիրված Հայկ Ամալյանի 100-ամյակին:

             Գիտաժողովին զեկուցումով...

  •      «Ջահուկյանական ընթերցումներ»-ը այսուհետև  հրատարակվում է իբրև մաս­նա­գի­տական, կույր գրախոսվող  հանդես՝  հայոց լեզվին և ընդ­հանուր լեզվա­բա­նու­թյանն առնչվող ամենատարբեր տեսական և թեմատիկ  հարցա­դրումների համար հարթակ  տրամադրելով ինչպես Հայաս­տա­նի, այնպես էլ արտերկրի գիտնականներին:
         Ընդունվում են հայերեն, անգլերեն,...

Ատենախոսություններ

Միրանուշ Էդուաարդի Կեսոյան  «Ներակայումը արդի հայերենում»

 (թեկնածուական ատենախոսություն)  Ժ.02.01 «Հայոց   լեզու»

30.10.2024, ժ.15-ին

Գիտական  ղեկավար...

Ամիր Մեհդիի Զեյղամի  «Էթնոնիմների իմաստային զարգացումը պարսից դասական գրականության մեջ
(IX –XVI դարեր)»
 (թեկնածուական ատենախոսություն)  Ժ.02.06 «Ասիայի հին և նոր  լեզուներ»
26....

 
Education - This is a contributing Drupal Theme
Design by WeebPal.