2024 թ․ հաշվետվություն

 

1. Կարևորագույն արդյունքները

 

        2024թ. ընթացքում լեզվի ինստիտուտում կարևորվել է գիտական այնպիսի խնդիրների արծարծումը, որոնք այս կամ այն կերպ առնչվում են աշխարհում և հատկապես մեր տարածաշրջանում առկա իրավիճակին և երկրի առջև ծառացած մարտահրավերներին։ «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Կատ­վալյան) հետազոտվել է 16-17-րդ դարերի իտալացի հայագետ Ֆրանցիսկո Ռիվոլայի «Բառագիրք հայոց. Dictionarium armeno - latinum» (1621) աշխատության մեջ առկա՝ ազգային ինքնությանն առնչվող բառաշերտը, որը բարբառային ծավալուն բառապաշարի հետ միասին կազմում է հայերեն առաջին տպագիր բառարանի, նաև առաջին բարբառային բառարանի գիտական առավել հետաքրքրական առանձնահատկությունը: Բառարանում առկա է ինչպես Հայաստանին, հայ ժողովրդին, հայերենին, այնպես էլ այլ երկրների, ժողովուրդների, լեզուների վերաբերող ընդարձակ բառաշերտ, որի դասդասումը և վերլուծությունը, բարբառային տարբերակների քննությունը թույլ է տվել պատկերացում կազմելու ուշ միջնադարի հայության մի հատվածի աշխարհաճանաչողության վերաբերյալ՝ միաժամանակ լրացնելով ժամանակի աշխարհաքաղաքական իրավիճակի՝ այս կամ այն չափով օբյեկտիվ պատկերը, մի շարք երկրների ու ժողովուրդների անցյալի վերաբերյալ արժանահավատ հիշատակումների պատմությունը: Պարզվել է, որ բառարանում տեղեկություններ կան հայերի հարևան երեք ժողովուրդների՝ պարսիկների, թուրքերի և վրացիների վերաբերյալ, բացի այդ՝ հիշատակվում են տարածաշրջանի գրեթե բոլոր ժողովուրդները՝ որպես կանոն ազգի, երկրի և լեզվի անվանումներով, երբեմն՝ այլ տեղեկություններով: Բառարանում Ադրբեջան անվանումը նշվում է իբրև գավառի անուն, հասկանալի է՝ խոսքը Իրանի նահանգներից մեկի մասին է, մանավանդ որ այդ անվանմանն առնչվող ազգ կամ լեզու չի հիշատակվում։ Կան նաև անդրադարձներ եվրոպական, ասիական ու աֆրիկյան երկրներին ու ժողովուրդներին։ Ռիվոլայի բառարանում առկա լեզվական փաստերն ու տեղեկությունները արտացոլում են մեր տարածաշրջանի երկրների և ժողովուրդների իրական փոխհարաբերությունները 16-17-րդ դարերում և հանդես են գալիս իբրև հիմնավոր գիտական հակափաստարկ պատմական իրողությունների ներկայիս աղավաղումների։

          Հետազոտության արդյունքները ներկայացված են "Fr. Rivola's "Baṙagirk’ hayoc’. Dictionarium armeno - latinum" (1621). An analysis of vocabulary related to nations and countries in the first printed Armenian dictionary" հոդվածում, որը հրապարակվելու է ՄԳՇ-ում ընդգրկված հանդեսում:

«Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) դիտարկվել են հայերեն Աստվածաշնչում թեք հոլովաձևերով ենթակայի կիրառության առանձնահատկությունները։ Անցողական բայի հետ սեռական, տրական հոլովներով ենթակայի գործածությունը վկայում է, որ հին հայերենին խորթ չեն եղել էրգատիվ բնույթի կառույցները։ Ներկայում ընդհանրապես հաստատված է, որ աշխարհի լեզուների մոտ մեկ քառորդը ունի էրգատիվ կառույցներ, դրանց թվում կան նաև մի շարք հնդեվրոպական լեզուներ (խեթերեն, լուվիերեն, իրանական շատ լեզուներ, հինդի և այլն): Ավելին, մեր տարածաշրջանի բազմաթիվ լեզուներ (դրանց թվում և ուրարտերենը), անկախ ծագումից, ունեցել են էրգատիվ բնույթ: Իսկ էրգատիվ կառուցվածքից դեպի նոմինատիվ և հակառակ տիպի անցումները արտառոց երևույթներ չեն, այլ՝ ճիշտ հակառակը: Հետազոտությունը փաստում է, որ հին հայերենում նման կառույցները գործառական լայն կիրառություն են ունեցել: Այդ են վկայում ինչպես թարգմանական, այնպես էլ ինքնուրույն գրականության ընձեռած նյութերը, նման կառույցները շատ տարածված են նաև արդի բարբառային հայերենում: Այս ամենը գալիս է ի չիք դարձնելու հայերենի և ուրարտերենի առնվազն սերտ կապերը ժխտողների այն պնդումը, որ ուրարտերենի էրգատիվ բնույթը բացառում է հայերենի հետ նրա ծագումնաբանական առնչությունների հնարավորությունը։

         Նյութերը, անշուշտ, հազարամյակների խորքերը ձգվող համադրությունների հնարավորություն են ընձեռում՝ բացահայտելով հնագույն լեզուներին բնորոշ առանձնահատկություններն ու ընդհանրությունները, մշակույթների փոխազդե­ցությունները, որը կարևոր է հատկապես համաշխարհայնացման արդի փուլում, երբ հաճախ կեղծվում են թե՛ պատմությունը, թե՛ մշակութային արժեքները։

Հետազոտության արդյունքները ներկայացված են "Use of the Genitive and Dative Cases in the Armenian Bible" հոդվածում, որը հրապարակվելու է ՄԳՇ-ում ընդգրկված հանդեսում:

 

          «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Կատ­վալյան) դիտարկվել են հայերենի խառը կազմության բարբառային միավորների առանձնահատկություններ, քննության են առնվել բարբառային միավորների քարտեզագրման խնդիրներ, ձևավորվել է Հայաստանի Հանրապետությունում բարբառային միավորների ու հատկանիշների տարածման ընդհանուր պատկերը, ինչպես նաև՝ Արցախի Հանրապետության բարբառային միավորների ընդհանուր բնութագիրը: Ներկայացվել են Ղարաբաղի բարբառի արդի վիճակը և պահպանման հեռանկարները։

          Հետազոտվել են արաբական, պարսկական փոխառությունները Սյունիք-Արցախի տարածքի բարբառային միավորներում, դրանք դիտարկվել են պատմական, իմաստաբանական հայեցակետերով, քննվել են մի շարք բարբառային հնաբանություններ: Շարունակվել է «բուսանուններ» իմաստային խմբի հետազոտությունը:

Անդրադարձ է կատարվել Համշենի բարբառի հնչյունական համակարգին, դիտարկվել են առավել էական հատկանիշներ: Առաջին անգամ շարահյուսական մեկ տասնյակից ավելի զուգաբանություններ դիտարկվել են հայերենի բոլոր բարբառախմբերում։ Դիտարկվել է Վայոց ձորի և հարակից տարածք­ների միջնադարյան վիմագիր արձանա­գրու­թ­յուն­ների, որմնանկարների մակագրու­թյուն­ների և ձեռագրերի հիշատակա­րան­ների լեզուն, վեր են հանվել տարածքի տեղաբնիկ բարբառի՝ Ճահուկ-Վայքի միջբարբառի ձևաբանական, հնչյունական և բառապա­շարային բազմաթիվ հատկանիշներ: Անդրադարձ է կատարվել էպոսի պատումների լեզվին, դիտարկվել է բարբառային մի շարք իրողությունների արտահայտությունը դրանցում:

         Կատարվել է արևմտահայ խմբակցության բարբառային միավորներից մեկի՝ Ասլանբեկի բարբառի հնչյու­նա­քերականական համակարգերի քննությունը:

Համեմատվել են 19-րդ դարում Պարսկաստանի Մարաղայի շրջա­նից Նախիջևանի Գողթն գավառի մի շարք գյուղերում վերա­բնակված բնակիչների խոս­վածքի և Մարաղայի բարբառի բարբառային հատկանիշ­ները: Աշխատանքներ են ծավալվել Մշո և Սասունի բարբառների հնչյունական համակարգերի զուգադրա­համեմատական քննության ուղղությամբ: Դիտարկվել են գրաբարյան քերականական և հնչյունական ձևեր հայերենի բարբառներում: Հետազոտությունների արդյունքները ամփոփվել են երեք մենագրություններում և երկու տասնյակից ավելի հոդվածներում:

        «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակում (ղեկ.`բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) վեր են հանվել ու մեկնաբանվել լեզվի զարգացման տարբեր փուլերում հայերենի բառային կազմի և քերականական կառուցվածքի մի շարք փոփոխություններ և դրանց կատարման օրինաչափություններ։ Կատարվել է XIV դարի երկերում գործածված օտար ծագման բառերի դասակարգում և ուսումնասիրություն։ Դիտարկվել է լատիներենի քերականության ազդեցությունը Ոսկան Երևանցու քերականության մեկնությունների վրա: Ուսումնասիրվել են «Հանդէս բանաստեղծաց» խորագրով ձեռագիր բառարանների տեսակները և կազմությունը: Կատարվել է միջնա­դարյան բժշկարանների մասնագիտական բառապաշարի քննություն: Հետա­զոտությունների արդյունքները ամփոփվել են երեք ժողովածուներում և երկու տասնյակից ավելի հոդ­ված­ներում։

          «Ընդհանուր ու համեմատական և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Համբարձումյան) ուսումնասիրություններ են կատարվել ընդհանուր ու կիրառական և համեմատական ու տիպաբանական լեզվաբանության ոլորտներում: Հետազոտական աշխատանքներ են ծավալվել թվային լեզվաբանության ուղղությամբ: Շարունակվել է հայերենի և տարածաշրջանի մի շարք լեզուների համեմատական և տիպաբանական ուսումնասիրությունը: Կատարվել է հայերենի և թոխարական լեզուների համեմատություն: Քննվել է ապառնիության իմաստի քերականական արտահայտությունը գրաբարում և միջին հայերենում: Հետազոտվել են հայերենի արաբական՝ թուրքերենով միջնորդավորված փոխառությունները։ Ուսումնասիրվել են հայ-գերմանական բառային զուգաբա­նությունները: Կիրառական լեզվաբանության բնագավառում կատարվել է կիրառական և հա­մա­կարգ­չային լեզվաբանական խնդիր­ների քննություն։ Շարունակվել են հետա­զո­տություն­ները հա­յե­­րենի փորձա­ռական հնչյունա­բա­նու­թյան բնագավառում: Ուսումնասիրվել են ուժգնության և տևողության փոփոխությունները խոսքի տարբեր ոճերում: Աշխատանքներ են տարվել երկլեզվության, նյարդալեզվաբանության խնդիրների հետազոտության ուղղությամբ։ Ամփոփվել և հանրայնացվել է երկլեզվության և լեզվական միավորների ընկալման վերաբերյալ Բեռլինի բժշկական բարձրագույն դպրոցի հետ համատեղ գիտափորձը: Հետա­զոտությունների արդյունքները արտացոլվել են մոտ երկու տասնյակ հոդ­ված­ներում:

          «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.թ. Թ. Ասոյան) ուսումնասիրություններ են կատարվել հայերենի ոլորտային տերմինաբանության ուղղությամբ, քննվել են արդի հայերենի շարահյուսական առանձին կառույցներ: Ուսումնասիրվել են հայ լեզվաբանների անդրադարձները հայերենի բառակազմության տեսական խնդիրներին: Քննվել է Մխիթարյանների բառարանագրական և մանկավարժական գործունեությունը: Հետազոտվել են հատկական փոխառություն­ները, հայերենի բժշկագիտական տերմինները, բառապաշարի շերտերի ոճական կիրառությունները: Կատարվում է չբառարանագրված բառերի հավաքման աշխատանք, պատրաստվել են «Նոր բառեր»-ի արևելահայերեն և արևմտահայերեն հերթական պրակները: Ուսումնասիրվել են օտարաբանությունների խնդիրները արդի արևմտահայերենում։ Շարունակվում են մշակվել արևմտահայերենի կանոնարկման և հատուկ անունների տառադարձման սկզբունքները։ Աշխատանքներ են տարվել ՀՀ ուսումնական հաստատություններում (5-9-րդ դասարաններում) ներգաղթյալների ուսուցման խնդիրները ուսումնասիրելու ուղղությամբ։ Աշխատանքներ են տարվում նաև լեզուների պահպանման միջազգային փորձի ուսումնասիրության ուղղությամբ: Հետազոտությունների արդյունքները ամփոփվել են երկու տասնյակ գիտական հոդ­ված­­ներում:

 

          «Շիրակի մարզի բարբառային համապատկեր» թեմատիկ ծրագրով (ղեկ.՝ բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) կատարվել են գիտարշավներ Շիրակի մարզ, հավաքվել է ուսումնասիրության համար անհրաժեշտ նյութ: Աշխատանքների ավարտին որոշվել են մարզում գործածվող բարբառների ընդգրկման սահմանները, ընդհանուր գծերով նկարագրվել են այդ միավորները և խմբավորվել մարզում դրանց դրսևորումները: Կազմվել է մարզի խոսվածքներում տարածում ունեցող բարբառային առավել կարևոր հատկանիշների ցանկը, բազմահատկանիշ հետազոտության աղյուսակներով ներկայացվում են դրանց տարածման պատկերը հետազոտված բոլոր խոսվածքներում, կատարվել են համապա­տասխան վերլուծություններ: Կազմվել է խոսվածքների հետազոտության ընթացքում արձանագրված, ինչպես նաև գրառված նմուշներում գործածված բարբառային բառերի բառացանկ: Հետազոտության արդյունքների հիման վրա կատարվել է մարզի լեզվավիճակի ընդհանուր նկարագրություն և բնութագրում: Խմբագրման փուլում է «Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, գիրք 3, Շիրակի մարզ» հատորը: Շուրջ 30 մամուլ ընդգրկող այս գրքում նկարագրվում են Կարնո բարբառը և նրա դրսևորումները Շիրակի մարզում, Մշո բարբառի շիրակյան խոսվածքները, տրվում է խառը տիպի խոսվածքների ընդհանուր բնութագիրը: Առանձին-առանձին ներկայացվում են Շիրակի մարզի 90-ից ավելի բնակավայրերի բարբառային բնութագրերը: Մարզի խոսվածքներին բնորոշ հատկանիշների ցանկին հաջորդում են դրանց ընդգրկումը ցույց տվող աղյուսակները: Գրքում ընդգրկված են Շիրակի խոսվածքների բազմաբնույթ և բավականին առատ նմուշներ, որոնց հաջորդում է բարբառային բառերի բացատրական բառացանկը:

 

         Հրապարակվել է «Հայերենի ածանցների բառարան»-ը (Մ.Սարգսյան, Շ.Ասիլբեկյան, Ս.Բաղրամյան, Ն.Խաչիբաբյան), որը կարող է օգտակար լինել ընդհանուր և հայ լեզվաբանությամբ հետաքրքրվողների, ինչպես նաև բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողների համար:

         «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.թ. Թ. Ասոյան) հրապարակման են պատրաստվել «Նոր բառեր»-ի մեկական պրակներ՝ արդի գրական արևելահայերենի և արևմտահայերենի գործառական տարբերակներից քաղված նյութի ընդգրկումով:

       «Ընդհանուր ու համեմատական և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Համբարձումյան) ամփոփվել և հանրայնացվել է երկլեզվության և լեզվական միավորների ընկալման վերաբերյալ Բեռլինի բժշկական բարձրագույն դպրոցի հետ համատեղ գիտափորձը: Գիտափորձի նպատակն էր պարզել երկլեզու անհատների լեզվամտածողությունը հնչյունային և բառային մակարդակներում, ինչպես նաև լեզվի ընկալման ենթագիտակցական ազդակները և արձագանքը լեզվական միավորներին: Գիտափորձն իրականացնելու համար մշակվել է հայերենի, անգլերենի և գերմաներենի հնչյունային և բառային համակցված շտեմարան, որը դրվել է լեզվական հմտությունը թեստավորող հանրահայտ LexTale թեստի նոր տարբերակի կազմության հիմքում: Թեստում առաջին անգամ ներառվել է նաև հայերենը՝ որպես լեզվաիմացության եզր (գիտափորձի անդրադարձին կարելի է ծանոթանալ հետևյալ հղումով՝ https://www.youtube.com/watch?v=v3va2P61nCs):

        Հրապարակվել է «Դիտարկումներ մայրենիի շուրջ: Հոդվածների ժողովածու» գիրքը, որում զետեղված են հայոց լեզվի որոշ հարցերի և խնդիրների, տարածված սխալների և երկձևությունների շուրջ դիտարկումներ: Գիրքը կարող է օգտակար լինել ինչպես հայոց լեզվի մասնագետների, ուսանողների, ուսուցիչների, այնպես էլ մայրենիի հիմնահարցերը կարևորող ընթերցողների համար:

          Հրապարակվել է «ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ Տեղեկագիրք 2023» գիրքը, որը ներկայացնում է 2023թ. ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի աշխատակիցների հրապարակած գիտական աշխատանքների մատենագիտական ցանկերը և հրապարակումների համառոտ բովանդակությունը (հայերեն, անգլերեն, ռուսերեն):

 

         2024թ․ ընթացքում լեզվի ինստիտուտի գիտաշխատողների կատարած հետազոտությունների արդյունքները հրապարակվել են 14 գրքերում և ժողովածուներում, 99 հոդվածներում: Ընդ որում՝ 2 հոդված հրապարակվել է ՄԳՇ-ի հանդեսներում: ՄԳՇ հանդեսներում ընդունվել են հրապարակման 15 հոդվածներ, մոտ երկու տասնյակ հոդված ուղարկված է հրապարակման:

 

 

 

    11.«Արեւմտահայերէնը 21-րդ դարում. մարտահրավերներ և հնարավորություններ» միջազգային գիտաժողովի նյութեր, Ե., ԼԻ հրատ, 2024, 128 էջ:

    12.«Բառագիտության արդի խնդիրներ․ Հ․ Ամալյանի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված հանրապետական գիտաժողովի նյութեր», Ե., ԼԻ հրատ., 2024, 103 էջ:

   13. «Բարբառագիտական ընթերցումներ» միջազգային գիտաժողովի նյութեր, Ե․, ԼԻ հրատ․, 2024, 145 էջ։

   14.«Հայոց լեզվի պատմության հիմնախնդիրներ» միջազգային գի­տա­ժողովի նյութեր, Ե., ԼԻ հրատ., 2024, 183 էջ:

   15.Հայոց լեզվի ուսումնասիրության և ուսուցման արդի խնդիրներ, միջազգային գիտաժողովի նյութեր, Ե․, ԼԻ հրատ., 2024, 182 էջ։

 

 

 

   16.Առաքելյան Կ.Լ., Պատկերավորման լեզվական միջոցների երգիծաստեղծ դերը Նշան Պեշիկթաշլյանի ծաղրանկարներում, Ե․, «Բանբեր հայագիտության», N 1, 2024, էջ 163-181:

   17.Առաքելյան Կ.Լ., Երգիծական հեքիաթը և նրա լեզվաոճական առանձնահատկությունները Նշան Պեշիկթաշլյանի մշակումներում, «Հեքիաթի բանագիտական քննություն, ժանրային խաչաձևումներ և փոխակերպումներ» միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված Արտաշես Նազինյանի ծննդյան 100-ամյակին, Ե․, 2024, էջ 102-106:

   18. Առաքելյան Կ.Լ., Երգիծանքի լեզվաոճական միջոցները Նշան Պեշիկթաշլյանի չափածոյում, Ե․, «Վէմ» համահայկական հանդես, N 2, 2024, էջ 137-155։

    19. Առաքելյան Կ.Լ., Երգիծանքի լեզվոճական միջոցները Առանձարի «Վշտի ծիծաղ» ժողովածուում, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», թիվ 3, Ե., 2024, էջ 168-177։

   20.  Առաքելյան Կ.Լ., Պարույր Սևակի լեզվական արվեստն ուսումնասիրողն ու բացահայտողը. Արտաշես Պապոյան, Պարույր Սևակ – 100 հոբելյանական գիտաժողովի նյութերի ժողովածու, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն հրատ.», էջ 246-259։

  21.Ասոյան Թ.Ա., Մխիթարյանների բառարանագրական գործունեության շուրջ, Ե., ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 17, 2024, էջ 337-342:

  22.Ավետյան Ս․ Ռ․, Արևելահայերենի բայի եղանակների աբեղյանական մեկնաբանությունը՝ դիտարկված արդի լեզվաբանության տեսանկյունից, Ե., «Բանբեր Երևանի համալսարանի. բանասիրություն», N 3 (45), 2024, էջ 34-44:

  23. Բարսեղյան Ա․Գ․, Շարահյուսական կապակցության եղանակների (խնդրառության) դրսևորումները արդի գեղարվեստական արձակում, Ե․, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 2 (671), 2024, էջ 272-279։

  24. Բարսեղյան Ա.Գ., Կապակցության ներտեքստային միջոցները արդի գեղարվեստական (արձակ) խոսքում, Ե., ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 17, 2024, էջ 427-436:

  25.Գևորգյան Գ.Գ․, Նկատառումներ արդի արևելահայերենի բայի ձևակազմական տարբերակների ուսուցման շուրջ, Ե․, «Հայաստանի Հանրապետության լեզվական քաղաքականությունը և լեզուների դասավանդման արդի հիմնահարցերը» հանրապետական գիտաժողովի նյութեր, 2024, էջ 51-56:

  26. Դալալյան Տ․Ս․, Վերժինե Սվազլյան. Անխոնջ բանահավաք-բանագետը (ծննդյան 90-ամյակի առթիվ), Ե․, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», N 1 (670), էջ 400-405։

   27.Դալալյան Տ․Ս․, Կայծակնահար մահացածի շուրջ կատարվող պարը օսական ավանդույթում. coppay – հայ. ցոփ, Ե․, «Պարի ծիսական և բանահյուսական ենթատեքստը» հանրապետական գիտաժողով՝ նվիրված Գ․ Գինոսյանի հիշատակին, 2024, էջ 24-27։

  28.Դալալյան Տ․Ս․, Արեւմտահայերէնի կանոնարկման եւ զարգացման հարցերը «Յառաջ»-ի էջերուն մէջ. շարք մը դիտարկումներ, Paris, "Ètudes arméniennes contemporaines", N 15, 2024, p. 191-200:

  29.Դալալյան Տ․Ս․, Առասպելաբանական վիշապը և ոռոգման և ոռոգման համակարգերի առաջացումը // The Culture of Water Use in Armenia from Ancient Times to Our Days, Yerevan, AICA-Armenia, 2024, p. 116-123 :

  30.Խպլիկեան Զ.Գ., Քիլէրճեան Պ., Առցանց հարթակներու դերը արեւմտահայերէնի գոյատեւման գործին մէջ, Հայագիտության և լեզվաբանության հարցեր: Միջազգային գիտաժողովի նյու­թեր, Ե., Լինգվա, 2024, էջ 151-163:

  31.Կատվալյան Վ․L., Բարբառային հայերենը Հայաստանի Հանրապետությունում, Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Զեկույցներ, 2024, 1 (124), էջ 67-86։

  32.Համբարձումյան Վ.Գ., Ք. Պատկանյանը և հայերենի հնդեվրո­պական բնույթի և հայ բարբառների տեսության հարցերը,  «Վէմ» համահայկական հանդես, N 2 (86), Ե., 2024, էջ 156-176։

 33. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Սանթոյան Ա.Մ., Զուգաբայական հարադրությունների կառուցվածքային առանձնահատկությունները, Ե․, «Վէմ» համա­հայկական հանդէս, N 2 (86), 2024, էջ 156-176։

  34. Յովհաննիսեան Ն.Գ., «Հանդէս բանաստեղծաց» խորագրով ձեռագիր բառարաններում վկայուող բառիմաստների մասին (ԺԲ.-ԺԷ. դարեր), Վիեննա, «Հանդէս ամսօրեայ», թիւ 1-12, 2024, էջ 93-114:

  35. Ղամոյան Լ․Ա․, Հայերենի ստուգաբանական բառարաններում արձանագրված «հագուստ» իմաստային դաշտին վերաբերող անհայտ ծագման բառերի դիտարկում, Ե., ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 17, 2024, էջ 380-390։

 36.Ղամոյան Լ․Ա․, «Անձնական զարդարանք» իմաստային (թեմատիկ) խումբը հայերենում, Ե․, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 2 (226), 2024, էջ 122-134։

  37.Ղամոյան Լ․Ա․, «Անձնական զարդարանք» իմաստային (թեմատիկ) խմբի քննություն հայերենի բարբառներում, «Բանբեր Երևանի համալսարանի. բանասիրություն», N 2 (44), 2024, էջ 70-79։

  38. Ղամոյան Լ․Ա․, «Անձնական զարդարանք» իմաստային (թեմատիկ) խումբը հայերենում, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 2 (226), Ե., 2024, էջ 122-134։

  39.Մարգարյան Լ., Արցախի տեղանվանական համակարգի շրջանաբաժանման փորձ, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 3 (227), Ե., 2024, էջ 117-130:

  40. Մեսրոպյան Հ․Հ․, Գրաբարի հնչյունական եւ բառապաշարային որոշ իրողություններ հայերենի բարբառներում, Ե․, «Բանբեր Երևանի համալսարանի. բանասիրություն», N 2 (44), 2024, էջ 61-69։

  41.Մեսրոպյան Հ․Հ․, Կոմիտաս վարդապետի և Մանուկ Աբեղյանի գրառած խաղիկներում գործածված բուսանունների իմաստային-գործառական առանձնահատկությունները, «Բանբեր Երևանի համալսարանի. բանասիրություն», N 3 (45), էջ 54–66։

  42. Մեսրոպյան Հ․Հ․, Հայոց դիւցազնավէպի լեզուի և գրառման առանձնայատկութիւնների մասին, Վիեննա, «Հանդէս ամսօրեայ», թիւ 1-12, 2024, էջ 115-132։

  43.Մեսրոպյան Հ․Հ․, Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածնի բարբառային հրատարակությունները, Ս․Էջմիածին, Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի «Վաչե և Թամար Մանուկյան» մատենադարանի հիմնադրման 10-ամյակին նվիրված գիտաժողովի զեկույցների ժողովածու, 2024, էջ 17-29։

  44. Մեսրոպյան Հ․Հ․, Ռշտունիքի ժողովրդական հեքիաթներում գործածված բուսանունների իմաստային-գործառական առանձնահատկությունները, Ե․, «Հեքիաթի բանագիտական քննություն. ժանրային խաչաձևումներ և փոխակերպումներ» միջազգային գիտաժողովի նյութեր, 2024, էջ 69-71։

  45. Մեսրոպյան Հ.Հ., Լեզվի հարցերը «Մշակ» լրագրում, ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի հրատ.,  Ե., 2024, էջ 395-410։

  46. Մեսրոպյան Հ.Հ., Համբարձումյան Ս.Վ., Տայքի հայերի տեղաշար­ժերի և լեզվատարածքային առանձնահատկությունների մա­­­­սին, «Տայքը պատմության խաչուղիներում» գիտական հոդվածների ժողովածու, ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոն, Գյումրի, 2024, էջ 192- 205։

   47. Մեսրոպյան Հ.Հ., Սիւնիքի տարածաշրջանի բուսանուններն ըստ «Ազգագրական հանդէսի», «Էջմիածին» ամսագիր, Վաղարշապատ, № Է, 2024, էջ 79-93:

   48.Մկրտչյան Մ., Նշանագիտական թարգմանության առանձ­նահատ­կու­թյունները տեսողական հաղորդակ­ցու­թյունում. «իմ սիրուն» գո­վազդային արշավի օրինակով, Բանբեր Վ. Բրյուսովի անվան պետական համալսարանի. Լեզվաբանություն և բանասիրություն, 1(68), Ե., 2024, էջ 201-218:

   49.Ներսիսյան Վ.Ա., Նոր բառերի թարգմանական (հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն) առցանց բառարանի ստեղծում․ անհրաժեշտությունն ու խնդիրները, «Բանբեր Հայաստանի գրադարանների», 2, Ե․, 2024, էջ 163-167:

   50. Ներսիսյան Վ.Ա., Հինհայերենյան լեզվական իրողությունների ուսումնասիրման նշանակությունը բուհի տարրական մանկավարժության և մեթոդիկայի բաժնում, Ե., «Բարձրագույն մանկավարժական կրթության հիմնախնդիրները եւ զարգացման հեռանկարները» միջազգային գիտաժողովի նյութեր, ՀՊՄՀ հրատ., 2024, էջ 993-1000:

   51.Պապիկյան Ս.Վ., Հունալատինական ծագման հատկական փոխառությունների քննություն, Ե., ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 17, 2024, էջ 391-398:

   52. Սարգսյան Ա․ Յու․, Մինասյան Շ.Մ., Ղարաբաղի բարբառը Լավրենտի Հովհաննիսյանի ուսումնասիրություններում, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 3 (227), 2024, էջ 89-92:

  53. Սարգսյան Ն․Մ., Միջին հայերեն – արևմտահայերեն փոխանցումները հրամայական եղանակի համակարգում․ բուն հրամայական (եզակի թիվ), Վանաձոր, «Վանաձորի պետական համալսարանի գիտական տեղեկագիր․ հումանիստար և հասարակական գիտություններ», N 1, էջ 69-79։

   54. Սուքիասյան Հ.Վ., Ավետիսյան Ա., Հայերեն  բժշկական  տերմինաբանության աղբյուրները, ՀՊՄՀ լեզվբանական հետազոտությունների լաբորատորիա, Գիտաժողովի նյութերի ժողովածու (էլեկտրոնային), Ե., 2024, էջ 136-150։ 

  55. Սուքիասյան Հ.Վ., Զաքարյան Հ.Լ., Բժշկական եզրույթների հայերենացման անհրաժեշտությունը, Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոն, Գիտական հետազոտություն­ներ (բանասիրություն), 1(27), Գյումրի, 2024, էջ 113-128։

  56.Վարդանյան Ա․Վ․, Պաշտոնական հայերենի մի քանի եզրույթների գործածության սխալների մասին, Ե․, Գավառի պետական համալսարանի 27-րդ գիտաժողովի նյութեր, 2024, էջ 409-417։

   57.Վարդանյան Ա․Վ․, Օծոփ-Հորսի խոսվածքի առնչությունները շրջակա բարբառների հետ, Ե․, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 2 (226), 2024, էջ 107-112։

   58. Ֆելեքյան Մ.Հ., Անձնական դերանունների բառարանագրումը, Ե․, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 2 (226), 2024, էջ 113-121։

   59. Ֆելեքյան Մ.Հ., Բառակազմական ձևույթների բազմիմաստությունն ու համանունությունը արդի հայերենում, Ե․, «Բանբեր Երևանի համալսարանի. բանասիրություն», N 2 (44), 2024, էջ 91-100։

   60. Ֆիշենկճեան Ա․Ա․, Հայրենիք սփիւռք համագործակցութիւնը եւ արեւմտահայերէնի դերն ու նշանակութիւնը, Ե․, Հայաստան-սփյուռք համահայկական 11-րդ կրթական խորհրդաժողով, 2024, էջ 54-62։

   61. Avetyan S.R., On Certain Disputable and/or Unexplained Forms of the Imperative in Modern Armenian Dialects, "Bulletin of Yerevan University. Phililogy", N 3 (45), Yerevan, 2024, p. 88-98.

   62.Dalalyan T.S., Verzhine Svazlyan: the Tireless Ethnographer and Folklorist (on Her 90^th Anniversary) // Review of Armenian Studies (Բանբեր հայագիտության), Yerevan, «Gitutyun», 2024, № 1 (34), 226-231.

   63.Dalalyan T.S., La standardisation et le développement de l’arménien occidental dans le journal Haratch: quelques observations // Études ar­mé­niennes contemporaines, № 15: La presse de langues arménienne en France et la création d’un espace transnational (sous la direction de Talar Chahinian et Stéphanie Prévost), Paris: Bibliothèque Nubar de l’UGAB, 2024, p. 201-210.

    64. Далалян Т.С., Андреева Ю.О., Гуляева Е.Ю., Религиозные практики армян Ордубадского района Нахичеванской АССР в 1950-1980-е гг., Махачкала, "История, археология и этнография Кавказа", т. 20, N 1, 2024, с. 154-168.

    65. Симонян Н.М., Этимологические заметки, Кутаиси, "Language and Culture", N 31, с. 67-71.

    66.Симоняан Н.М., Этимологические заметки, Кутаиси, "Language and Culture", N 31, с. 72-77.

    67.Arakelyan K.L., Moon in the Poetry of Misak Metsarents and it’s Ligual-stylistic Features, Yerevan, "Communications of the Byurakan Astrophysical Observatory" (ComBAO), vol.71, issue 1, 2024, p. 158-161.

    68.Avetyan S.R., On Certain Disputable and/or Unexplained Forms of the Imperative in Modern Armenian Dialects, Ե., "Bulletin of Yerevan Yniversity. Phililogy", N 3 (45), 2024, p. 88-98.

    69.Dalalyan T.S., The Culture of Water Use in Armenia from Ancient Times to Our Days, Yerevan, AICA-Armenia, 2024, p. 116-123.

    70. Gevorgyan G.G., Armenian Dialects of mixed mode of formation, Gori, N 8, "Philological Researches", 2024, p. 22-29.

    71. Grigoryan S.M., Semantic and operational examination of a number of term words of Grigor Tatevats, Kutaisi, "Language and Culture", N 9, 2024, p. 51-54:

    72. Kumunts M.S., Margaryn I., Khachatryan H.R., Mkhitaryan G.M., Gevorgyan G.G., Nersisyan L., Katvalyan V.L., The Historical Development of the Place Name in Armenian (Etymology of "Harzhis" Sacred Area), Singapore, "Forum for Liguistic Studies", vol. 6, 2024, p. 43-53.

    73. Tioyan S.K., Gasparyan S.Q., Onomatopoeia of Armenian Language, de Gruyter, Berlin/Boston, "Onomatopoeia in the World’s Languages", p.375-389.

          *Հոդվածները հրապարակվել են «Լեզու և լեզվաբանություն» գիտական հանդեսում, 1 (30), Ե., ԼԻ հրատ., 2024, 105 էջ:

 

     74.Համբարձումյան Վ․Գ․, Հայերեն ստուգաբանություններ, էջ 3-12:

     75. Սիմոնյան Ն.Մ., Մկրտչյան Մ․Ս․, Փոխաբերություն երևույթը և նրա բնորոշումը լեզվաբանության մեջ, էջ 13-25։

     76.Պապիկյան Ս․Վ․, Նիզամիի «Լեյլի և Մեջնուն» պոեմի հայերեն թարգմանության հատկական փոխառությունների քննություն, էջ 26-37։

     77․Միքայելյան Ս.Ա., Հայերենի արաբերեն միջնորդավորված փոխառությունների շուրջ (թուրքերնով միջնորդավորված բառաշերտ), էջ 38-51։

     78.Սարգսյան Մ․Ա․, Բաղրամյան Ս․Ե․, Հայերենը որպես սփյուռքի լեզու․ մարտահրավերներ և խնդիրներ, էջ 81-92:

 

    *Հոդվածները հրապարակվել են «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական հանդեսում, 1 (21), Ե., ԼԻ հրատ., 2024, 150 էջ:

 

     79.Դալալյան Տ․Ս․ «Թաքուն, քողարկված» հասկացության բայանվանական և գոյականական դրսևորումները վաղնջահայերենից եկող մի արմատի հայ-իրանական ստուգաբանական քննության լույսի ներքո, էջ 5-18.

    80․Խաչատրյան Հ․Ռ․, Բասենի խոսվածքը Շիրակի մարզում (քերականական առանձնահատկություններ), էջ 61-75։

    81.Կատվալյան Վ․Լ․, Շիրակի մարզի խոսվածքներին բնորոշ մի քանի բառերի մասին, էջ 76-88։

    82.Վարդանյան Ա․ Վ․, Մարաղայի բարբառի խոսվածքներ Նախիջևանի տարածքում, էջ 89-100։

    83.Ֆիշենկճեան Ա․Ա․, Գրական արեւմտահայերէնի քերականական համակարգի տեղաշարժերը՝ ըստ արեւմտահայերէնի առկայ դասագիրքերու (բայ), էջ 101-123։

    84.Գրիգորյան Գ․Գ․, Փորձառական տվյալներ հայերեն խոսքում դադարների դրսևորման վերաբերյալ, էջ 124-141.

​        *Հոդվածները հրապարակվել են «Հայոց լեզվի ուսումնասիրության և ուսուցման արդի խնդիրներ» միջազգային գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., ԼԻ հրատ., 2024, 182 էջ: 

    85.Ասոյան Թ․Ա․, Մխիթարյանների մանկավարժական գործունեության շուրջ, էջ 29-34։

    86.Գալստյան Ա․Ս․, Օտարալեզու բաղադրիչով նորակազմ բառերի քննություն, էջ 47-51։

    87.Թելյան Լ․Գ․, Շարահյուսական մի կառույցի գնահատության մասին, էջ 52-58։

   88.Հակոբյան Ֆ․Ա․, Հայերենի մեքենական մշակման խնդիրներ, էջ 82-89:

    89.Ներսիսյան Վ․Ա․, Բառակազմության տեսական հարցերի քննությունը Գրիգոր Ղափանցյանի աշխատություններում, էջ 110-121։

   90.Սուքիասյան Հ․Վ․, Նկատառումներ ՀՀ լեզվակրթական քաղաքականության շուրջ, էջ 155-160։

    91.Վարդանյան Ա․Վ․, Բառագործածության մի շարք սխալների մասին, էջ 170-176։

            

           https://language.sci.am/sites/default/files/barhagitowtyan_ardi_khndirner.pdf

 

   92. Գալստյան Ա․Ս․, Թելյան Լ․Գ․, Հայերենի անել բայի իմաստագործառական քննություն, էջ 3-10։

   93.Խաչատրյան Վ․Մ․, Հայերենի խառը հապավումները․ դասակարգման, տարբերակման և գրության որոշ խնդիրներ, էջ 11-33։

   94. Խաչատրյան Օ․Մ․, Տիոյան Ս․Կ․, Կիրառական արվեստի մի քանի տերմինների շուրջ, էջ 34-39։

   95. Hakobyan F.A., The Impact of Artificial Intelligence on Modern Electronic Lexicography, p. 40-52:

   96.Հակոբյան Ֆ․Ա․, Նոր բառերի ներկայացման եղանակները հայերենի բառապաշարի էլեկտրոնային շտեմարանում, էջ 53-66։

   97.Հովսեփյան Գ․Կ․, Նորակազմ ներունակ բառերը ժամանակակից հայերենում (Ըստ «Նոր բառեր»-ի բառարանաշարի), էջ 67-76։

   98.Մարգարյան Ի․ Մ․, Արդի հայերենի նորակազմությունները հեռուստատեսության խոսքում, էջ 77-91։

 

 

     99. Ֆիշենկճեան Ա.Ա., Կապերու շարահիւսական կիրառութիւնը արեւմտահայերէնի մէջ, էջ 3-12:

    100.Խպլիկեան Զ.Գ., Մարաշլեան Յ.Գ., Արեւմտահայերէն խօսքը Հայաստանի մԷջ, էջ 13-28:

    101.Ափոշեան Ա.Յ., Արեւելահայերէնէն արեւմտահայերէն փոխադրելու արդի հիմնախնդիրները. քերականութիւն եւ եզրութաբանութիւն, էջ 29-40:

    102.Խաչատրյան Վ. Մ., Գոյականի հոգնակիակազմության խնդիրները արևմտա­հայերենում, էջ 41-63:

    103.Տիոյեան Ս.Կ., Խպլիկեան Զ.Գ., «Հակադիր» իմաստներ արեւմտահայերէն - արեւելահայերէն բառապաշարին մէջ, էջ 87-95:

    104.Մարաշլեան Յ.Գ., Արևմտահայերէնի կենսունակութեան պայմանները, էջ 95-105:

 

 

   105. Avetyan S.R., Some Diachronic Observations on Forms of Theaorist with a Vocalic Augment in the Dialect of Šatax, p. 3-9․

   106.Բառնասյան Ջ․Ա․, Երկբարբառացումը որպես քերա­կանական միջոց հայերենի որոշ բարբառներում, էջ 20-28։

   107.Գևորգյան Գ․Գ․, Դիտարկումներ Սևերեկի, Տիգրանակերտի և Եդեսիայի հնչյունական առնչությունների շուրջ, էջ 29-42։

   108.Զաքարյան Հ․Լ․, Բարբառային մի հնաբանության մասին, էջ 43-61։

   109.Խաչատրյան Հ․Ռ․, Դիտարկումներ Համշենի բարբառի հնչյունական առանձնահատկությունների շուրջ, էջ 62-83։

   110.Խաչատրյան Վ․Մ․, Հինգերորդ դարի հայերեն բարբառների հարցը հայերենագիտության մեջ, էջ 84-113։

   111.Կատվալյան Վ․Լ․, Խառատյան Մ․Հ․, Սահակյան Ն․Գ․, Շարահյուսական որոշ զուգաբանությունների արտահայտությունը բարբառային հայերենում, էջ 114-130։

   112.Մարգարյան Ի․Ա․, Չբառարանագրված դարձվածքներ Գորիսի բարբառում, էջ 131-147։

   113.Սարգսյան Ա․Յու․, Ղարաբաղի բարբառի առաջին ուսումնա­սիրությունները, էջ 176-188։

   114.Վարդանյան Ա․Վ․, Դիտարկումներ Ջուղայի բարբառի վերաբերյալ տարաժամանակյա հայեցակետով, էջ 189-200։

   115.Քումունց Մ․Ս․, Բաբայան Ա․, Ածանցումը Գորիսի բարբառում, էջ 201-228։

   116.Քումունց Մ․Ս․, Բակունց Ա․, Դարձվածքները Ա.Բակունցի «Կյորես» վիպակում (համեմատական քննություն), էջ 229-248։

   117.Քումունց Մ․Ս․, Բաղդասարյան Մ․, Կապի հնչյունական, բառային և քերականական դրսևորումները Գորիսի բարբառում, էջ 230-249։

   118.Քումունց Մ․Ս․, Մարգարյան Մ․, Արևելյան լեզուներից անցած փոխառությունները Գորիսի բարբառում (ըստ Ս. Խանզադյանի «Մատյան եղելությանց» վիպակի), էջ 250-269:

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Հետազոտահեն կրթության արդի մարտահրավերներն ու զարգացման հեռանկարները» միջազգային գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., «Ալվարդ Օհանջանյան Վառլենի» ԱՁ հրատ., 2024, 620 էջ:

 

  119.Սարգսյան Մ․Ա․, Մոլոդիչենկո Ե․, Հայերենի ուսուցումը միջմշակութային հաղորդակցության միջոցով․ պատկերացումներ և հեռանկարներ, էջ 21-27։

  120․ Ավագյան Օ․Ս․, Ժամանակակից արևելահայերենի լեզվական իրավիճակը և գրական լեզվի զարգացման միտումները, էջ 39-51։

  121.Ներսիսյան Վ․Ա․, Ավետիսյան Ա․Ա․, Բառակազմության ուսումնասիրումը երկրորդ դասարանում, էջ 81-90։

  122.Միքայելյան Ս․Ա․, Հայերենում և ռուսերենում գործածվող արաբերեն փոխառյալ բառերի շուրջ, էջ 91-96։

  123.Խաչիբաբյան Ն․Պ․, Բաղրամյան Ս․Ե․, Գենդերային դրսևորումները հայերեն առածներում և ասացվածքներում, էջ 97-106։

 

        *Հոդվածները հրապարակվել են «Հայոց լեզվի պատմության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., ԼԻ հրատ., 2024, 173 էջ:

 

  124.Մխիթարյան Գ.Մ., Հայերեն Աստվածաշնչում սեռական, տրական հոլովներով ենթակաների գործածության շուրջ, էջ 5-10:

  125.Ափոշեան Ա․Յ., Յատուկ անուններու տառադարձութեան խնդիրները արեւմտահայերէնի մէջ․ պատմական զարգացումն ու զուգընթացութիւնը արեւելահայերէնի հետ, էջ 34-49:

  126.Գրիգորյան Ս․Մ․, Իրավական հասկացությունները Գ․ Տաթևացու «Գիրք Քարոզության» Ամառան հատորի «Նորին քարոզ վասն տասնաբանեան օրէնս» գլուխներում, էջ 50-60։

  127.Թադևոսյան Հ.Մ., Բառակապակցական բուսանունների կիրառությունը Ա․ Ամասիացու բժշկարաններում, էջ 78-86:

  128.Խաչատրյան Վ.Մ., Միջինհայերենյան փոխառությունների գործածությունը XIV դարի երկերում, էջ 87-103:

  129.Խպլիկեան Զ.Գ․, Հայերէնէ անգլերէն զրուցատրութիւն, էջ 104-110.

  130.Սիրունյան Տ․Ղ․, Բարդուղիմեոս Բոլոնիացու «Դիալեկտիկայի» քերականական լատինաբանությունները՝ վաղ և ուշ շրջանի ձեռագրերի համեմատությամբ, էջ 120-127։

 

Տնօրեն՝ բ.գ.դ. Վ.Լ.Կատվալյան

Փոխտնօրեն՝ բ.գ.թ. Ն.Գ.Հովհաննիսյան

Գիտքարտուղար՝ բ.գ.թ. Գ.Մ.Մխիթարյան

Էլեկտրոնային փոստ՝ inslang@sci.am

Կայքէջ՝ http://language.sci.am

Մասնագիտական խորհուրդ 019՝ «Լեզվաբանություն»

Նախագահ՝ բ.գ.դ. Վ․ Լ.Կատվալյան, գիտքարտուղար՝ բ.գ.թ. Ն. Մ․ Սիմոնյան

 

7․ Հաշվետու տարում ինստիտուտի հայցորդների կողմից պաշտպանվել է մեկ թեկնածուական ատենախոսություն:

8․ -

9․ Ինստիտուտի գիտական կադրերը համատեղությամբ աշխատում են ՀՀ բու­հե­րում և այլ կազմակերպություններում: Համատեղող գիտաշ­խա­տակիցների թվա­քանակն ըստ կազ­­մակերպությունների՝ ԵՊՀ` 4, ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղ՝ 1, Գորիսի պետական համալսարան՝ 1, Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան՝ 1, Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ` 2, Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ հենակետային վարժարան՝ 1, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան` 1, Հայաստանի ամերիկայն համալսարան՝ 1, Երևանի պետական հումանիտար քոլեջ՝ 1, ՀԲԸՄ-ի հայկական համացանցային/վիրտուալ քոլեջ՝ 1, Սևանի Վազգենյան հոգևոր դպրանոց` 1, Մատենադարան՝ 1, Վ. Բրյու­սովի անվ. պետական համալսարան՝ 9, Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարան` 2, Երևանի Մ. Հերացու անվ. ՊԲՀ՝ 1, ՀՊՏՀ ֆինանսատնտեսագիտական քոլեջ՝ 2, Գավառի պետական համալ­սարան՝ 2, ԳԱԱ հնագիտության և ազգա­գրության ինս­տի­տուտ՝ 2, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ՝ 1, ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն՝ 1, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա՝ 1, Մեսրոպ Մաշտոց համալսարան՝ 1, Բիգ Մայնդ (BIG MIND) ուսումնական կենտրոն` 1, Կրթության տեսչական մարմին՝ 1, Երևանի քաղաքապետարան՝ 1, IT Storm Company ընկերություն՝ 1:

          Ինստիտուտի գիտաշխատողները համագործակցում են ԳԱԱ պատմության, արևելագիտության, հնագիտության և ազգագրության ինս­տիտուտների, ԵՊՀ, ՀՊՄՀ և ԵՊԲՀ, Գավառի պետական համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի մասնա­գետ­ների, Մատենադարանի գիտաշ­խատողների հետ:

         Ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է հանրապետությունում լեզվա­քա­ղաքական խնդիրների արծարծման, մշակման գործընթացներին:

         Ինստիտուտում ավանդույթ է դարձել Մայրենիի օրվան նվիրված միջոցառումների կազմակերպումը։ Հայոց լեզվի ուսուցման և կանոնարկման հարցերին էր նվիրված «Հայոց լեզվի ուսումնասիրության և ուսուցման արդի խնդիրներ» միջազգային գիտաժողովը, որը կարևոր էր նոր միջոցառումների անցկացման, ծրագրերի իրականացման և արդյունավետ գործակցության համար:

         Ինստիտուտում պարբերաբար կազմակերպվում են սեմինարներ, քննարկումներ հանրապետության գիտական և կրթական ոլորտի ներկայացուցիչների, ուսուցիչների, ուսանողների, լեզվաբանների, մտավորականների համար: Լեզվական ու լեզվագիտական գիտելիքների տարածման ու գիտականորեն ճիշտ պատկերացումների ձևավորման հարցերը մշտապես լեզվի ինստիտուտի ուշադրության կենտրոնում են:

        Գիտական աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են միջազգային և հան­րա­պետական գիտաժողովներում:

         Ս.թ. նոյեմբերի 12-ին լեզվի ինստիտուտում կայացել է ՀՀ ԳԱԱ տերմինաբանական հիմնախնդիրների հանձնախմբի նիստը, որին մասնակցում էին ակադեմիական և բուհական համակարգի ականավոր լեզվաբաններ, նաև այլ ոլորտների մասնագետներ:

         Ինստիտուտը հրատարակում է «Լեզու և լեզվաբանություն», «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական հանդեսները, որոնք կարևոր նշանակություն ունեն հանրա­պետու­թյան գիտական կյանքում:

        Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ մասնակցել են հանրապետական, ՀՀ-ում և արտ­երկրում կազմակերպված միջազգային գիտաժողովների (ՌԴ-ում՝ Պետերբուրգում կայացած միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի հիմնադրման 300-ամյակին, «Հետազոտահեն կրթության արդի մարտահրավերներն ու զարգացման հեռանկարները» միջազգային գիտաժողով, Հռոմում կայացած «Հոգեբանություն, լեզու և ուսուցում» միջազգային գիտաժողով, «Հայ բանասիրության հեռանկարներ» միջազգային գիտաժողով, «Գեղարդ» գիտավերլուծական հիմնադրամի նախաձեռնությամբ անցկացվող «Շիրվանի պատմության հիմնահարցեր» աշխատաժողով, «Սասնա ծռեր» էպոսի ուսումնասիրության 150-ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողով, «Հայոց լեզվի ուսումնասիրության և ուսուցման արդի խնդիրներ» միջազգային գիտաժողով, «Բարբառագիտական ընթերցումներ» միջազգային գիտաժողով, «Արևմտահայերենը 21-րդ դարում. մարտահրավերներ և հնարավորություններ» միջազգային գիտաժողով, «Հայոց լեզվի պատմության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտաժողով) և գիտական այլ միջացառումների, նաև ԿԳՄՍ նախարարության կազմակերպած միջոցառման աշխատանքների։

         Ս.թ. հունիսին ամփոփվել են ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի, Ռուսաստանի հայերի միության և «Արարատյան ալյանս» մտքի կենտրոն ինստիտուտի հայտարարած «Լավագույն գիտական աշխատանք» մրցույթի արդյունքները, և «Հայագիտություն և հասարակական գիտություններ» անվանակարգում Մերի Սարգսյանը արժանացել է 2-րդ կարգի մրցանակի:

        Ինստիտուտի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցել են զանգվածային լրա­տվա­միջոց­ներում լեզվին ու լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող քննարկումներին:

Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գիտական համա­գործակցության ﬔջ են Վենետիկի համալսարանի հայագետների, Փարիզի Արևելյան լեզուների և քա­ղա­քա­կրթու­թյունների ինստիտուտի, Ս. Պետերբուրգի և Մոսկվայի պետական հա­մալ­սարանի գիտաշխա­տող­ների հետ, ընդգրկված են ԻԻՀ Փայամե Նուր համալսարանի «Applied Linguistics Research Journal», Բրուկլինի հետազոտության ինստիտուտի «International Journal of Language and Linguistics» հանդեսների խմբագրական խորհուրդներում, անդամակցում են նաև Փարիզի Հայագիտական ընկերակցությանը (Société des Etudes Arméninnes):

         Լեզվի ինստիտուտը գործակցության պայմանագրեր ու հուշագրեր ունի ինչպես հայաստանյան, այնպես էլ արտերկրի մի շարք գիտակրթական հաստատությունների հետ՝ նպատակ ունենալով հաստատելու և զարգացնելու գիտական կապեր, աջակցելու կողմերի համար ընդհանուր հետաքրքրություններ ներկայացնող հիմնարար գիտական հետազոտությունների կատարմանը:

          2024թ. ինստիտուտում հյուրընկալվել են մասնագետներ ՌԴ-ից, Բելառուսից, Միա­ցյալ Նահանգներից: Ձեռք են բերվել գործնական պայմանավորվածություններ՝ իրա­կանացնելու համատեղ հետազոտություններ և ծրագրեր հայերենագիտության ոլորտում:

         2023թ. լեզվի ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գործուղումների են մեկնել Իտալիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստանի Դաշնություն։ Գիտաշխատող Մհեր Քումունցը գործուղվել է Վենետիկ՝ Սուրբ Ղազար (30․10․2024-04.11.2024)՝ մասնակցելու Մխի­թար աբբահոր մահվան 275-ամյակին նվիրված «Աստուածաշունչ Հայկազեան» խորա­գրով միջազգային գիտաժողովին։ Ֆրանսիայում (26․10․2024-02.12.2024) նա մասնա­կ­ցել է նաև «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտու պատմամշա­կութային հուշարձանները» գրքի շնորհանդեսին, հանդես է եկել դասախոսությամբ։ Գիտաշ­խատող Սիրանուշ Հովհաննիսյանը գործուղվել է Բելառուս (29․10․2024-31․10․2024)՝ մասնակցելու երիտասարդ գիտնականների «Երիտասարդությունը գիտության մեջ - 2024» XXI միջազգային գիտաժողովին։ Որպես ՀՀ ԳԱԱ երիտասարդ գիտնականների          խորհրդի նախագահ՝ ընդգրկվել է միջոցառման նախագահող կազմում։

        Ինստիտուտի գիտական ու կազմակերպական առօրյան կանոնավորապես ար­տացոլվում է համացանցային կայքում, որում կարելի է տեղեկություններ ստանալ բա­ժին­ների, գիտա­կան ու մասնագիտական խորհուրդների, միջոցառումների, հրա­պարակումների վերա­բերյալ։

10․ -

 

Աղյուսակ 1

2024թ. թեմատիկայի ամփոփ տվյալներ

 

 

                                                

 

                                                                                          Աղյուսակ 3

 

 

 

 

 

Աղյուսակ 4

 

 

 

     

 

 

 

Աղյուսակ 5

 

 

 

 

 

 

Աղյուսակ 6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Աղյուսակ 7

 

 

Աղյուսակ 8

 

 

Աղյուսակ 9

 

об основных результатах научной и научно-организационной деятельности Института языка имени Р. Ачаряна НАН РА в 2024 г.

 

           В 2024 году Институт языка посчитал важным решить научные проблемы, которые так или иначе связаны с современной ситуацией в мире и особенно в нашем регионе, а также с задачами, стоящими перед страной. В рамках темы «Изучение армянских диалектов» (руководитель доктор филологических наук В. Катвалян) исследовалась лексика, связанная с национальной идентичностью, в труде итальянского арменоведа XVI-XVII веков Франческо Риволы «Dictionarium armeno-latinum» (1621), которая вместе с обширным диалектным словарем составляет интереснейшую научную особенность первого печатного армянского словаря, а также первого диалектного словаря. Словарь содержит обширный словарный запас, связанный с Арменией, армянским народом, армянским языком, а также другими странами, народами и языками, классификация и анализ которых, а также рассмотрение диалектных вариантов позволили составить представление о мировоззрении части армян в эпоху позднего Средневековья, одновременно дополнив более или менее объективную картину геополитической обстановки того времени и историю достоверными упоминаниями о прошлом ряда стран и народов. Выяснилось, что в словаре содержатся сведения о трех соседних с армянами народах: персах, турках и грузинах. Кроме того, почти все народы региона упоминаются, как правило, по названиям нации, страны и языка, а иногда и с другими сведениями. В словаре название Азербайджан упоминается как название провинции, и ясно, что речь идет об одной из провинций Ирана, тем более, что не упоминается нация или язык, связанный с этим названием. Имеются также упоминания о европейских, азиатских и африканских странах и народах. Языковые факты и информация, содержащиеся в словаре Риволы, отражают реальные взаимоотношения стран и народов нашего региона в XVI-XVII веках и выступают в качестве весомого научного контраргумента нынешним искажениям исторических реалий.

Результаты исследования представлены в статье «Баṙагирк’ айоц’. Dictionarium armeno - latinum» /1621/ о. Риволы. Анализ лексики, связанной с нациями и странами в первом печатном армянском словаре», которая будет опубликована в журнале, включенном в Международную научную базу данных.

         В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (руководитель Г. Мхитарян, доктор филологических наук) были рассмотрены особенности использования подлежащего с косвенными падежами в армянской Библии. Использование подлежащего с родительным и дательным падежами с переходным глаголом доказывает, что древнеармянскому языку не были чужды структуры эргативного характера. В настоящее время общепризнано, что около четверти языков мира имеют эргативную структуру, включая ряд индоевропейских языков (хеттский, лувийский, многие иранские языки, хинди и т. д.). Более того, многие языки нашего региона (включая урартский), независимо от их происхождения, имели эргативную природу.

          А переходы от эргативной структуры к номинативной и наоборот не только не являются необычными явлениями, а как раз наоборот. Исследование доказывает, что такие структуры имели широкое функциональное применение в древнеармянском языке. Об этом свидетельствуют материалы как переводной, так и независимой литературы, такие структуры также весьма распространены в современном диалектном армянском языке. Все это сводит на нет утверждение тех, кто отрицает хотя бы тесные связи между армянским и урартскими языками, утверждая, что эргативность урартского исключает возможность его этимологических связей с армянским.

Материалы, безусловно, дают возможность для сравнений, прослеживающих тысячелетия назад, выявляя особенности и общие черты, присущие древним языкам, взаимодействие культур, что особенно важно на современном этапе глобализации, когда и история, и культурные ценности часто фальсифицируются. Результаты исследования представлены в статье «Использование родительного и дательного падежей в армянской Библии», которая будет опубликована в журнале, включенном в Международную научную базу данных.

 

 

        В рамках темы «Изучение армянских диалектов» (руководитель к.ф.н. В. Катвалян) были рассмотрены особенности диалектных единиц смешанного состава армянского языка, рассмотрены проблемы картографирования диалектных единиц, сформирована общая картина распространения диалектных единиц и особенностей в Республике Армения, а также дана общая характеристика диалектных единиц Республики Арцах. Представлено современное состояние карабахского диалекта и перспективы его сохранения.

        Изучены арабские и персидские заимствования в диалектных единицах региона Сюник-Ацах, рассмотрены с исторической и семантической точек зрения, исследован ряд диалектных археологий. Продолжено изучение семантической группы «названия растений».

Затронуто исследование фонетической системы амшенского диалекта, рассмотрены наиболее значимые особенности. Впервые рассмотрено более десятка синтаксических пар во всех диалектных группах армянского языка. Был изучен язык средневековых наскальных надписей, фресковых надписей и рукописей Вайоц Дзора и прилегающих территорий, а также выявлены многочисленные морфологические, фонетические и лексические особенности местного диалекта области, чаукско-вайкского интердиалекта. Сделаны ссылки на язык эпических повествований, и отмечено выражение в них ряда диалектных реалий.

          Было проведено исследование фонологической и грамматической систем асланбекского диалекта, одной из диалектных единиц западноармянской фракции.

Были сопоставлены диалектные особенности речи жителей, переселившихся в ряд деревень провинции Гохтн Нахичевани из Марагинского региона Персии в XIX веке, и марагинского диалекта. Была проведена работа в Мушском и В направлении сравнительного изучения фонетических систем сасунских диалектов. Рассмотрены грамматические и фонетические формы грабара в армянских диалектах. Результаты исследования обобщены в трех монографиях и более двух десятках статей.

         В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (руководитель: к.ф.-м.н. Г. Мхитарян) выявлен и интерпретирован ряд изменений в лексическом составе и грамматической структуре армянского языка на разных этапах развития языка и закономерности их реализации. Проведена классификация и исследование слов иноязычного происхождения, используемых в трудах XIV века. Прослежено влияние латинской грамматики на комментарии к грамматике Воскана Ереванци. Изучены типы и состав рукописных словарей под названием «Хандес багацац». Проведено обследование профессиональной лексики средневековых медицинских школ. Результаты исследования обобщены в трех сборниках и более двух десятках статей.

         В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания» (руководитель к.ф.-м.н. В. Амбарцумян) проводились исследования в областях общего, прикладного, сравнительного и типологического языкознания. Исследовательская работа проводилась в направлении цифровой лингвистики. Продолжалось сравнительно-типологическое изучение армянского и ряда региональных языков. Проводилось сравнение армянского и тохарского языков. Исследовалось грамматическое выражение значения безразличия в грабаре и среднеармянском языке. Изучались заимствования армянского языка из арабского, опосредованные турецким языком. Изучались армяно-немецкие пары слов. В области прикладной лингвистики проводилось исследование прикладных и системных лингвистических проблем. Продолжались исследования в области экспериментальной фонологии армянского языка. Изучались изменения интенсивности и длительности в разных стилях речи. Проводилась работа по изучению двуязычия и нейролингвистики. Обобщен и опубликован совместный научный эксперимент с Берлинской медицинской школой по двуязычию и восприятию языковых единиц. Результаты исследований нашли отражение примерно в двух десятках статей.

         В рамках темы «Проблемы изучения и стандартизации современного восточно- и западноармянского языка» (руководитель д.м.н. Т. Асоян) проводились исследования в направлении отраслевой терминологии армянского языка, рассматривались отдельные синтаксические структуры современного армянского языка. Изучались обращения армянских лингвистов к теоретическим проблемам армянского словообразования. Исследовалась лексикографическая и педагогическая деятельность мхитаристов. Изучались заимствования, медицинские термины армянского языка, стилистические использования пластов лексики. Ведется работа по сбору слов, не вошедших в словарь, подготовлены очередные тома «Новых слов» в восточно- и западноармянском языке. Изучаются проблемы зарубежья в современном западноармянском языке.           Продолжается разработка принципов регуляризации западноармянского языка и транскрипции имен собственных. Проведена работа по изучению проблем обучения иммигрантов в учебных заведениях Республики Армения (в 5-9 классах). Ведется также работа по изучению международного опыта сохранения языка. Результаты исследований обобщены в двух десятках научных статей.

 

В рамках тематической программы «Диалектный обзор Ширакского региона» (руководитель к.ф.н. В. Катвалян) были проведены научные экспедиции в Ширакский регион, и собран необходимый для исследования материал. В конце работы были определены границы диалектов, используемых в регионе, эти единицы были описаны в общих чертах и ​​сгруппированы их проявления в регионе. Составлен список важнейших диалектных черт, распространенных в региональных диалектах, в многоатрибутивных исследовательских таблицах представлено их распространение во всех изученных диалектах, проведены соответствующие анализы. Составлен список диалектных слов, зафиксированных в ходе изучения диалектов, а также тех, которые используются в записанных образцах. На основе результатов исследования составлено общее описание и характеристика языковой ситуации в регионе. Том «Диалектный обзор Республики Армения, книга 3, Ширакский регион» находится на стадии редактирования. В этой книге, которая включает около 30 томов, описывается диалект Карно и его проявления в Ширакской области, ширакские диалекты Мушского диалекта и дается общая характеристика диалектов смешанного типа. Отдельно представлены диалектные характеристики более 90 населенных пунктов Ширакской области. За перечнем характеристик, характерных для диалектов региона, следуют таблицы, показывающие их включение. В книгу включены разнообразные и довольно обильные образцы ширакских диалектов, за которыми следует толковый словарь диалектных слов.

Опубликован «Аффиксальный словарь армянского языка» (авторы М. Саргсян, Ш. Асилбекян, С. Баграмян, Н. Хачибабян), который может быть полезен для интересующихся общим и армянским языкознанием, а также студентов филологических факультетов.

         В рамках темы «Проблемы изучения и стандартизации современных восточно- и западноармянских языков» (руководитель к.ф.н. Т. Асоян) подготовлены к изданию два тома «Новых слов» (по одному тому на каждый), включающие материал, извлеченный из функциональных вариантов современных литературных восточно- и западноармянских языков.

         В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания» (руководитель д.ф.н. В. Амбарцумян) обобщен и распространен совместный научный эксперимент с Берлинской медицинской школой по двуязычию и восприятию языковых единиц. Целью эксперимента было выявление языкового мышления двуязычных лиц на фонетическом и лексическом уровнях, а также подсознательных импульсов восприятия языка и реагирования на языковые единицы. Для проведения эксперимента была разработана комбинированная фонетическая и лексическая база данных армянского, английского и немецкого языков, которая была положена в основу состава новой версии известного инструмента LexTale для проверки языковых навыков. Впервые в тест был включен также армянский язык как термин языковой компетентности. Ссылка эксперимента: https://www.youtube.com/watch?v=v3va2P61nCs

         Опубликована работа «Наблюдения вокруг родного языка: Сборник статей», в которой собраны наблюдения автора по некоторым вопросам и проблемам армянского языка, типичным ошибкам и формам двойственного числа. Книга может быть полезна как специалистам по армянскому языку, так и студентам, преподавателям и читателям, дорожащим вопросами родного языка.

          Вышла в свет книга «Ведомости Института языка НАН РА - 2023», в которой представлены библиографические списки научных работ, опубликованных сотрудниками Института языка им. Г. Ачаряна НАН РА в 2023 году, и общее содержание публикаций (на армянском, английском и русском языках). Таким образом, результаты исследований опубликованы в 13 книгах и сборниках, 92 статьях. Две статьи опубликованы в журналах, входящих в международные научные базы данных. Кстати, 15 статей приняты к публикации в журналах, входящих в международные научные базы данных, и около двадцати статей направлены к публикации.

 

 

During 2024, the Institute of Language has emphasized the importance of addressing scientific issues that are in one way or another related to the current situation in the world and especially in our region, and the challenges faced by the country. Within the framework of the topic “Study of Armenian Dialects” (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology), the vocabulary related to national identity in the work of the 16th-17th century Italian Armenologist Francesco Rivola, "Dictionarium armeno-latinum" (1621) has been researched which, together with the extensive dialectal vocabulary, constitutes the most interesting scientific feature of the first printed Armenian dictionary, as well as the first dialectal dictionary. The dictionary contains an extensive vocabulary related to Armenia, the Armenian people, the Armenian language, as well as other countries, peoples, and languages, the classification and analysis of which and the examination of dialect variants allowed us to get an idea of ​​the worldview of a part of Armenians in the late Middle Ages, while simultaneously complementing the more or less objective picture of the geopolitical situation of the time, and the history of reliable references to the past of a number of countries and peoples. It turned out that the dictionary contains information about three neighboring peoples of Armenians: Persians, Turks, and Georgians. In addition, almost all the peoples of the region are mentioned, as a rule, by the names of the nation, country, and language, and sometimes with other information. The dictionary mentions the name Azerbaijan as the name of a province, and it is clear that it refers to one of the provinces of Iran, especially since the nation or language associated with that name is not mentioned. There are also references to European, Asian, and African countries and peoples. The linguistic facts and information contained in Rivola's dictionary reflect the real relationships between the countries and peoples of our region in the 16th-17th centuries and act as a solid scientific counterargument to the current distortions of historical realities.

          The research outcomes are presented in the article "Fr. Rivola's "Baṙagirk’ hayoc’. Dictionarium armeno - latinum" /1621/. An Analysis of Vocabulary Related to Nations and Countries in the First Printed Armenian Dictionary", which will be published in a journal included in International Scientific Database.

Within the framework of the topic “Issues of Historical Development of the Armenian Language” (supervised by G. Mkhitaryan, Ph.D. of Philology), the peculiarities of the use of the subject with oblique cases in the Armenian Bible were observed. The use of the subject with genitive and dative cases with a transitive verb proves that structures of an ergative nature were not alien to ancient Armenian. Currently, it is generally accepted that about a quarter of the world's languages ​​have ergative structures, including a number of Indo-European languages ​​(Hittite, Luwian, many Iranian languages, Hindi, etc.). Moreover, many languages ​​of our region (including Urartian), regardless of their origin, have had an ergative nature.

And the transitions from the ergative structure to the nominative one and vice versa are not only non-unusual phenomena, but quite the opposite. The research proves that such structures had a wide functional application in Old Armenian. This is evidenced by the materials provided by both translation and independent literature, such structures are also very common in modern dialectal Armenian. All this comes to negate the claim of those who deny at least close ties between Armenian and Urartian languages stating that the ergative nature   of Urartian excludes the possibility of its etymological relations with Armenian.

         The materials certainly provide an opportunity for comparisons tracing back thousands of years, revealing the peculiarities and commonalities inherent in ancient languages, the interactions of cultures, which is especially important in the current stage of globalization, when both history and cultural values ​​are often falsified.

The research outcomes are presented in the article "Use of the Genitive and Dative Cases in the Armenian Bible", which will be published in a journal included in International Scientific Database.

 

Affix Dictionary of the Armenian Language (authored by M. Sargsyan, Sh. Asilbekyan, S. Baghramyan, N. Khachibabyan) which may be useful for those interested in general and Armenian linguistics, as well as students of philology departments has been published.

        Within the framework of the topic "Problems of the Study and Standardization of Modern Eastern and Western Armenian Languages" (supervised by T. Asoyan, Ph.D. of Philology), two volumes of "New Words" (one volume for each), including material extracted from the functional variants of modern literary Eastern and Western Armenian languages, have been prepared for publication.

         Within the framework of the topic "Issues of General, Comparative and Applied Linguistics" (supervised V. Hambardzumyan, Doctor of Philology), a joint scientific experiment with the Berlin Medical School on bilingualism and the perception of linguistic units was summarized and disseminated. The goal of the experiment was to identify the linguistic thinking of bilingual individuals at the phonetic and lexical levels, as well as the subconscious impulses of language perception and the response to linguistic units. To carry out the experiment, a combined phonetic and lexical database of Armenian, English and German was developed, which was put at the basis of the composition of the new version of the famous LexTale tool for testing linguistic skills. For the first time, Armenian was also included in the test as a term of language proficiency. The link of the experiment: https://www.youtube.com/watch?v=v3va2P61nCs

         "Observations around the Native Language: A Collection of Articles", containing the author's observations on some issues and problems of the Armenian language, common mistakes and dual forms, has been published. The book can be useful for both Armenian language specialists, students, teachers, and readers who value the issues of the mother tongue.

          The book “Directory of Institute of Language of the NAS RA - 2023", presenting the bibliographic lists of scientific works published by the researchers of the H. Acharyan Institute of Language of the NAS RA in 2023 and the general content of the publications (in Armenian, English, and Russian), has been published.

Thus, the results of research have been published in 13 books and collections, 92 articles. Two articles have been published in journals listed in International Scientific Databases. By the way, 15 articles have been accepted for publication in journals listed in International Scientific Databases, and about twenty articles have been submitted for publication.