2023 թ․ հաշվետվություն

 

 

        2023թ. ընթացքում լեզվի ինստիտուտում զգալի արդյունքներ են ձեռք բերվել գրաբար-բարբառ առնչությունների քննության ուղղությամբ։ «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) դիտարկվել են գրաբարին բնորոշ բառաքերականական մի շարք իրողությունների համապատասխանու­թյուններ, նաև նախագրաբարյան որոշ երևույթների արձագանքներ Ղարաբաղի բարբառում, ինչը վկայում է հնագույն ժամանակներից Արցախում հայերենի գործածության մասին։ Հետազոտությունները որոշակի նյութ են տալիս ոչ միայն բարբառային հայերենի, այլև հայոց լեզվի պատմության որոշ հարցերի պարզաբանման, քերականական տարբեր կարգերի զարգացման յուրահատկությունների լուսաբանման համար։ Հետազոտվել են բառապաշարի թեմատիկ մի շարք խմբերի արտահայտություններ հայերենի զարգացման տարբեր փուլերում։ Նկարագրվել են բառամիավորների իմաստները, կառուցվածքը և արտահայտման յուրահատկությունները։ Բառապաշարի թեմատիկ խմբերի քննությունը կատարվել է լեզվաբանական արդի մոտեցումներով ու եղանակներով: Բառամիավորների՝ որպես օբյեկտիվ իրականության արտահայտման բազմազան ձևերի մեկնաբանությունը ունի նաև Ճանաչողական նշանակություն:

        «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Կատ­վալյան) ուշագրավ արդյունքներ են ձեռք բերվել հայերենի բարբառային միավորների ու հատկանիշների համաժամանակյա հետազոտության ուղղությամբ: Հայ բարբառների ուսումնասիրությունը համալրվել է Սուրմալուի, Սևերեկի, Բասենի, Նախիջևանի խոսվածքների հետազոտությամբ ու նկարագրությամբ, ներկայացվել է Շիրակի մարզի բարբառային խոսքի ընդհանուր բնութագիրը: Էական դիտարկումներ են կատարվել    բարբառային առանձին միավորների հնչյունական համակարգերի վերաբերյալ: Մեծ ծավալի աշխատանք է կատարվել բառապաշարի իմաստաբանական, բառակազմական իրողությունների վերհանման ու նկարագրության, բառիմաստային թեմատիկ խմբերի ուսումնասիրության ուղղություններով: Հետաքրքրական դիտարկումներ են կատարվել արդի բարբառային լեզվի բայական համակարգի, շարահյուսական իրողությունների վերաբերյալ:

 

       «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Կատ­վալյան) քննության են առնվել շարահյուսական մի շարք իրողություններ բարբառային հայերենում: Նկատվել է, որ բարբառային խոսքում շարահյուսական իմաստների արտահայտությանը գրական լեզվի համեմատությամբ ավելի  գործուն մասնակցություն ունեն այլ միջոցներ ևս (բանաձևային կառույցներ, հնչերանգ, ժխտում և այլն): Կատարվել է «Սասնա ծռեր» էպոսի՝ Մշո բարբառով գրանցված պատումների բառապաշարի քննություն, արձանագրվել են ժամանակի ընթացքում բարբառի բառապաշարում տեղի ունեցած էական տեղաշարժեր, դիտարկվել են էպոսում ազգային լեզվամտածողության դրսևորման առանձնահատկություններ։: Քննվել են Համշենի բարբառի բառապաշարային որոշ առանձնահատկություն­ներ, անդրադարձ է կատարվել առավել ուշագրավ բաղադրյալ բառերին,  իրականության յուրօրինակ ընկալմամբ պայմանավորված բառանուններին։ Դիտարկվել են Մշո և Սասնո բարբառների բառանվանողական և բառիմաստային, Շիրակի մարզի խոսվածքների դարձվածքային որոշ իրողություններ։ «Բուսանուններ» իմաստային խմբի ուսումնասիրության շրջանակում կատարվել է Սյունիքի ժողովրդական երգերում, ինչպես նաև տարբեր երկերում գործածված բուսանունների իմաստային-գործառական առանձնահատկություններիքննություն: Կատարվել են տեղանունների և անձնանունների ստուգաբանություններ։ Հնչյունական իրողություններ են դիտարկվել գրաբարի, բարբառների, գրական արևելահայերենի համակարգերի համատեքստում։ Հետազոտությունների արդյունքները հրապարակվել են մեկ ժողովածուում և շուրջ չորս տասնյակ հոդվածներում ու զեկուցումներում:

          «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակում (ղեկ.`բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) վեր են հանվել ու մեկնաբանվել լեզվի զարգացման տարբեր փուլերում հայերենի բառային կազմի և քերականական կառուցվածքի մի շարք փոփոխություններ և դրանց կատարման օրինաչափություններ։ Կատարվել է XII-XVI դարերի երկերում գործածված օտար ծագման բառերի դասակարգում և ուսումնասիրություն։ Դիտարկվել  է լատիներենի քերականության ազդեցությունը Ոսկան Երևանցու քերականության մեկնությունների վրա, կատարվել են բնագրային համեմատություններ։ Քննվել է միջին հայերենի մասնագիտական բառապաշարը (միջնա­դարյան բժշկարաններ)։ Հետա­զոտությունների արդյունքները ամփոփվել են երեք ժողովածուներում և երկու տասնյակիցավելի հոդ­ված­ներում։

            «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Համբարձումյան) ուսումնասիրություններ են կատարվել ընդհանուր ու կիրառական և համեմատական ու տիպաբանական լեզվաբանության ոլորտներում: Հետազոտողներն անդրադարձել են լեզվամշակութաբանական հարացույցին և լեզվաբանական նորագույն ուղղություններին: Շարունակվել է հայերենի և տարածաշրջանի լեզուների համեմատական և տիպաբանական ուսումնասիրությունը, կատարվել են բառա­քննական և ստուգաբանական ճշգրտումներ ու լրացումներ ստուգաբանական բառարանների մեջ: Հետազոտվել են հայերենի արաբական՝ թուրքերենով միջնորդավորված փոխառությունները։ Մատնացույց են արվել հայերենագիտական աշխատություններում արաբական փոխառությունների բնորոշման որոշ  անճշտություններ։ Կիրառական լեզվաբանության բնագավառում կատարվել է կիրառական և հա­մա­կարգ­չային լեզվաբանական խնդիր­ների քննություն։ Շարունակվել են հետա­զո­տություն­ները հա­յե­­րենի փորձա­ռական հնչյունա­բա­նու­թյան բնագավառում: Աշխատանքներ են տարվել երկլեզվության, նյարդալեզվաբանության խնդիրների հետազոտության ուղղությամբ։ Հետա­զոտությունների արդյունքները արտացոլվել են երկու մենագրության մեջ և մեկ տասնյակից ավելի հոդ­ված­ներում:

        «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.թ. Թ. Ասոյան) ուսումնասիրություններ են կատարվել հայերենի ոլորտային տերմինաբանության ուղղությամբ, քննվել են արդի հայերենի ձևաբանության ու շարահյուսության մի շարք հարցեր՝ արդի հայերենի լեզվական կանոնի (նորմի) շրջանակում դրանց կազմության և կիրառության առանձնահատկությունների հաշվառմամբ։ Քննվել է Մխիթարյանների հայերենագիտական գործունեությունը: Հետազոտվել են հատկական փոխառությունները,  հայերենի բժշկագիտական տերմինները, բառապաշարի շերտերի ոճական  կիրառությունները: Կատարվում  է չբառարանագրված բառերի հավաքման աշխատանք, պատրաստվել են «Նոր բառեր»-ի արևելահայերեն և արևմտահայերեն պրակները : Ուսումնասիրվել են իմաստային նորաբանությունները գրական արևմտահայերենում։ Շարունակվում են մշակվել արևմտահայերենի կանոնարկման և հատուկ անունների տառադարձման սկզբունքները։ Աշխատանքներ են տարվել ՀՀ ուսումնական հաստատություններում (տարրական դասարաններում) ներգաղթյալների ուսուցման խնդիրները ուսումնասիրելու ուղղությամբ։ Հետազոտությունների արդյունքները ամփոփվել են մեկ մենագրության մեջ և մոտ մեկ տասնյակ գիտական հոդ­ված­­ներում:

 

        «Շիրակի մարզի բարբառային համապատկեր» թեմատիկ ծրագրով՝ (ղեկ.՝ բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) իրականացվել են դաշտային աշխատանքներ Շիրակի մարզի 60 բնակավայրերում, հավաքվել է ուսումնասիրության համար անհրաժեշտ բավականաչափ նյութ: Շիրակի մարզի բնակավայրերի խոսվածքներում դիտարկվել են հնչյունաբանական, բայական հիմքակազմության, բայասեռերի դրսևորման մի շարք հետաքրքրական իրողություններ: Կատարված աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են թեմատիկ ծրագրի շրջանակում կազմակերպված «Շիրակը հայոց բառ ու բանի գանձարան» միջազգային գիտաժողովում:

         «Հայերենի դերը և ուսուցման խնդիրները բազմալեզու միջավայրում» թեմայի շրջանակում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) ուսումնասիրվել են բազմալեզու միջավայրում լեզուների ուսուցմանը վերաբերող հարցերը, քննվել են հայերենը՝ որպես երկրորդ կամ օտար լեզու ուսուցանելու խնդիրները Լեհաստանում և Փարիզում, մշակվել են հայերենի իմացության մակարդակների վերջնարդյունքներ՝ ըստ միջազգային ընդունված ստանդարտի (A, B, C):

«Հայերենի բառապաշարի ձևային նկարագրություն և համապատասխան էլեկտրոնային շտեմարանի ստեղծում» թեմատիկ ծրագրով (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) խմբագրվել և սրբագրվել է նախորդ փուլերում մշակված տվյալների շտեմարանը և համապատասխան ծրագրաշարը, վերջնական տեսքի է բերվել https://formlang.am/hy համացանցային կայքը: Մշակվել է կայքի վերլուծական համակարգ, ներդրվել է Google որոնողական համակարգի վերլուծական ծառայություն, որը հավաքում է կայքի այցելուների մասին վիճակագրությունը: Նախագծի շրջանակում տպագրվել է «Հայերենի ածանցների բառարանը»: 

 

 

 

 

        ՀՀ ԳԱ ակադեմիայի և Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի հիմնադրման 80-ամյակի առիթով «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) կազմվել է «Հայոց պատմության դրվագներ (V-VII դարեր)» ժողովածուն։ Այն ներկայացնում է հայ պատմիչների երկերում արձանագրված իրադարձությունները, որոնք վճռորոշ են եղել մեր ժողովրդի պատմության համար: Գրաբար-աշխարհաբար զուգահեռ տարբերակներով գիրքը ունի ինչպես ճանաչողական, այնպես էլ կրթադաստիարակչական կարևոր նշանակություն:

«Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Կատ­վալյան) թվայնացվել են Թումանյանի «Սուտասանը» հեքիաթի շուրջ 500 բարբառային տարբերակներ, որոնք  ներառված են Հայերենի բարբառագիտական ատլասի նյութերի հավաքման ծրագրով անցյալ դարի վերջին քառորդում և 21-րդ դարի սկզբներին կատարված գրանցումներում: Հրապարակման պատրաստվող գիրքը ունի գիտական, կրթական, ճանաչողական մեծ կարևորություն:  

        «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.թ. Թ. Ասոյան) հրապարակման են պատրաստվել «Նոր բառեր»-ի մեկական պրակներ՝ արդի գրական արևելահայերենի և արևմտահայերենի գործառական տարբերակներից քաղված նյութի ընդգրկումով:

        Հրապարակվել է «ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ Տեղեկագիրք 2022» գիրքը, որը ներկայացնում է 2022թ. ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի աշխատակիցների հրապարակած գիտական աշխատանքների մատենագիտական ցանկերը և հրապարակումների ընդհանուր բովանդակությունը  (հայերեն, անգլերեն, ռուսերեն):

 

 

                                                                                                  

https://language.sci.am/hy/electronic-publications/barhagitowtyan-ardi-khndirner.html  

 https://language.sci.am/hy/electronic-publications/gitakan-hodvatsneri-zhoghovatsow-2013-2023.html  

https://language.sci.am/sites/default/files/hlp_-_gitazhoghovi_nyowter_07.12.pdf  

 

 

 

Ե., ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 14, «Քոփի Փրինթ» հրատ., 2023, էջ 217-233:

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Լեզու և լեզվաբանություն» գիտական հանդեսում, 1 (28), Ե., ԼԻ հրատ., 2023, 106 էջ:

փոխառությունների հնչյունաբանական առանձնահատկություններ, էջ  56-70։

խոսքի տարբեր ոճերում Ե., էջ 59-67:

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական հանդեսում, 1 (19), Ե., ԼԻ հրատ., 2023, 113 էջ:

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական հանդեսում,2 (20), Ե., ԼԻ հրատ., 2023, 113 էջ:

 

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Շիրակը հայոց բառ ու բանի գանձարան» միջազգային  գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., ԼԻ հրատ., 2023, 103 էջ:

 

*Հոդվածները հրապարակվել են ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Է․ Աղայանի ծննդյան

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Հայոց լեզվի պատմության հիմնախնդիրներ» միջազգային  գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում,

Ե., ԼԻ հրատ., 2023, 173 էջ:

 

 

 

Տնօրեն՝ բ.գ.դ. Վ.Լ.Կատվալյան

Փոխտնօրեն՝ բ.գ.թ. Ն.Գ.Հովհաննիսյան

Գիտքարտուղար՝ բ.գ.թ. Գ.Մ.Մխիթարյան

Էլեկտրոնային փոստ՝  inslang@sci.am

Կայքէջ՝ http://language.sci.am

 

Մասնագիտական խորհուրդ 019՝ «Լեզվաբանություն»

 

Նախագահ՝ բ.գ.դ. Վ․ Լ.Կատվալյան, գիտքարտուղար՝ բ.գ.թ. Ն. Մ․ Սիմոնյան

7․ Հաշվետու տարում ինստիտուտիգիտաշխատակիցների կողմից թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսություններ չեն պաշտպանվել:

8․ -

9․ Ինստիտուտի գիտական կադրերը համատեղությամբ աշխատում են ՀՀ բու­հե­րում և այլ կազմակերպություններում: Համատեղող գիտաշ­խա­տակիցների թվա­քանակն ըստ կազ­­մակերպությունների՝ ԵՊՀ` 4, ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղ՝ 1, Գորիսի պետական համալսարան՝ 1, Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան՝ 1, Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ` 2, Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ հենակետային վարժարան՝ 1, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան` 1, Հայաստանի ամերիկայն համալսարան՝ 1, Երևանի պետական հումանիտար քոլեջ՝ 1, ՀԲԸՄ-ի հայկական համացանցային/վիրտուալ քոլեջ՝ 1,  Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Գևորգյան հոգևոր ճեմարան` 1, Սևանի Վազգենյան հոգևոր դպրանոց` 1, Մատենադարան՝ 1, Վ. Բրյու­սովի անվ. պետական համալսարան՝ 6, Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարան` 2, Երևանի Մ. Հերացու անվ. ՊԲՀ՝ 1, ՀՊՏՀ ֆինանսատնտեսագիտական քոլեջ՝ 1, Գավառի պետական համալ­սարան՝ 3, ԳԱԱ հնագիտության և ազգա­գրության ինս­տի­տուտ՝ 2, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ՝ 1, ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն՝ 1, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա՝ 1, Մեսրոպ Մաշտոց համալսարան՝ 1, Բիգ Մայնդ (BIG MIND) ուսումնական կենտրոն` 1, Կրթության տեսչական մարմին՝ 1, Երևանի քաղաքապետարան՝ 1, IT Storm Company ընկերություն՝ 1:

           Ինստիտուտի գիտաշխատողները համագործակցում են ԳԱԱ պատմության, արևելագիտության, հնագիտության և ազգագրության ինս­տիտուտների, ԵՊՀ, ՀՊՄՀ և ԵՊԲՀ, Գավառի պետական համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի մասնա­գետ­ների, Մատենադարանի գիտաշ­խատողների հետ:

         Ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է հանրապետությունում լեզվա­քա­ղաքական խնդիրների արծարծման, մշակման գործընթացներին:

         Ինստիտուտում ավանդույթ է դարձել Մայրենիի օրվան նվիրված միջոցառումների կազմակերպումը։ Հայոց լեզվի կանոնարկման հարցերին էր նվիրված ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի և Գավառի պետական համալսարանի կազմակերպած միջազգային առցանց գիտաժողովը։ Մասնակցում էին ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության, այլև աշխարհի տարբեր երկրների 60-ից ավելի լեզվաբան-հայագետներ և գործիչներ: Համաժողովը հեռանկարներ բացեց համահայկական նոր միջոցառումների անցկացման, ծրագրերի իրականացման և արդյունավետ գործակցության համար:

         Ինստիտուտում պարբերաբար կազմակերպվում են սեմինարներ, քննարկումներ հանրապետության գիտական և կրթական ոլորտի ներկայացուցիչների, ուսուցիչների, ուսանողների, լեզվաբանների, մտավորականների համար: Լեզվական ու լեզվագիտական գիտելիքների տարածման ու գիտականորեն ճիշտ պատկերացումների ձևավորման հարցերը մշտապես լեզվի ինստիտուտի ուշադրության կենտրոնում են:

Գիտական աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են միջազգային և հան­րա­պետական գիտաժողովներում:

         Ինստիտուտը հրատարակում է «Լեզու և լեզվաբանություն», «Ջահուկյանական ընթերցումներ», «Լեզու և խոսք» գիտական հանդեսները, որոնք կարևոր նշանակություն ունեն հանրա­պետու­թյան գիտական կյանքում:

         Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ մասնակցել են  հանրապետական և արտ­երկրում կազմակերպված գիտաժողովների (ՌԴ-ում ՀՀ դեսպանատան և Ռուսաստանի հայերի միության աջակցությամբ Մոսկվայի պետական լեզվաբանական համալսարանում կայացած «Հայագիտությունը լեզուների և մշակույթների համատեքստում» միջազգային գիտագործնական գիտաժողով, Բոստոնի Հայկական ուսումնասիրությունների և հետազոտությունների ազգային ընկերակցությունում (NAASR) կայացած հայ լեզվաբանության XII գիտաժողով, «Հայոց լեզվի ուսումնասիրության և ուսուցման արդի խնդիրներ» միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված  Է․ Աղայանի ծննդյան 110-ամյակին, «Շիրակը հայոց բառ ու բանի գանձարան» միջազգային գիտաժողով, «Հայոց լեզվի պատմության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտաժողով, «Արեւիք (Մեղրի). Պատմամշակութային ժառանգություն և միջմշակութային կապեր» միջազգայինգիտաժողով, «Ջահուկյանական ընթերցումներ» հանրապետական գիտաժողով, հայագիտական միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված Բաբկեն Չուգասզյանին ծննդյան 100-ամյակին(Մատենադարան)) և  գիտական այլ միջացառումների։

         Ինստիտուտի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցել են զանգվածային լրատվա­միջոց­ներում լեզվին ու լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող քննարկումներին: Ինս­տի­տու­տին կից գործող Լեզվի երիտասարդ պաշտպանների խորհուրդը ներգրավված է  լեզվի անաղարտության համար կազմակերպվող աշխատանքներում։

         Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գիտական համա­գործակցության ﬔջ են Վենետիկի համալսարանի հայագետների, Փարիզի Արևելյան լեզուների և քա­ղա­քա­կրթու­թյունների ինստիտուտի, Ս. Պետերբուրգի  և Մոսկվայի պետական հա­մալ­սարանի գիտաշխա­տող­ների, ԻԻՀ Փայամե Նուր համալսարանի «Applied Linguistics Research Journal» գիտական հանդեսի խմբագրական խորհրդի անդամների հետ:

        Լեզվի ինստիտուտը գործակցության պայմանագրեր ու հուշագրեր ունի ինչպես հայաստանյան, այնպես էլ արտերկրի մի շարք գիտակրթական հաստատությունների հետ՝ հաստատելով և զարգացնելով գիտական կապեր, աջակցելու կողմերի համար ընդհանուր հետաքրքրություններ կայացնող հիմնարար գիտական հետազոտությունների կատարմանը:

        2023թ. ինստիտուտում հյուրընկալվել է Լեհաստանում Սլուպսկ քաղաքի Պոմերանիայի համալսարանի  պրոֆեսոր Տշեցյակ Լուկաշը։ Նա ներկայացրել է հայկական լեզվական ժառանգության հետազոտություններին առնչվող հարցեր։  Ձեռք են բերվել գործնական պայմանավորվածություններ՝ իրականացնելու համատեղ հետազոտություններ և ծրագրեր հայերենագիտության ոլորտում:

         2023թ. լեզվի ինստիտուտի գիտաշխատողներից գործուղումների են մեկնել  Ֆրանսիա, Լեհաստան, Իտալիա, Ռուսաստանի Դաշնություն։ Գիտաշխատող Տորք Դալալյանը գործուղվել է Վենետիկ (31․07․2023-20.08.2023) որպես դասախոս՝ մասնակցելու «Հայագիտական ամառնային խտացեալ դասընթացք»-ին։ Գիտաշխատող Մերի Սարգսյանըգործուղվել է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն (26․07․2023-10․08․2023)՝ Պեկինի չինարեն լեզվի միջազգային քոլեջ, որտեղ որպես ՀՀ ներկայացուցիչ մասնակցել է «Չինարեն լեզու և մշակույթ» խորագրով զարգացող երկրների ներկայացուցիչների համար կազմակերպված սեմինար-վերապատրաստմանը: Գիտաշխատողներ Սոնա Միքայելյանը և Սիրանուշ Հովհաննիսյանը Մոսկվայում մասնակցել են «Գիտության մայր ցամաք» խորագրով Մեծ Եվրասիայի երկրների երիտասարդ գիտնականների ակադեմիական  միջազգային գիտաժողովին: Սիրանուշ Հովհաննիսյանը Մոսկվայում մասնակցել է «Երիտասարդական քաղաքականության և դաստիարակչական գործունեության դերը երիտասարդ սերնդի գաղափական-արժեքային իմաստների և կողմնորոշիչների մեջ» ԱՊՀ միջազգային  գիտաժողովին։

Ինստիտուտի գիտական ու կազմակերպական առօրյան կանոնավորապես ար­տացոլվում է համացանցային կայքում, որում կարելի է տեղեկություններ ստանալ բա­ժին­ների, գիտա­կան ու մասնագիտական խորհուրդների, միջոցառումների, հրա­պարակումների վերա­բերյալ։

 

 

 

об основных результатах научной и научно-организационной деятельности Института языка имени Р. Ачаряна  НАН  РА в 2023 г.

        За 2021 г. в институте языка значительные результаты были достигнуты в направлении изучения отношений грабар-диалекты. В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарян)в арцахском диалекте наблюдались соответствия ряда реалий, типичных для грабара, а также отголоски некоторых дограбарских явлений в диалекте, что указывает на использование армянского языка в Арцахе с древнейших времен. Исследования дают материал для выяснения некоторых вопросов как диалектного армянского языка, так и истории армянского языка, для освещения особенностей развития разных грамматических категорий. Были исследованы выражения ряда тематических групп лексики на разных этапах развития армянского языка. Описаны значения, структура и особенности выражения лексических единиц. Исследование тематических групп лексики проводилось с использованием современных лингвистических подходов и методов. Познавательное значение имеет интерпретация лексических единиц как различных форм выражения объективной действительности.

         Врамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) примечательные результаты были достигнуты в направлении синхронического исследования армянских диалектных единиц и признаков. Изучение армянских диалектов было дополнено исследованием и описанием сурмалинской, северекской, басенской, нахичеванской говоров, а также дана общая характеристика диалектной речи Ширакскойобласти. Существенные наблюдения были сделаны относительно фонетических систем отдельных диалектных единиц. Большая работа проделана в направлениях выделения и описания семантических и словообразовательных реалий лексики, а также изучения лексико-тематических групп. Интересные наблюдения были сделаны относительно глагольной системы и синтаксических реалий современного диалектного языка.

 

        В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) рассмотрен ряд синтаксических явлений в диалектном армянском языке. Замечено, что в диалектной речи в выражении синтаксических значений по сравнению с литературным языком более активное участие принимают идругие средства (формульные конструкции, тон, отрицание и т. д.). Проведено исследование лексики эпоса «Сасна црер», записанного на Мушском диалекте, зафиксированы значительные сдвиги в лексике диалекта с течением времени, отмечены особенности проявления национального языкового мышления в эпосе.Были рассмотрены некоторые лексические особенности Амшенского диалекта, в первую очередь сложные слова, названия реалий, обусловленные уникальным восприятием действительности. Рассмотрены некоторые лексические факты диалектов Муша и Сасуна, а также фразеологические реалии говоров Ширакской области. В рамках изучения семантической группы «Названия растений» было проведено исследование семантико-функциональных особенностей названий растений, используемых в народных песнях Сюника, а также в различных сочинениях. Выполнены этимологизации топонимов и личных имен. Некоторые фонологические реалии рассматривались в контексте систем грабара, диалектов, литературного восточноармянского языка. Результаты исследований опубликованы в одном сборнике и около четырех десятков статей и отчетов.

        В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарянян) выделен и интерпретирован ряд изменений в лексическом составе и грамматической структуре армянского языка на разных этапах развития языка и закономерности их совершения. Проведена классификация и исследование слов иностранного происхождения, употреблявшихся в произведениях XII-XVI веков. Отмечено влияние латинской грамматики на интерпретации грамматики Воскана Ереванци, проведены сравнения оригинальных текстов. Была изучена профессиональная лексика среднеармянского языка (средневековые медицинские книги). Результаты исследований обобщены в трех сборниках и более чем десятке статей.

       В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания» (рук. д.ф.н. В. Ам­бар­цумян) исследования проводились в области общего и прикладного, сравнительного и типологического языкознания. Исследователи обратились к лингвокультурной парадигме и новейшим лингвистическим направлениям. Продолжалось сравнительное и типологическое изучение армянского и региональных языков, в этимологические словари вносились лексические и этимологические исправления и дополнения. Были исследованы арабские заимствования армянского языка, произошедшие при посредничестве турецкого языка. Отмечены некоторые неточности в описании арабских заимствований в арменоведении. В области прикладной лингвистики проведено исследование прикладных и компьютерных лингвистических проблем. Продолжались исследования в области экспериментальной фонетики армянского языка. Велась работа в направлении исследования билингвизма, проблем нейролингвистики. Результаты исследований нашли отражение в двух монографиях и более чем десятке статей.

        В рамках темы «Вопросы изучения и нормирования современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук.к.ф.н. Т.Асоян) проведены исследования в направлении разных сфер терминологии армянского языка, рассмотрен ряд вопросов морфологии и синтаксиса современного армянского языка с учетом особенностей их состава и применения в рамках языкового правила (нормы) современного армянского языка. Была рассмотрена арменоведческая деятельность Мхитаристов.Исследованы специфические заимствования, армянские медицинские термины, стилистическое применение пластов лексики. Ведётся сбор слов, не вошедших в словари, подготовлены восточноармянская и западноармянская версии <Новых слов>. Изучены семантические новации в литературном западноармянском языке. Продолжают разрабатываться принципы нормирования западноармянского языка и транскрипции имен собственных.Проведена работа по изучению проблем обучения иммигрантов в учебных заведениях РА (в начальных классах). Результаты исследований обобщены в одной монографии и около десятка научных статей.

 

        В рамках темы «Диалектная панорама Ширакской области» (рук. д.ф.н. В.Катвалян) были проведены полевые работы в 60 населенных пунктах Ширакской области, собрано достаточное количество необходимого для исследования материала. В говорах поселений Ширакской области отмечен ряд интересных фактов фонологии, структуры глагольной основы и выражения залога глагола.Результаты работ были представлены на международной научной конференции, организованной в рамках тематической программы.

         В рамках темы «Роль армянского языка и проблемы обучения в многоязычной среде» (рук. к.ф.н. М.Саргсян) состояние армянского языка в многоязычной среде, тенденции развития, а также армянский в качестве второго языка или иностранного языка были рассмотрены на примере армянских общин Польши и Парижа. На третьем этапе в рамках тематической программы «Формальное описание словарного запаса армянского языка и создание соответствующей электронной базы данных» (рук. к.ф.н. М. Саргсян) была реформирована электронная база словообразования армянского языка, действующая на двуязычном сайте (www.formlang.am: https:// на formlang.am/hy). Результаты работы опубликованы в книге «Словарь суффиксов армянского языка».

 

4. Результаты прикладных работ

        По случаю 80-летия основания НАН РА и Института языка имени Р.Ачаряна в рамках темы "Вопросы исторического развития армянского языка" (рук. к.ф.н. Г.Мхитарян)составлен сборник "Эпизоды армянской истории (V-VII вв.)". В нем представлены зафиксированные в трудах армянских историков события, имевшие решающее значение для истории нашего народа. Книга, имеющая параллельные версии грабар-ашхарабар, имеет как познавательное, так и образовательное значение. В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) оцифровано около 500 диалектных вариантов сказки Туманяна «Лжец», вошедших в записи, сделанные в последней четверти прошлого века и начале XXI века в рамках проекта сбора материалов Диалектологического атласа армянского языка. Готовящаяся к изданию книга имеет большое научное, образовательное и познавательное значение.

        В рамках темы «Вопросы изучения и нормирования современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук.к.ф.н. Т.Асоян)подготовлены к изданию словари неологизмов восточно- и западноармянских ветвей современного литературного армянского языка.

Вышла в свет книга «Ведомости института языка имени Р.Ачаряна - 2022», в которой представлены ​​ библиографические списки научных работ, изданных сотрудниками Института языка в 2022 году, и общее содержание публикаций (на армянском, английском, русском языках).

 

 

        During 2023, significant results were achieved at the Institute of Language in the direction of studying the relationship between Grabar and dialects. Within the framework of the topic “Issues ofHistorical Development of the Armenian Language” (supervised by G. Mkhitaryan, Ph.D. of Philology), correspondences of a number of realities typical of Grabar were observed in the Artsakh dialect, as well as marks of some pre-Grabar phenomena in the dialect, which indicate the use of the Armenian language in Artsakh since ancient times. Research provides material for clarifying some issues of both the dialectal Armenian language and the history of the Armenian language, for highlighting the peculiarities of the development of different grammatical categories. Expressions of a number of thematic groups of vocabulary at different stages of the Armenian language development were studied. The meanings, structure and features of expression of lexical units are described. The study of thematic groups of vocabulary was carried out using modern linguistic approaches and methods. The interpretation of lexical units as various forms of expression of objective reality has cognitive significance.

        Within the framework of the topic “Study of Armenian Dialects” (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology), remarkable results were achieved in the direction of synchronic research of Armenian dialectal units and features. The study of Armenian dialects was supplemented by a study and description of the Surmali, Severek, Basen, and Nakhichevan dialects, and a general description of the dialectal speech of the ShirakRegion was given. Significant observations have been done regarding the phonetic systems of individual dialectal units. Much work has been done in the areas of identifying and describing the semantic and word-formation realities of vocabulary, as well as the study of lexico-thematic groups. Interesting observations have been done regarding the verbal system and syntactic realities of modern dialectal language.

 

       On the occasion of the 80th anniversary of the foundation of the RA National Academy of Sciences and the Institute of Language named after H. Acharyan, within the framework of the topic “Issues of Historical Development of the Armenian Language” (supervised by G. Mkhitaryan, Ph.D. of Philology), a collection “Episodes of Armenian History (V-VII centuries)"is published. It presents events recorded in the works of Armenian historians that were of decisive importance for the history of our people. The book, which has parallel versions of Grabar-Ashkharabar, has both cognitive and educational significance. Within the framework of the topic “Study of Armenian Dialects” (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology) about 500 dialectal versions of Tumanyan’s fairy tale “The Liar” were digitalized, included in records made in the last quarter of the last century and the beginning of the 21st century as part of the project of collecting materials of the Dialectological Atlas of the Armenian language. The book being prepared for publication has great scientific, educational and cognitive significance.

         Within the framework of the topic “Issues of studying and standardizing the modern Eastern Armenian and Western Armenian languages” (supervised T. Asoyan, PhD of Philology), dictionaries of neologisms of the Eastern and Western Armenian branches of the modern literary Armenian language have been prepared for publication.

The book “Yearbook of the Institute of Language named after H. Acharyan - 2022” has been published, which presents bibliographic lists of scientific works published by employees of the Institute of Language in 2022, and the general content of publications (in Armenian, English, Russian).