ՀԱՇՎԵՏՎՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՀ ԳԱԱ  Հ.Ա­ճառյանի ան­վան լեզ­վի ինստիտուտի 2014 թվականի

գիտական և գիտակազմակերպչական գործունեության

հիմնական արդյունքների մասին

1.Կարևորագույն արդյունքները

«Հայ բարբառագիտություն. տեսություն. պատմական և համաժամանակյա քննու­թյուն» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.թ. Վ.Կատվալյան) հայ բարբառագիտության ոլորտում կատարվել են տեսական բնույթի դիտար­կում­ներ, ձեռք են բերվել գործնական բնույթի որոշ արդյունքներ: Առաջարկվել է բարբառ իրողության ըմբռնման և բնորոշման նոր հայեցակետ, համաձայն որի՝ բարբառը մեկնաբանվում է ոչ միայն իբրև լեզվի տարածական դրսևորում, այլ նաև բացահայտվում է լեզվական այդ դրսևորման բուն էությունը, այն է՝ բարբառը դիտարկվում է իբրև լեզվի՝ գիտակցական մշակման չենթարկված, տարբերակային ձևերով հարուստ բնական վիճակ, որը բնութագրվում է ընդհանուրհայերենյան և բարբառային հատկանիշների յուրահատուկ զուգորդմամբ: Բարբառագիտական հետազոտության ոլորտ են ներ­մուծ­վել բարբառային հայերեն և խոսվածքային հատկանիշ հասկացությունները: Բար­բա­ռային հայերեն հասկացությունը թույլ է տալիս բարբառների ամբողջությունը դիտարկել իբրև հայերենի դրսևորման մի ընդհանուր և ամբողջական եղանակ՝ այդ հաս­կա­ցու­թյամբ լրացնելով նաև գրական հայերեն, խոսակցական հայերեն հասկացությունների շար­քը: Խոսվածքային հատկանիշի ըմբռնումը թույլ է տալիս բարբառային միավորները հա­մե­մատել ոչ միայն հատկանիշների առկայությամբ ու բացակայությամբ, այլ նաև այդ հատկանիշների՝ տարբեր խոսվածքներում (հաճախ նաև՝տարբեր բարբառներում) ունեցած դրսևորումների քանակական և որակական յուրահատկություններով:

Առանձին բարբառներում հայերենի զարգացման տարբեր փուլերին բնորոշ իր­ողու­թյունների, ինչպես նաև գրավոր հուշարձաններում բարբառային տարրերի դիտարկումը թույլ է տվել ճշգրտել բարբառների պատմական զարգացմանը վերաբերող հարցեր, բար­բառների տվյալների օգտագործումով անդրադառնալ նաև հայոց լեզվի պատմության որոշ խնդիրների:

«Ժամանակակից արևելահայերենի և արևմտա­հա­յերենի հիմնահարցեր» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.թ. Ն.Սարգսյան) արևմտահայերենի և արևելահայերենի տերմինային մի շարք ենթահամակարգերի (բժշ­կական, քաղաքական, համակարգչային, լեզվաբանական) զուգադրական քննու­թյամբ վեր են հանվել դրանց ընդհանրություններն ու տարբերությունները, մատնանշվել են երկու ճյուղերի տերմինահամակարգերի փոխհարստացման, մերձեցման և միաս­նական զարգացման հնարավորություններն ու ուղիները:

Ստեղծվել է հայ իրականության մեջ նախօրինակը չունեցող կինոտերմինների բա­ռա­րան, որն ընդգրկում է կինեմատոգրաֆիայի ոլորտում այսօր գործառող շուրջ         1200 տերմին:  Հայերենի բառապաշարի արդի դրսևորումների հետազոտությամբ ար­ձա­նա­գրվել են շուրջ 1500 նորաբանություններ, որոնք վերաբերում են լեզվի գործառական տար­բեր ոլորտների:

«Տարբերակայնության դրսևորումները հայոց լեզվի զարգացման տարբեր փուլե­րում» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.`բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) հնդեվրոպական ծագման հայե­րեն արմատների տարբերակային վերա­կանգնման, նաև հայերենի և հնդ­եվրո­պերենի փոխհարաբերությունների խնդիրներ, մի շարք արմատների բառա­քննական ու ստու­գաբանական ճշգրտումներ ու լրացումներ ներկայացվել են օտարալեզու ըն­թերցողների ուշադրությանը անգլերենով:

2. Բազային ‎ֆ‎ինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

● «Տարբերակայնության դրսևորումները հայոց լեզվի զարգացման տարբեր փուլե­րում» թեմայի շրջանակներում հայոց լեզվի պատմության բաժնում (ղեկ.`բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) շարունակվել են գիտահետազոտական աշխատանքները գրաբարի և մի­ջին հայերենի բա­ռա­­պաշարի, քերականական առանձնահատկությունների նկարա­գրա­կան և համեմատական  ուսումնասիրության  ուղղությամբ:  

Շարունակվել են աշխատանքները 5-րդ դարի մատենագրության մեջ տեղ գտած օտար բառերի մեկնության ուղղությամբ: Շարադրվել է «Օտար բառերի մեկնություններ Մ. Խորենացուն վերագրվող «Աշխարհացույց»-ում» բաժինը, որում նոր փաստերի շրջանառությամբ ճշգրտվում են մի շարք մեկնություններ: 

Հրատարակվել է Ս. Ս.Գրիգորյանի «Գիրք հարցմանցի» նորակազմ բառերի քննու­թյուն» աշխատությունը, որտեղ համակողմանիորեն քննվում է գրաբարյան բառա­րան­ներում չվկայված մոտ 300 բառ:

● «Տարբերակայնության դրսևորումները հայոց լեզվի զարգացման տարբեր փուլերում» թեմայի շրջանակներում ընդհանուր և համեմատական լեզվաբանության բաժնում (ղեկ.`բ.գ.դ. Վ.Համբարձումյան) կատարվել են հայերենի և հնդեվրոպական այլ լեզուների առնչությունների ուսումնասիրություններ, ընթանում են հայ լեզվաբանական գրականության մատե­նագիտական ցանկերի պատրաստման աշխատանքներ: Տպագրվել է Վ.Համբարձումյանի  «Armenian and Indo-european»  մենագրությունը, որով այլա­լեզու ընթերցողին են ներկայացվում հնդեվրոպական ծագման հայերեն մի շարք բա­ռերի նոր մեկնաբանություններ:

 ● «Ժամանակակից արևելահայերենի և արևմտա­հա­յերենի հիմնահարցեր» թե­մայի շրջանակներում արդի հայերենի բաժնում (ղեկ.` բ.գ.թ. Ն.Սարգսյան) խմբագրվել և հրա­տարակության է պատրաստվել «Ժամանակակից հայերենի ուղղագրական բա­ռա­րանը»:

Հրատարակության է պատրաստվել Ս.Պապիկյանի «Կինեմա­տոգրա­ֆիա­կան և թա­տե­րագիտական տերմինների համառոտ բառարան» աշխա­տանքը, որն ընդ­գր­կում է շուրջ  1200 տերմին:

Բառարանագրության բնագավառում կատարվել է մոտ 1500 նորա­բա­նու­թյուն­նե­րի արձանագրում և վերլուծություն:

● «Ժամանակակից արևելահայերենի և արևմտա­հա­յերենի հիմնահարցեր» թե­մայի շրջանակներում  արևմտա­հա­յերենի բաժնում (ղեկ.` թղթ. անդամ  Ա.Սարգսյան) շարունակվել են գիտական աշխատանքները արևմտահայերենի նորագույն շրջանի    ուսումնասիրության ուղղությամբ: Ընթանում են արևմտահայերենի գործնական բա­ռա­րանի կազմման աշխատանքներ,  կատարվել է մոտ 27000 բառ-միավորի արձա­նա­գրում և վերլուծություն:

Հրատարակվել է «Արևմտահայերենի և արևելահայերենի տերմինային համա­կար­գերի զուգադրական քննություն» աշխատությունը, որտեղ գրական հայերենի երկու ճյուղերի տերմինա­հա­մակարգերի զուգադրական քննու­թյանը զուգընթաց մատ­նա­նշ­վում են նաև  են դրանց փոխ­հա­րստացման, մերձեցման և միասնական զարգացման հնա­րա­վո­րու­թյուններն ու ուղիները:

● «Հայ բարբառագիտություն. տեսություն. պատմական և համաժամանակյա քննություն» թեմայի շրջանակներում բարբառագիտության բաժնում (ղեկ.` բ.գ.թ. Վ.Կատվալյան) կատարվել են տեսական բնույթի մի շարք դիտարկումներ, իմաստային տար­բեր դաշտերի առանձին հասկացություններ ներկայացնող բառային միավորների, դարձվածքների բարբառային դրսևորումների հետազոտում, որոշ բարբառների ու բար­բա­ռային իրողությունների պատմական ու համեմատական քննություն, բարբառներում հինհայերենյան, միջինհայերենյան իրողությունների, այլ լեզուների ազդե­ցությունների դիտարկում: Կատարվել են ՀԲԱ ծրագրով հավաքված բարբառային ձեռագիր նյութերի տառադարձման միօրի­նա­կա­նացման և ըստ բազմահատկանիշ դասակարգման՝ բարբա­ռային միավորների դասա­կարգ­ման աշխատանքներ:

Հրատարակվել է Վ.Կատվալյանի «Հայ բարբառագիտության հարցեր» մենագրու­թյունը,  որում քննվում են հայ բարբառագիտության՝ տեսական և գործնական նշանա­կություն ունեցող մի շարք հարցեր: Գրքում նորովի են մեկնաբանվում հայ բար­բառ­ների հնչյունաբանական ու ձևաբանական մի շարք հատկանիշներ, բարբառային երևույթների դիտարկմամբ իրենց բացատրությունն են ստանում գրաբարյան որոշ իրո­ղու­­թյուններ:

● «Կիրառական լեզվաբանություն» թեմայի շրջանակ­նե­րում (ղեկ.` տեխն. գ. թ. Ա.Մանուկյան) ավարտվել են «Ժամանակակից հայերենի քերականական ավտոմատ բառարանի» բառերի խոսքիմասային պատկանելության պիտակների ստուգումը, բառա­փոխման հարացույցների ճշգրտումը, ավտոմատ բառարանի ալգորիթմների մշակումը: Ավարտվել են Զաքարիա Ձագեցու «Ճառք» աշխատության էլեկտրոնային համաբար­բառի Բ-Ծ տառերն ընդգրկող հատվածի խմբագրման աշխատանքները  (625 համա­կարգչային էջ): Համակարգիչ են մուտքագրվել Հովհան Մամիկոնեանի «Պատ­մու­թիւն Տարօնոյ» երկի բնագրային համաբարբառի առաջին և երկրորդ հատոր­ները  (1100 էջ):

3. Թեմատիկ ֆինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

● «Գեղարքունիքի մարզի բարբառային համապատկեր» թեմայի շրջանակ-ներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Վ.Կատվալյան) կատարվել է ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի մոտ երեք տասնյակ համայնքների վերաբերյալ արխիվային, նաև հրապարակված նյութերի ուսում­­նասիրում, բարբառագիտական արշավների ընթացքում մարզի Երանոս, Վար­դա­ձոր, Աստղաձոր, Զոլաքար, Գեղհովիտ, Վաղաշեն, Ներքին Գետաշեն, Վերին Գետաշեն, Լիճք, Մադինա, Ծովինար, Արծվանիստ, Ձորագյուղ, Մարտունի, Կարճ­աղբ­յուր, Ծակ­քար, Ծովասար, Լճաշեն, Լճափ, Ծովազարդ համայնքներում  տեսա­ձայ­նագրման եղա­նակով, ինչպես նաև հարցարանների միջոցով հավաքվել է բարբառային զգալի նյութ: Ընթանում է այդ նյութի ուսումնասիրում, դասդասում, ճշգրտվել են հիշյալ համայնքների ժողովրդագրական տվյալները, բարբառային և խոսվածքային յուրահատկությունները: Հետազոտությունների արդյունքները ներկա­յաց­ված են մոտ մեկ տասնյակ հոդված­ներում ու զեկուցումներում:

● Երիտասարդ  գիտաշխատողների հետազոտությունների աջակցության ծրա­գիր-2013»-ի շրջանակներում (01.10.2013-01.10.2014թթ.) ավարտվել է «Երևանի խոսակ­ցա­կան լեզուն» թեմայի կատարումը:

 Թեմայի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Լ.Ղամոյան)  ուսումնասիրվել են Երևանի առօրյա խոսքի հնչյունական, բառային և քերականական առանձ­նա­հատկությունները: Կատարվել է հավաքված նյութի գիտական վերլուծություն, կազմվել են ուղեցույցներ` խո­սակ­ցական լեզվում տեղ գտած օտարաբա­նությունները, ժարգոնային արտահայտությունները, անճշտությունները վերացնելու նպատակով: Հետազոտության արդյունքների հիման վրա ստեղծվել է Երևանի խոսակ­ցական լեզվավիճակը ներկայացնող՝ «Երևանի խոսակցական լեզուն» աշխատանքը (150 էջ), որը կօգնի լեզվաբանական որոշ հարցերի պարզաբանմանը, նյութ կտա հայերենի բա­ռա­գիտությամբ, հանրա­լեզվաբանությամբ, բառարա­նագրությամբ զբաղվող մասնա­գետ­ներին:

4. 2014 թ. հրապարակումների ցանկը` մենագրություններ, դասագրքեր, ձեռնարկներ և գրախոսվող ամսագրերում ու գիտաժողովների ժողովածուներում տպագրված հոդվածներ:

Մենագրություններ, ժողովածուներ, գրքեր

1. «Արևմտահայերենի և արևելահայերենի տերմինային համա­կար­գերի զուգադրական   քննություն» /կազմողներ՝ Գալստյան Ա.Ս., Հովհաննիսյան Ն.Գ., Տիոյան Ս.Կ./, Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, 230 էջ : 

2. Գրիգորյան Ս.Մ.,  Գրիգոր Տաթևացու «Գիրք Հարցմանց»-ի նորակազմ բառերի քննու­թյուն, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, 75 էջ:

3.   Երիտասարդ լեզվաբանների հանրապետական 4-րդ գիտաժողովի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014,  130 էջ:

4. Կատվալյան Վ.Լ., Հայ բարբառագիտության հարցեր, Եր., «Հայաստան» հրատ., 2014, 232 էջ :

5. «Հայ բարբառագիտության հիմնախնդիրներ»  միջազգային գիտաժողովի զեկու­ցում

     նե­­­­­­­րի ժողովածու , Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, 225 էջ :

6. «Ջահուկյանական ընթերցումներ-2014»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, 264 էջ:

7. Ղամոյան Լ.Ա., Երևանի խոսակցական լեզուն, Եր., «Մունետիկ» հրատ., 2014, 150 էջ:

8. Hambardzumyan V.G., Armenian and Indo-European. Essays on Comparative Lexicology of the Armenian Language,Yerevan.NAS RA Publ., 2014, 184 p.:

Հոդվածներ

1. Աբրահամյան Ա.Ա.,  Կալսած կալը  ժողովելու  գործիքի անվանումները հայերենի բար­­բառներում.– «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ» հրատ., 2014, էջ 5-15: 

2. Աբրահամյան Ա.Ա., Հայերենից փոխառյալ գործիքանիշ բառերը Անդրկովկասյան տարածաշրջանի այլ լեզուներում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 234-237:

3. Աղաբեկյան Մ.Ա.,  Հայերեն բարբառային համապատասխանություններ ուրար­տե­րե­նում. – «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ» հրատ., 2014, էջ 16-23 :

4. Ավետյան Ս.Ռ., Հորանջի դիրքում i և u ձայնավորների կայունության աստիճանը բառասկզբում և բառամիջում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 237-240:

 5. Բառնասյան  Ջ.Ա., Բառակազմական իրողություններ  հայերենի բարբառներում.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 19-24 :

6. Բառնասյան Ջ.Ա., Դերանունները Մուշ-Տիգրանակերտի բարբառախմբում. – «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ» հրատ., 2014, էջ 24-29 :

 7. Բառնասյան Ջ.Ա., Հայոց ցեղասպանությունը և հայ բարբառները. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 438-440:

8. Բարսեղյան Ա.Գ., Նախադասությունների կապակցման ոչ կանոնական դրսևորումներ ԶԼՄ-ների լեզվում.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 200-205:

 9.Բարսեղյան Ա.Գ., «Բարդ նախադասության բաղադրիչների կապակցման ոչ կանոնական դրսևորումներ ԶԼՄ-ների լեզվում», «Լրաբեր հաս. գիտ.», Եր., 2014, 2, էջ 200-206:

10.Գալստյան Ա.Ս., Հայերեն լեզվաբանական տերմինների գործածության և կանոնարկման հարցեր. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 246-247:

11.Գևորգյան Գ.Գ., Դիտարկումներ հայերենի բարբառների եղանակաժամանակային համակարգերի զուգադրական քննության շուրջ. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 253-256:

12.Գևորգյան Գ.Գ., Հայերենի բարբառների եղանակաժամանակային համակարգի կառուցվածքային նկարագրությունը. – Բանբեր Երևանի համալսարանի, 2014, 2 , էջ 88-94:

13. Գրիգորյան Ս.Մ., Գր. Տաթևացու «Գիրք հարցմանցի» նորահայտ բառերի բառա­կազ­մա­կան կաղապարները. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկու­ցում­ների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 250-252:

14.Գրիգորյան Ս.Մ., Ծիսակարգային հիմնական հասկացությունները Գրիգոր  Տաթևացու «Գիրք  հարցմանց»-ում.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 213-220: 

16. Թադևոսյան Հ.Մ., Անկատար դերբայի բարբառային ձևերի կիրառությունները XVII դարի բժշկարաններում.– «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ» հրատ., 2014, էջ 30-36:

17. Թադևոսյան Հ.Մ., Աշխարհաբարի  հոլովական  առանձնահատկությունների  դրսևորումը ուշ  միջնադարի բժշկարաններում (Ասար և Բունիաթ Սեբաստացիներ).–Երիտասարդ լեզվաբանների հանրապետական 4-րդ գիտաժողովի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, էջ 16-29 :

18.Թելյան Լ.Գ., Շարահյուսական հոմանիշության չափանիշների մասին.– Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկու­ցում­ների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 259-261:                                               

19. Թոխմախյան Ռ.Մ., Դասական հայերենի հնչույթային համակարգը. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 261-263:

20. Խաչատրյան Հ.Ռ., Ազգակցական հարաբերություններ արտահայտող բառանունների բարբառային պատկերը Գեղարքունիքի տարածաշրջանում.–«Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ.,2014, էջ 37-48:

21. Խաչատրյան Հ.Ռ., Ճանապարհ հասկացության բառանվանումների գործառական-ծագումնաբանական քննությունը հայերենի բարբառներում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 270-273:

22. Խաչատրյան Հ.Ռ., Փողոց  և  արահետ հասկացությունների բարբառային բնութագիրը և նրանց բառիմաստային զարգացումները հայերենի բարբառներում.– «Ջահուկ­յա­նա­կան ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 61-68:

23. Խաչատրյան Վ.Մ., Նորահայտ բառեր 13-րդ դարի ձեռագրերի բառարաններում.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զե­կու­ցում­ներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ  69-76:

24. Խաչատրյան Օ.Խ., Վարդան պատմիչի անձի և նրա «Պատմութիւն  թաթարաց»-ի մասին .–­ «Ջա­­հուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկու­ցում­ներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 228-233:

25. Խաչատրյան Օ.Խ., Վարդան պատմիչի «Պատմություն թաթարաց» աշխատության բառապաշարի բառակազմական վերլուծություն. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողո­վա­ծու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 304-307 :

26.Կատվալյան Վ.Լ.,  Հինհայերենյան իրողություններ Բայազետի բարբառում.– «Ջա­հուկ­յա­նական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասո­ղիկ»  հրատ., 2014, էջ 77-83:

27. Կատվալյան Վ.Լ., Միջինհայերենյան իրողություններ Բայազետի բարբառում.–«Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 49-61:

28. Կատվալյան Վ.Լ., Տարբերակայնությունը իբրև բարբառի կարևոր հատկանիշ. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 273-277:

29. Համբարձումյան Վ.Գ.,  Գ.Ջահուկյանի  «Հայերեն ստուգաբանական բառարանի» մասին.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 257-262:

30. Համբարձումյան Վ.Գ., Նկատառումներ Հ. Աճառյանի «Հայերեն արմատական բառա­րա­նի»  ստուգաբանությունների վերաբերյալ. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 277-279:

31.Հովհաննիսյան Լ.Շ., Դիտարկումներ Աստվածաշնչի որոշ հատվածների վերա­բեր­  յալ.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զե­կու­ցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 84-89:

32. Հովհաննիսյան Լ.Շ., Ղարաբաղի բարբառում միջին իրանական լեզուներից կա­տար­ված մի քանի փոխառությունների շուրջ.–«Հայ բարբառագի­տության հիմ­նա­խնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 62-67 :

33.Հովհաննիսյան Ն.Գ.,  Բառաքննական դիտարկումներ.– «Ջահուկյանական ընթեր­ցում­­ներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 90-97:

34. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Նեղ բարբառային բառեր  և բառիմաստներ հոմանիշների՝ XVIII դ. ձեռագիր բառարաններում.–«Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջ­ազ­գա­յին գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 68-78:

35. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Վերլուծական կազմություններ հոմանիշների՝  XVIII դարի ձեռագիր բառարաններում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 283-286:

36. Հովսեփյան Լ.Ս., Ասիլբեկյան Շ., Հոլովական զուգաձևությունները 5-րդ դարի պատ­մագրության լեզվում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զե­կու­ցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 287-290 :

37. Ղամոյան  Լ.Ա., Երևանի լեզվի արդի վիճակը.–Երիտասարդ լեզվաբանների հանրա­պե­տական 4-րդ գիտաժողովի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, էջ 62-69 :

38. Ղամոյան  Լ.Ա.,  Ոչ գրական տարրեր Երևանի խոսակցական լեզվում.– «Ջա­հուկ­յա­նական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 241-245:

39. Ղուկասյան Ս.Վ., Աստվածաշնչի «Երեմիայի մարգարէութիւն» գրքի աշխարհաբար և գրաբար տեքստերում  հարցումների հաղորդակցական տիպեր.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 246-250:

40. Մեսրոպյան Հ.Հ., Ծաղկազարդի  բարբառային անվանումները.– «Ջահուկյանական ընթեր­ցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 105-112:

41.  Մեսրոպյան Հ.Հ., Տոնական օրերի բարբառային անվանումների շուրջ.– «Հայ բար­բա­ռագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյութեր, Եր., «Ասո­ղիկ» հրատ., 2014, էջ 97-103 :

42.Մեսրոպյան Հ.Հ., Քրիստոնեական խորհրդանիշների բարբառային դրսևորումները. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 290-293:

43.Միքայելյան Ժ.Ա., Արցախի բարբառային միավորների քմային բաղաձայնները.–«Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր,Եր., «Ասո­ղիկ»հրատ., 2014, էջ 114-119:

44. Միքայելյան Ժ.Ա., Բայի երկրորդական նկարագրական ժամանակները հայերենի արևելյան խմբակցության բարբառներում.– Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համա­ժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 293-296 :

45.Միքայելյան Ժ.Ա.,  Բայի երկրորդական վերլուծական  բաղադրյալ ժամանակները հա­յերենի`  արևմտյան խմբակցության  մի քանի  բարբառներում.– «Ջահուկյանական ըն­թեր­ցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ, Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 113-119:

46.Միքայելյան Ժ.Ա., Մոկսի հայ բանահյուսությունը և խոսվածքը Հովսեփ Օրբելու դի­տար­կ­­մամբ.–«Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ» հրատ., 2014, էջ 104-113:

47. Միքայելյան Ս.Ա., Անտիոքի հայերեն բարբառախմբի արաբական փո­խա­ռու­թյուն­ների ձևաիմաստային քննություն.– «Հայ բարբառագի­տության հիմ­նա­խնդիրներ» միջազ­գային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 120-126 :

48.Մխիթարյան Գ.Մ., Դիտարկումներ «Սասնա ծռեր» էպոսում հիշատակված սազ բառանվան վերաբերյալ.– «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 127-133:

49.Մխիթարյան Գ.Մ., Երաժշտական հասկացությունները Աստվածաշնչում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համա­ժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 297-300:

50. Մխիթարյան Գ.Մ.,  Ցցոց և պարուց  երգերը հին հայոց մեջ.– «Ջահուկյանական ընթեր­ցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 120-124:

51.Մկրտչյան Գ.Գ., Առկայացման քերականական  կարգի առանձնա­հատ­կությունները  միջին հայերենում և Մշո բարբառում.–Երիտասարդ լեզվաբան­ների հանրապետական 4-րդ գիտաժողովի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, էջ 38-46 :

    52.Մկրտչյան Գ.Գ., Միջին հայերենում և Մշո բարբառում գործառող հոգնակերտ մասնիկները.– «Ջահուկյանական ընթեր­ցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 125-132:

53.Մկրտչյան Գ.Գ., Միջին հայերենի տարբերակվածության հարցը հայագիտության մեջ.– Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համա­ժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 297-303:

54. Մկրտչյան Գ.Գ.,  Մշո բարբառի արդի վիճակը Գեղարքունիքի տարածաշրջանում.–«Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 134-143 :

55.Մկրտումյան Ա.Մ., Տեր-Գրիգորյան Լ.,  Զգայարանների անվանումներով բաղադրված դարձվածները պարսկահայ տարածքի խոսվածքներում.– «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 169-179 :

56. Պապիկյան Ս.Վ., Խաղք և խայտառակ հասկացությունների ըմբռնումը բար­բառ­նե­րում.– «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 144-150 :

57.Պապիկյան Ս.Վ., Հոգեհաց  հասկացության և նրա  բառային դրսևորման պատ­մու­թյու­նից.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկու­ցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 153-158:

58.Պապիկյան Ս.Վ., Նեռ(ն) բառի մասին. Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համա­ժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 307-310:

59.Սարգսյան Ա.Ե., Տիոյան Ս.Կ.,  Արդի հայերենի տերմինաբանության զարգացման միտումները.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նս­­տա­շրջանի զեկու­ցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 175-178:

60.Սարգսյան Մ.Ա., Ավելորդաբանություններ Երևանի խոսակցական լեզվում.–Երիտասարդ լեզվաբանների հանրապետական 4-րդ գիտաժողովի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, էջ 56-61 :

61. Սարգսյան Մ.Ա.,Ասիլբեկյան Շ., Հայերենի բառապաշարի ձևային նկա­րա­գրման և համապատասխան էլեկտրոնային շտեմարանի ստեղծման սկզբունքներն ու խնդիրները.–«Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 6 -11:

62.Սարգսյան Մ.Ա, Շարահյուսական իրողություններ Երւանի խոսակցական լեզվում, «Էջմիածին», 2014, էջ 84-93:

63. Սարգսյան Ն.Ե., Հայ բարբառագիտության պատմության շրջանաբաժանման  մա­սին.– «Հայ բարբառագի­տության հիմնախնդիրներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովի նյու­­թեր, Եր., «Ասողիկ»հրատ., 2014, էջ 158-168 :

64.Սարգսյան Ն.Ե., Ցեղասպանությունը և շարունակվող մարտահրավերները.– Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համա­ժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 469-473:

65.Սաֆարյան Տ.Վ., Անցողականության և անանցողականության հարցերը հայ լեզ­վա­բանության մեջ, «Կանթեղ», Եր., 2014, 2-3, էջ 155-162:

66. Սիմոնյան Ն.Մ.,  Հայերենի` արմատական տարբերակներով կազմված կրկնավոր բայերը.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 187-191:

67. Սիմոնյան Ն.Մ.,  Հնդեվրոպական ձայնդարձի արտացոլումը հին հայերենի բայար­մատներում. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 319-322:

68. Սիրունյան Տ.Ղ.,  Լատինաբանությունները Մխիթար Սեբաստացու թարգմանած աստվածաբանական երկերում.– «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ,  Եր., «Ասողիկ»  հրատ., 2014, էջ 192-199:

69.Սուքիասյան Հ.Վ., Բժշկագիտական տերմինաբանություն և լեզու. – Հայագիտական միջազ­գային երկրորդ համաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Եր., «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 322-324:

70. Սուքիասյան Հ.Վ., Օտարաբանությունը բժշկագիտական խոսքում.– «Հայրե­նագի­տու­թյան հիմնահարցեր և զարգացման հեռանկարներ» միջազգային գիտաժողով, ԵՊՀ հրատ., 2014թ., էջ 51-57:

71. Քարտաշյան Ա. , Հնչյունափոխական մի քանի երևույթներ Երևանի խոսակցական լեզվում.–Երիտասարդ լեզվաբանների հանրապետական 4-րդ գիտաժողովի զեկու­ցում­ներ,  Եր., «Ասողիկ», հրատ., 2014, էջ 120-127:

72. Мкртчян Г.Г., Диалект Муша.–Материалы междунар.науч.конф.:«Лингвистическая эко­ло­гия: сохранение исчезающих языков», Ставрополь, 2014, с.174-193.

5. Տվյալներ ինստիտուտի ղեկավարության  և մասնագիտական խորհրդի վերաբերյալ.

Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ

Տնօրեն՝ բ.գ.թ. Վ.Կատվալյան

Փոխտնօրեն՝ բ.գ.թ. Ն.Հովհաննիսյան

Գիտքարտուղար՝բ.գ.թ. Ա.Աբրահամյան

Էլեկտրոնային փոստ՝ inslang@sci.am

Կայքէջ՝ http://language.sci.am

Մասնագիտական խորհուրդ՝ 019 «Լեզվաբանություն»

Նախագահ՝ թղթ.անդամ Լ.Հովհաննիսյան, գիտքարտուղար՝ բ.գ.թ Ն.Սիմոնյան

6. Տվյալներ կադրերի վերաբերյալ.

Հաշվետու տարում աշխատանքի է ընդունվել  չորս  երիտասարդ մասնագետ,

 աշխատանքից ազատվել  է  մեկ երիտասարդ մասնագետ:

Գիտական աշխատողների թիվը՝ 60 (մինչև 35 տարեկան՝ 12,   35-60՝ 19,  60 և ավելի տարիքի` 29) :

7. Հաշվետու տարում 019 ծածկագրով մասնագիտական խորհրդում պաշտ­պանվել են   14 թեկնածուական ատենախոսություններ:

  8. Ինստիտուտի գիտաշխատողները դասավանդում են ՀՀ տարբեր բուհերում՝ ԵՊՀ-ում, Էջմիածնի Գևորգյան հոգևոր ճեմարանում, Խ.Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ-ում, Սլա­վո­նա­կան համալսարանում, ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում, ԵՊՃՀ-ում, ԵԱՊՀ-ում  և այլ կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյուն­ներում :

Համատեղող գիտաշխատակիցների թվաքանակն ըստ կազմակերպությունների՝   ԵՊՀ` 6, Խ.Աբովյանի անվ. ՊՄՀ՝ 1, Վ.Բրյուսովի ան­վան ՊԼՀ` 1,  Մ.Հերացու անվան ՊԲՀ՝ 1, Մատենադարան՝ 1:

Հանրա­պե­տության բուհերի մի շարք աշխատակիցներ և ասպիրանտներ զե­կու­ցում­­ներով հանդես են եկել ԼԻ կազմակերպած «Ջահուկյանական ընթերցում­ներ»   միջ­ազ­­գային գիտա­կան նստաշրջանում (12-13.06.2014), Երիտասարդ լեզվաբանների հան­րա­­­պետա­կան չորրորդ (1-2.10.2014) և «Հայ բարբառագիտության հիմնախնդիրներ» (8-9.10.2014)   միջազգային գիտաժողովներում:  

Լեզվի ինստիտուտի  գիտաշխատակիցները զեկուցումներով հանդես են եկել միջ­ազ­գային և հանրապետական  գիտական միջոցառումներում. ԵՊՀ  կազմակերպած «Հայ­րե­նագիտության հիմնահարցեր և զարգացման հեռանկարներ» միջազգային գիտա­ժո­ղովում (13-14.05.2014),   ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում կայացած հայ գիտական բար­բա­ռա­գիտու­թյան հիմնադրման 100-ամյակին նվիրված հանրապետական (25.04.2014),  Երևանում կայացած «Աստղագիտության կապն այլ գի­տու­թյունների, մշակույթի և հասարակության հետ»  և մի շարք այլ  գիտա­ժո­ղով­ումներում: Ինստիտուտի երիտասարդ գիտաշ­խա­տակիցները զեկուցումներով հանդես են եկել Ռուսաստանի Դաշնությունում կազմա­կերպված միջազգային գիտաժողովներում՝ «Հայկական ժառանգության գրավոր հուշ­արձանները» (Պետերբուրգ, 23-25.09.2014),  «Լեզվաբանական էկոլոգիա. անհետացող լեզուների պահպանում» (Ստավրոպոլ, 19-22.09.2014) խորագրերով:

Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտը համագործակցում է ՀՀ բուհերի հայա­գի­տա­­կան ամբիոնների հետ: 2014 թ. հուլիսին ինստիտուտը համագործակցության հու­շագիր է կնքել Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի հետ: 

 2014թ. հոկտեմբերի  10-ին  ԵՊՀ Իջևանի մաս­նա­ճյուղի և ինս­տի­տուտի միջև կնքվեց համագործակցության հուշագիր. նախանշվեցին  երկկողմ ­գոր­ծակ­ցության հեռանկարներ, համատեղ իրա­կա­նաց­վելիք ծրագրեր:

Ինստիտուտը համագործակցում է ՀՀ  սփյուռքի նախարարության հետ. 2014թ. ինստիտուտի երեք գիտաշխատողներ նախարարության պատվերով կատարել են արևմտահայերենի և ար­ևելահայերենի տերմինային համա­կար­գերի զուգադրական քննություն, որի արդյունքները հրատարակվել են առանձին գրքով:

Ինստիտուտը ՀՀ  սփյուռքի նախարարության հետ համատեղ Մայրենիի օրվան  նվիր­ված միջոցառումների շրջանակներում կազմակերպել է «Արևմտահայերենի խնդիրներ և հեռանկարներ» խորագրով քննարկում (21.02.2014), որին մասնակցում էին ան­վանի լեզվաբաններ, հայագետներ, գրականագետներ ՀՀ բուհերից, լեզվաբանության հիմ­նախնդիրներով զբաղվող մասնագետներ:

2014 թ. մարտի 19-ին լեզվի ինստիտուտում հյուրընկալվեց Հայաստանում Իրանի Իս­լամական Հանրապետության դեսպան Մոհամմադ Ռեիսին: Դեսպանը պատվոգրեր հանձ­նեց ինստիտուտին և առաջատար գիտաշխատող, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Լ.Հովհաննիսյանին՝ գնահատելով իրանագիտության ոլորտում  նշանակալի ձեռք­բե­­րում­ները: Սկիզբ դրվեց հայ-իրանական գիտամշակութային համագործակցության:

Ինստիտուտը գիտական, տեղեկատվական, մշակութային և մասնագիտական աջակ­ցության նպատակով  ս.թ. նոյեմբերին գործընկերային համագործակցության պայ­մանագիր է կնքել «Հայկական մանրանկարչության կենտրոն» հիմնադրամի հետ:

   Լեզվի ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ տարբեր բուհերի աշխատա­կից­ների ատենախոսությունների գիտական ղեկա­վարներ են, իսկ որոշ բուհերի դասա­խոս­ներ ղեկավարում են լեզվի ինստիտուտի ասպիրանտների և հայցորդների ատենա­խո­սա­կան աշխատանքները:

Աղյուսակ 2

2013 թ. թեմատիկայի ամփոփ տվյալներ

Աղյուսակ 3

Կազմակերպության անցկացրած հանրապետական և միջազգային գիտական միջոցառումները

Աղյուսակ 4

Աշխատակիցների արտասահման, այդ թվում` ԱՊՀ  երկրներ,

կատարած գործուղումները

Աղյուսակ 5

Արտասահմանյան գիտնականների ընդունելություն  կազմակերպությունում

Աղյուսակ 7

Կազմակերպության 2014 թ. ֆինանսավորման ծավալները

Աղյուսակ 8

Կազմակերպության գիտաշխատողների

2014 թ. հրապարակումների ընդհանուր քանակը

Աղյուսակ 9

Ասպիրանտների թվաքանակը

Աղյուսակ10

Տվյալներ մասնագիտական խորհուրդների վերաբերյալ

Աղյուսակ 11

Աշխատողների թվաքանակի ամփոփ տվյալներն առ 01.01.2014 թ.