Երէկ` ուրբաթ, 2 փետրուար 2018-ին, երեկոյեան ժամը 7:00-ին, «Ազդակ»-ի «Ժ. Պուտագեան» կեդրոնին մէջ տեղի ունեցաւ 138-րդ մամլոյ լսարանը, որուն ընթացքին Հայաստանի Հանրապետութեան գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Հրաչեայ Աճառեանի անուան լեզուի հիմնարկի տնօրէն փրոֆ. Վիքթոր Կատվալեան ներկայացուց «Հայերէնի արդի խնդիրները» նիւթով դասախօսութիւնը:
Բացման խօսքով հանդէս եկաւ Սիլվի Աբէլեան: Ան իր խօսքին մէջ ըսաւ, որ վերջին տարիներուն հայոց լեզուի տարբեր հիմնախնդիրներու շուրջ տեղի ունեցած քննարկումները կը վկայեն, որ կան մտահոգող հարցեր, որոնք լուծում կը պահանջեն: Անոնցմէ մէկն է արեւմտահայերէնի պահպանումն ու զարգացումը, որովհետեւ արեւմտահայերէնը ո՛չ միայն մշակութային հարստութիւն է, այլեւ ազգային ինքնութեան պահպանման կարեւորագոյն գործիք թէ՛ սփիւռքի, թէ՛ Հայաստանի մէջ: Աբէլեան խօսքի աւարտին հրաւիրեց բանախօսը իր նիւթը ներկայացնելու:
Փրոֆ. Վիքթոր Կատվալեան ըսաւ, որ լեզուն, ըլլալով հասարակական երեւոյթ, հասարակութեան մէջ ունենալով զանազան դրսեւորումներ, հասարակութեան հետ միասին կ՛ունենայ խնդիրներ: Այդ պատճառով է, որ լեզուն ունի ե՛ւ արտալեզուական, ե՛ւ ներլեզուական խնդիրներ: Կան խնդիրներ, որոնք պայմանաւորուած են հասարակութեան վիճակով, հասարակական յարաբերութիւններով, կան խնդիրներ, որոնք զուտ լեզուական խնդիրներ են: Պէտք է նաեւ նկատի ունենալ, որ հայերէնը մէկ միասնական եղանակով չի դրսեւորուիր: Բոլոր լեզուներն ալ ունին զանազան դրսեւորումներ, որոնք կ՛ըլլան գրական լեզուի եղանակով, խօսակցական լեզուի եղանակով ու բարբառային խօսքի եղանակով, եւ այս երեք դրսեւորումները կ՛ունենան իրենց յատուկ խնդիրները:
Դասախօսութեան առաջին բաժինով փրոֆ. Կատվալեան ներկայացուց արեւելահայ լեզուի խնդիրները: Ան ըսաւ, որ խորհրդային տարիներուն արեւելահայերէնը զարգացում կրեց, բայց նաեւ կրեց ռուսերէնի ազդեցութիւնը: Խնդիրներէն մէկն է մաքրել գրական լեզուն անհարկի ռուսաբանութիւններէն, որպէսզի լեզուամտածողութիւնը հայեցի դառնայ: Գրական լեզուի պարագային պէտք է ձգտիլ, որ օտար անհարկի փոխառութիւններ դուրս դրուին եւ փոխարինուին հայերէնով. խօսակցականի պարագային աշխատանքները այլ կերպ պիտի կատարուին: Պէտք է Հայաստանի մէջ նաեւ լեզուամշակոյթը բարձրացնել: Հայաստանի մէջ լեզուի ուսուցման առումով առաջնահերթ է խօսքի մշակոյթի բարձրացման խնդիրը, քանի խօսքի մշակոյթը չէ բարձրացած, խօսակցական լեզուն կը մնայ շատ վատ վիճակի մէջ: Ան յայտնեց, որ լեզուի դրսեւորման իւրաքանչիւր եղանակ ունի իր գործառութային ոլորտները. գրական լեզուն հրապարակային խօսքի լեզուն է, խօսակցական լեզուն` առօրեային լեզուն, բարբառներն ալ` բարբառախօս միջավայրի լեզուն է:
Ան հաստատեց, որ արդի հայերէնի բառապաշարը հիմնականին մէջ կը հարստանայ ներսէն կազմուող բառային միաւորներով` ստեղծելով, թարգմանելով եւ փոխառութեամբ: Ան ըսաւ նաեւ, որ այսօրուան հայերէնը ունի բառապաշարը հարստացնելու, քերականական ճշգրտումներ կատարելու խնդիր: Խօսակցական հայերէնի դէմ պէտք չէ պայքարիլ, եւ պէտք չէ ձգտիլ անպայման խօսակցականին հետ գրական հայերէնը արհեստականօրէն միացնել:
Դասախօսութեան երկրորդ բաժինով փրոֆ. Կատվալեան անդրադարձաւ բարբառներուն: Ան ըսաւ, որ բարբառները շատ կարեւոր են լեզուին համար. առանց բարբառի լեզուն չի կրնար գոյատեւել: Պէտք չէ փորձել համահարթեցնել բարբառային տարբերութիւնները եւ մարդոց ստիպել, որ իրարու նման խօսին:
Իւրաքանչիւր տարածք ունի եւ կ՛ունենայ իր լեզուական առանձնայատկութիւնները: Մեր բարբառները բնականոն կը զարգանային որոշակի տարածքի վրայ մինչեւ Եղեռն: Եղեռնի պատճառով կորսնցուցինք նաեւ մեր լեզուական հարստութիւնը: Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ կը գործածուին արեւմտահայ հինգ բարբառներ` Կարինի, Մուշի, Վանի, Տիատինի եւ Սասունի:
Երրորդ բաժինով Կատվալեան խօսեցաւ արեւմտահայերէնի խնդիրներուն մասին: Ան ըսաւ, որ արեւմտահայերէնի խնդիրը կարեւոր է, մեր հոգեւոր հայրենիքի վտանգուած մասն է: Հզօր թափ պէտք է տալ, շարժում պէտք է սկսիլ արեւմտահայերէնի պահպանութեան համար: Արեւմտահայերէնի պահպանութիւնը կարեւոր կը նկատուի պահպանական առումով. չկայ արեւմտահայերէն, չկայ հայ:
Ան ըսաւ, որ արեւմահայերէնը պէտք է կանոնակարգել եւ անոր զարգացման նպաստել: Տարբեր մասնագիտութիւններու ոլորտներուն մէջ արեւմտահայերէնը գործածական չէ: Պէտք է արեւմտահայերէնը իր տարածքները ընդլայնէ, եւ ասիկա կարելի է ընել միայն հայրենիքի մէջ: Կարեւոր է սփիւռքի նախարարութեան մշակած արեւմտահայերէնի պահպանման, զարգացման եւ կանոնակարգման ռազմավարութիւնը: Ան շեշտեց սփիւռքի նախարարութեան եւ Արամ Ա. կաթողիկոսի նուիրուածութիւնը այս խնդիրին մէջ:
Փրոֆ. Կատվալեան ըսաւ, թէ կարեւոր է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ արեւմտահայերէնը տարածքներ գրաւէ, որպէսզի հիմնաւորուի իբրեւ լեզուամշակութային հարստութիւն, ապա նշեց, որ արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի փոխյարաբերութիւններուն առումով յաճախ սխալ կը հասկցուին մերձեցման խնդիրները: Պէտք է նպաստել, որ երկու ճիւղերը համազօր եւ հաւասար իրարու հետ զարգանան` իրենց իւրայատկութիւնները չկորսնցնելով: Պէտք է շաղկապել, կապեր ստեղծել, որ մէկը միւսին կարենայ օգնել եւ համալրել:
Խօսքի աւարտին խօսելով ուղղագրութեան մասին փրոֆ. Կատվալեան ըսաւ, որ լիովին համոզուած է, որ աւանդական ուղղագրութիւնը կ՛արտայայտէ հայերէնի բնիկ էութիւնը: Ուղղագրական ճիշդ համակարգ է: Ըստ էութեան, աւանդական ուղղագրութիւնը լիովին կը համապատասխանէ հայերէնի ոգիին եւ հնչիւնական համակարգին: Աւանդական ուղղագրութիւնը իր մէջ ե՛ւ աւանդութիւն կը պարունակէ, ե՛ւ պատմութիւն կը պարունակէ, ե՛ւ գիտելիք կը պարունակէ:
Աղբյուրը՝ http://www.aztagdaily.com/archives/381911
