1. Համեմատիր տիտան և սկիզբն բառերի հոլովական հարացույցները, որոշիր տարբերությունները.
ուղղ. տիտան տիտանք հիմն հիմունք
սեռ. տիտանայ տիտանաց հիման հիմանց
տր. տիտանայ տիտանաց հիման հիմանց
հայց. /զ/տիտան /զ/տիտանս /զ/հիմն /զ/հիմունս
բաց. ի տիտանայ ի տիտանաց ի հիմանէ ի հիմանց
գործ. տիտանաւ տիտանօք հիմամբ հիմամբք
2. Տիտան բառի հոլովական հարացույցը դիտարկելով՝ որոշի՛ր, թե Ա վերջադրական հոլովման դեպքում ինչպես են ձևավորվում եզակի բացառականը, գործիականը և հոգնակի ուղղականը:
3. Դիտարկելով հետևյալ բառախմբերը՝ որոշի՛ր, թե ինչպիսի բառեր են ենթարկվում Ա վերջադրական հոլովման.
ա/ Անակ, Անահիտ, Արամ, Արշակ, Բէլ, Երասխ, Երուանդ, Հայկ, Հռովմ, Մաժակ, Մեսրոպ, Մծբին, Սահակ, Վաղարշակ, Վարդան, Տիգրան, Տիրան, Տրդատ և այլն:
ուղղ. Սահակ
սեռ. Սահակայ
տր. Սահակայ
հայց. /զ/Սահակ
բաց. ի Սահակայ
գործ. Սահակաւ
բ/ Ալանք, Գամիրք, Գուգարք, Ծոփք, Մարք, Միջագետք, Մոկք, Վիրք, Տաշիրք, Քուշանք և այլն:
ուղղ. Գուգարք
սեռ. Գուգարաց
տր. Գուգարաց
հայց. /զ/Գուգարս
բաց. ի Գուգարաց
գործ. Գուգարօք
գ/ Ագրիպպաս, Ղուկաս, Անդրէաս, Տիմոթէոս, Աքիլլէս, Հերակլէս, Տիբերիոս, Հոմերոս և այլն /բոլորը հունական հատուկ անուններ են՝ աս, էաս, էոս, էս, իոս, ոս հնչյունախմբերով/:
ուղղ. Տիբերիոս
սեռ. Տիբերեայ
տր. Տիբերեայ
հայց. /զ/Տիբերիոս
բաց. ի Տիբերեայ
գործ. Տիբերեաւ
Ծանոթություն: ա/Թեք հոլովներում հունարեն անունների աս, ոս, ս մասերը ընկնում են: բ/ Այդ անկումից հետո բառավերջում մնացած է-ն և ի-ն Ա հոլովիչից առաջ դառնում են ե /Անդրէաս – Անդրեայ, Տիբերիոս – Տիբերեայ/: գ/ Որոշ հատուկ անուններում ընկնում է նաև էս-ը /Վրթանէս – Վրթանայ, Արիստակէս – Արիստակայ կամ Արիստակեայ/: դ/ Որոշ հատուկ անուններ, կորցնելով ոս խումբը, Ա հոլովիչից առաջ ունենում են ե /Դամասկոս – Դամասկեայ, Եփեսոս – Եփեսեայ, Կադմոս – Կադմեայ, Կիպրոս – Կիպրեայ և այլն/:
դ/ Գայիանէ, Հեղինէ, Հռիփսիմէ, Մանէ, Վահէ և այլն:
ուղղ. Հեղինէ
սեռ. Հեղինեայ
տր. Հեղինեայ
հայց. /զ/Հեղինէ
բաց. ի Հեղինեայ
գործ. Հեղինեաւ
ե/ Աննա, Ասիա, Գալիլիա, Եղիա, Կեսարիա, Մակեդոնիա, Շաղիտա, Սամարիա և այլն:
ուղղ. Աննա
սեռ. Աննայ
տր. Աննայ
հայց. /զ/Աննա
բաց. յԱննայ
գործ. Աննաւ
4. Հիմն բառի հոլովական հարացույցը դիտարկելով՝ որոշի՛ր, թե Ա ներդրական հոլովման դեպքում ինչպես են ձևավորվում եզակի բացառականը, գործիականը և հոգնակի ուղղական ու թեք հոլովները:
Ծանոթություն: Ա ներդրական հոլովման դեպքում հոգնակի ուղղականում բառերը սովորաբար վերջավորվում են ունք խմբով /գագաթունք, աղեղունք/: Բացառություն են ակն /գոհարեղեն/, անուն, կողմն, ջերմն, սերմն բառերը, որոնք հոգնակի ուղղականում ունենում են անք. ականք, անուանք, կողմանք, ջերմանք, սերմանք:
5. Դիտարկելով հետևյալ բառախմբերը՝ որոշի՛ր, թե ինչպիսի բառեր են ենթարկվում Ա ներդրական հոլովման.
ա/ ակն, աղեղն, ամառն, ասեղն, բուրգն, գագաթն, դիակն, դուռն, եղեռն, եղէգն, երկն, թիթեղն, լիսեռն, ծիծեռն, կայծակն, հիւսն, ձմեռն, ձուկն, մատուռն, մուկն, նուռն, շուրթն, ոսպն, որդն, ուլն, ունկն, ռունգն, սկիզբն, փայլակն, քիրտն, ազդումն, անկումն, երդումն, խոստումն, կոչումն, շարժումն, այծեամն, ատամն, եղեամն, կողմն, սերմն, ջերմն, պաշտօն /եզ. սեռ. պաշտաման, հոգն ուղղ. պաշտամունք/ և այլն:
ուղղ. սկիզբն սկզբունք
սեռ. սկզբան սկզբանց
տր. սկզբան սկզբանց
հայց. /զ/սկիզբն /զ/սկզբունս
բաց. ի սկզբանէ ի սկզբանց
գործ. սկզբամբ սկզբամբք
Ծանոթություն: ա/ Որոշ բառերում ռ հնչյունը, ն-ից հեռանալով, դառնում է ր /դուռն – դրան, ամառն – ամարան, եղեռն – եղերան, ձմեռն – ձմերան, մատուռն – մատրան, ոլոռն – ոլորան/: բ/ Ակն բառը տարբեր իմաստներով ունի հոգնակիի տարբեր ձևեր, ինչպես՝ ակունք /աղբյուրի ակ/, ականք /գոհարեղեն/, աչք /տեսողական/: գ/ Մի շարք բառեր ունեն հոգնակի ուղղականի զուգահեռ ձևեր. դուռն – դրունք կամ դուրք, ունկն – ականջք կամ ունկունք /ամանի ունկ/, եղեռն – եղերունք կամ եղերք, նուռն – նռունք կամ նռնունք, ռունգն – ռնգունք կամ ռունգք, քիրտն – քրտունք կամ քրտինք:
բ/ Անուն /անուանք/, ձեղուն /ձեղուան, ձեղունք/, շուն /շունք/, տուն /տունք/:
ուղղ. անուն անուանք տուն տունք
սեռ. անուան անուանց տան տանց
տր. անուան անուանց տան տանց
հայց. /զ/անուն /զ/անուանս /զ/տուն /զ/տունս
բաց. յանուանէ յանուանց ի տանէ ի տանց
գործ. անուամբ անուամբք տամբ տամբք
Ծանոթություն: Անուն և ձեղուն բառերի նման է հոլովվում մահ բառը /մահուան, մահունք կամ մահուանք/: Սա հոլովվում է նաև Ու հոլովիչով /մահու/:
գ/ Աղջիկ, անդրանիկ /անդրանիկք/, խցիկ, ծաղիկ, մանուկ, մասնիկ, փոքրիկ, նաև՝ Աստղիկ, Ձուիկ/Ձըւկան/, Յուսիկ, Սաթէնիկ և այլն:
ուղղ. ծաղիկ ծաղկունք
սեռ. ծաղկան ծաղկանց
տր. ծաղկան ծաղկանց
հայց. /զ/ծաղիկ /զ/ծաղկունս
բաց. ի ծաղկանէ ի ծաղկանց
գործ. ծաղկամբ ծաղկամբք
Ծանոթություն: Այս բառերի պես է հոլովվում մարդիկ ձևը միայն եզակի թվով /մարդկան, մարդկամբ/: Մարդ բառը ենթարկվում է Ո հոլովման:
դ/ Բազմութիւն, մեծութիւն, քաջութիւն, զօրութիւն, ջերմութիւն, աշխատութիւն:
ե/ Անկիւն, արիւն, կորիւն, ձիւն, մրջիւն, սիւն /բացառություն են աղմուկ նշանակող բառերը՝ գոչիւն, թնդիւն, շառաչիւն և այլն, որոնք չեն հոլովվում, ինչպես նաև կնիւն բառը, որ ենթարկվում է Ո հոլովման/:
ուղղ. բազմութիւն բազմութիւնք կորիւն կորիւնք
սեռ. բազմութեան բազմութեանց կորեան կորեանց
տր. բազմութեան բազմութեանց կորեան կորեանց
հայց. /զ/բազմութիւն /զ/բազմութիւնս /զ/կորիւն /զ/կորիւնս
բաց. ի բազմութենէ ի բազմութեանց ի կորենէ ի կորեանց
գործ. բազմութեամբ բազմութեամբք կորեամբ կորեամբք
Ծանոթություն: Այս բառերի պես են հոլովվում ունդ, ուստ, ուրդ ածանցներով մի շարք բառեր, ինչպես՝ ծնունդ /ծնունդք, ծննդոց/, սերունդ /սերունդք, սերնդոց/, սնունդ /սննդեանց/, գալուստ, կորուստ, ժողովուրդ /ժողովրդոց/ և այլն: Այդպես նաև՝ տեսիլ /տեսլեան, տեսիլք, տեսլեանց/:
Վարժություն 44. Թարգմանիր աշխարհաբար.
Զխաղաղութիւն խնդրէր արքայն Ալանաց: Ոչ է բարւոք առնուլ զհաց մանկանց և արկանել շանց: Յանխնայ կոտորելով՝ նախճիրս արեան գործէին: Իսկ նախարարքն մեր խնդրէին ի Վռամայ այլ աթոռակալ: Առաքէ ի Հայս հանդերձ մեծաւն Վրթանաւ: Առնոյր աւար բազում ի կողմանցն Ասորւոց: Տապալեաց զլերինս ի հիմանէ: Ի Վաղարշայ առնու զթագաւորութիւնն Խոսրով որդի նորա: Գայր հասանէր դեսպան ի թագաւորէն Վրաց Վախտանգայ: Քանզի մարդոյ մարմին ի չորից տարերց խառնեալ է, ի խոնաւութենէ, ի ցամաքութենէ, ի ցրտութենէ և ի ջերմութենէ: Զոքանչ Սիմովնի տագնապէր ջերմամբ մեծաւ: Զնոյն շշնջիւն լսէին յամենայն շրթանց: Տայ ի ժառանգութիւն Կադմեայ՝ որդւոյ Արամանեկայ: Խաղա՛ գնա՛ դու յերկիրն Քուշանաց: Այրէին կիզուին զտունս պաշտաման կրակի: Նմանեսցուք գոնէ մրջեանն, որ ամարայնւոյն պատրաստէ աշխատութեամբ զհամբարս ձմերայնոյ: Ապա ազդ լինէր թագաւորին Արշակայ փախուստն Տիրիթայ, տայր հրաման թագաւորն Արշակ ազատագունդ բանակին զհետ լինել Տիրիթայն, զի իբրև հասցեն նմա, անդէն ի տեղւոջն սպանցեն: Մեծաւ բարկութեամբ և բազում սրտմտութեամբ բարկանայր: Եւ եթէ գազանացն գազանութիւն չար ինչ բնութեամբ կարծեցուցանիցէ նոցա, գիտասցեն՝ զի կէսքն յանասնոցն ի պէտս արարան, որպէս և արջառ և ոչխար և ամենայն ինչ, որ ուտելի է և կրելի է, և կէսքն վասն երկիւղ ի միտս մարդկան ծնուցանելոյ:
Առաջադրանք. Գրավոր շարադրիր դասի ամբողջական բովանդակությունը՝ ներկայացված նյութից օրինակներ բերելով և պատասխանելով հետևյալ հարցերին.
- Որո՞նք են Ա հոլովման երկու տեսակները գրաբարում:
- Ո՞րն է Ա հոլովման երկու տեսակների միջև եղած հիմնական տարբերությունը:
Ա վերջադրական հոլովման դեպքում ինչպե՞ս են ձևավորվում