ԴԱՍ ԺԸ. Ա հոլովումը գրաբարում

1. Համեմատիր տիտան և սկիզբն բառերի հոլովական հարացույցները, որոշիր տարբերությունները

ուղղ.  տիտան           տիտանք                        հիմն          հիմունք

սեռ.   տիտանայ      տիտանաց                     հիման       հիմանց         

տր.    տիտանայ       տիտանաց                     հիման       հիմանց    

հայց. /զ/տիտան        /զ/տիտանս                    /զ/հիմն      /զ/հիմունս

բաց.   ի տիտանայ    ի տիտանաց                  ի հիմանէ   ի հիմանց 

գործ.  տիտանաւ       տիտանօք                      հիմամբ      հիմամբք

 

2. Տիտան բառի հոլովական հարացույցը դիտարկելով՝ որոշի՛ր, թե Ա վերջադրական հոլովման դեպքում ինչպես են ձևավորվում եզակի բացառականը, գործիականը և հոգնակի ուղղականը:

 

3. Դիտարկելով հետևյալ բառախմբերը՝ որոշի՛ր, թե ինչպիսի բառեր են ենթարկվում Ա վերջադրական հոլովման.

ա/ Անակ, Անահիտ, Արամ, Արշակ, Բէլ, Երասխ, Երուանդ, Հայկ, Հռովմ, Մաժակ, Մեսրոպ, Մծբին, Սահակ, Վաղարշակ, Վարդան, Տիգրան, Տիրան, Տրդատ և այլն:

ուղղ.  Սահակ

սեռ.   Սահակայ         

տր.    Սահակայ    

հայց. /զ/Սահակ

բաց.   ի Սահակայ 

գործ.  Սահակաւ

 

բ/ Ալանք, Գամիրք, Գուգարք, Ծոփք, Մարք, Միջագետք, Մոկք, Վիրք, Տաշիրք, Քուշանք և այլն:

ուղղ.  Գուգարք

սեռ.   Գուգարաց        

տր.    Գուգարաց    

հայց. /զ/Գուգարս

բաց.   ի Գուգարաց 

գործ.  Գուգարօք

 

գ/ Ագրիպպաս, Ղուկաս, Անդրէաս, Տիմոթէոս, Աքիլլէս, Հերակլէս, Տիբերիոս, Հոմերոս և այլն /բոլորը հունական հատուկ անուններ են՝ աս, էաս, էոս, էս, իոս, ոս հնչյունախմբերով/:

ուղղ.  Տիբերիոս

սեռ.   Տիբերեայ        

տր.    Տիբերեայ    

հայց. /զ/Տիբերիոս

բաց.   ի Տիբերեայ 

գործ.  Տիբերեաւ

Ծանոթություն: ա/Թեք հոլովներում հունարեն անունների աս, ոս, ս մասերը ընկնում են: բ/ Այդ անկումից հետո բառավերջում մնացած է-ն և ի-ն Ա հոլովիչից առաջ դառնում են ե /Անդրէաս – Անդրեայ, Տիբերիոս – Տիբերեայ/: գ/ Որոշ հատուկ անուններում ընկնում է նաև էս-ը /Վրթանէս – Վրթանայ, Արիստակէս – Արիստակայ կամ Արիստակեայ/: դ/ Որոշ հատուկ անուններ, կորցնելով ոս խումբը, Ա հոլովիչից առաջ ունենում են ե /Դամասկոս – Դամասկեայ, Եփեսոս – Եփեսեայ, Կադմոս – Կադմեայ, Կիպրոս – Կիպրեայ և այլն/:

 

դ/ Գայիանէ, Հեղինէ, Հռիփսիմէ, Մանէ, Վահէ և այլն:

ուղղ.  Հեղինէ

սեռ.   Հեղինեայ        

տր.    Հեղինեայ    

հայց. /զ/Հեղինէ

բաց.   ի Հեղինեայ 

գործ.  Հեղինեաւ

 

ե/ Աննա, Ասիա, Գալիլիա, Եղիա, Կեսարիա, Մակեդոնիա, Շաղիտա, Սամարիա և այլն:

ուղղ.  Աննա

սեռ.   Աննայ        

տր.    Աննայ    

հայց. /զ/Աննա

բաց.   յԱննայ 

գործ.  Աննաւ

 

4. Հիմն բառի հոլովական հարացույցը դիտարկելով՝ որոշի՛ր, թե Ա ներդրական հոլովման դեպքում ինչպես են ձևավորվում եզակի բացառականը, գործիականը և հոգնակի ուղղական ու թեք հոլովները:

 

Ծանոթություն: Ա ներդրական հոլովման դեպքում հոգնակի ուղղականում բառերը սովորաբար վերջավորվում են ունք խմբով /գագաթունք, աղեղունք/: Բացառություն են ակն /գոհարեղեն/, անուն, կողմն, ջերմն, սերմն բառերը, որոնք հոգնակի ուղղականում ունենում են անք. ականք, անուանք, կողմանք, ջերմանք, սերմանք:

 

5. Դիտարկելով հետևյալ բառախմբերը՝ որոշի՛ր, թե ինչպիսի բառեր են ենթարկվում Ա ներդրական հոլովման.

 

ա/ ակն, աղեղն, ամառն, ասեղն, բուրգն, գագաթն, դիակն, դուռն, եղեռն, եղէգն, երկն, թիթեղն, լիսեռն, ծիծեռն, կայծակն, հիւսն, ձմեռն, ձուկն, մատուռն, մուկն, նուռն, շուրթն, ոսպն, որդն, ուլն, ունկն, ռունգն, սկիզբն, փայլակն, քիրտն, ազդումն, անկումն, երդումն, խոստումն, կոչումն, շարժումն, այծեամն, ատամն, եղեամն, կողմն, սերմն, ջերմն, պաշտօն /եզ. սեռ. պաշտաման, հոգն ուղղ. պաշտամունք/ և այլն:

ուղղ.  սկիզբն                սկզբունք

սեռ.   սկզբան               սկզբանց

տր.    սկզբան               սկզբանց    

հայց. /զ/սկիզբն             /զ/սկզբունս

բաց.   ի սկզբանէ          ի սկզբանց 

գործ.  սկզբամբ             սկզբամբք

Ծանոթություն: ա/ Որոշ բառերում ռ հնչյունը, ն-ից հեռանալով, դառնում է ր /դուռն – դրան, ամառն – ամարան, եղեռն – եղերան, ձմեռն – ձմերան, մատուռն – մատրան, ոլոռն – ոլորան/: բ/ Ակն բառը տարբեր իմաստներով ունի հոգնակիի տարբեր ձևեր, ինչպես՝ ակունք /աղբյուրի ակ/, ականք /գոհարեղեն/, աչք /տեսողական/: գ/ Մի շարք բառեր ունեն հոգնակի ուղղականի զուգահեռ ձևեր. դուռնդրունք կամ դուրք, ունկն ականջք կամ ունկունք /ամանի ունկ/, եղեռնեղերունք կամ եղերք, նուռննռունք կամ  նռնունք, ռունգնռնգունք կամ ռունգք, քիրտնքրտունք կամ քրտինք:

 

բ/ Անուն /անուանք/, ձեղուն /ձեղուան, ձեղունք/, շուն /շունք/, տուն /տունք/:

ուղղ.  անուն                անուանք                  տուն          տունք

սեռ.   անուան             անուանց                  տան           տանց   

տր.    անուան             անուանց                  տան           տանց

հայց. /զ/անուն             /զ/անուանս              /զ/տուն       /զ/տունս         

բաց.   յանուանէ          յանուանց                 ի տանէ      ի տանց        

գործ.  անուամբ           անուամբք                տամբ          տամբք    

 

Ծանոթություն: Անուն և ձեղուն բառերի նման է հոլովվում մահ բառը /մահուան, մահունք կամ մահուանք/: Սա հոլովվում է նաև Ու հոլովիչով /մահու/:

 

գ/ Աղջիկ, անդրանիկ /անդրանիկք/, խցիկ, ծաղիկ, մանուկ, մասնիկ, փոքրիկ, նաև՝ Աստղիկ, Ձուիկ/Ձըւկան/, Յուսիկ, Սաթէնիկ և այլն: 

ուղղ.  ծաղիկ                ծաղկունք

սեռ.   ծաղկան             ծաղկանց

տր.    ծաղկան             ծաղկանց    

հայց. /զ/ծաղիկ             /զ/ծաղկունս

բաց.   ի ծաղկանէ        ի ծաղկանց 

գործ.  ծաղկամբ           ծաղկամբք

Ծանոթություն: Այս բառերի պես է հոլովվում մարդիկ ձևը միայն եզակի թվով /մարդկան, մարդկամբ/: Մարդ բառը ենթարկվում է Ո հոլովման:

 

դ/ Բազմութիւն, մեծութիւն, քաջութիւն, զօրութիւն, ջերմութիւն, աշխատութիւն:

 

ե/ Անկիւն, արիւն, կորիւն, ձիւն, մրջիւն, սիւն /բացառություն են աղմուկ նշանակող բառերը՝ գոչիւն, թնդիւն, շառաչիւն և այլն, որոնք չեն հոլովվում, ինչպես նաև կնիւն բառը, որ ենթարկվում է Ո հոլովման/:

ուղղ.  բազմութիւն       բազմութիւնք              կորիւն               կորիւնք     

սեռ.   բազմութեան     բազմութեանց             կորեան             կորեանց

տր.    բազմութեան     բազմութեանց             կորեան             կորեանց     

հայց. /զ/բազմութիւն   /զ/բազմութիւնս           /զ/կորիւն           /զ/կորիւնս    

բաց.   ի բազմութենէ   ի բազմութեանց          ի կորենէ           ի կորեանց

գործ.  բազմութեամբ   բազմութեամբք           կորեամբ           կորեամբք

Ծանոթություն: Այս բառերի պես են հոլովվում ունդ, ուստ, ուրդ ածանցներով մի շարք բառեր, ինչպես՝ ծնունդ /ծնունդք, ծննդոց/, սերունդ /սերունդք, սերնդոց/, սնունդ /սննդեանց/, գալուստ, կորուստ, ժողովուրդ /ժողովրդոց/ և այլն: Այդպես նաև՝ տեսիլ /տեսլեան, տեսիլք, տեսլեանց/:

 

Վարժություն  44.  Թարգմանիր աշխարհաբար.

Զխաղաղութիւն խնդրէր արքայն Ալանաց: Ոչ է բարւոք առնուլ զհաց մանկանց և արկանել շանց: Յանխնայ կոտորելով՝ նախճիրս արեան գործէին: Իսկ նախարարքն մեր խնդրէին ի Վռամայ այլ աթոռակալ: Առաքէ ի Հայս հանդերձ մեծաւն Վրթանաւ: Առնոյր աւար բազում ի կողմանցն Ասորւոց: Տապալեաց զլերինս ի հիմանէ: Ի Վաղարշայ առնու զթագաւորութիւնն Խոսրով որդի նորա: Գայր հասանէր դեսպան ի թագաւորէն Վրաց Վախտանգայ: Քանզի մարդոյ մարմին ի չորից տարերց խառնեալ է, ի խոնաւութենէ, ի ցամաքութենէ, ի ցրտութենէ և ի ջերմութենէ: Զոքանչ Սիմովնի տագնապէր ջերմամբ մեծաւ: Զնոյն շշնջիւն լսէին յամենայն շրթանց: Տայ ի ժառանգութիւն Կադմեայ՝ որդւոյ Արամանեկայ: Խաղա՛  գնա՛  դու յերկիրն Քուշանաց: Այրէին կիզուին զտունս պաշտաման կրակի: Նմանեսցուք գոնէ մրջեանն, որ ամարայնւոյն պատրաստէ աշխատութեամբ զհամբարս ձմերայնոյ: Ապա ազդ լինէր թագաւորին Արշակայ փախուստն Տիրիթայ, տայր հրաման թագաւորն Արշակ ազատագունդ բանակին զհետ լինել Տիրիթայն, զի իբրև հասցեն նմա, անդէն ի տեղւոջն սպանցեն: Մեծաւ բարկութեամբ և բազում սրտմտութեամբ բարկանայր: Եւ եթէ գազանացն գազանութիւն չար ինչ բնութեամբ կարծեցուցանիցէ նոցա, գիտասցեն՝ զի կէսքն յանասնոցն ի պէտս արարան, որպէս և արջառ և ոչխար և ամենայն ինչ, որ ուտելի է և կրելի է, և կէսքն վասն երկիւղ ի միտս մարդկան ծնուցանելոյ:

 

Առաջադրանք. Գրավոր շարադրիր դասի ամբողջական բովանդակությունը՝ ներկայացված նյութից օրինակներ բերելով և պատասխանելով հետևյալ հարցերին.

  1. Որո՞նք են Ա հոլովման երկու տեսակները գրաբարում:
  2. Ո՞րն է Ա հոլովման երկու տեսակների միջև եղած հիմնական տարբերությունը:

Ա վերջադրական հոլովման դեպքում ինչպե՞ս են ձևավորվում 

Հայտարարություններ

  •             Սիրով հրավիրում ենք մասնակցելու    «Արևմտահայերենը 21-րդ դարում. Մարտահրավերներ և հնարավորություններ» խորագրով միջազգային գիտաժողովին, որը տեղի կունենա   2024 թ. նոյեմբերի 7-8-ին ՀՀ ԳԱԱ Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտում: Գիտաժողովը կազմակերպում են ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքը, ԳԱԱ Հ. Աճառյանի...
  •    Հարգելի՛ գործընկերներ,

                Սիրով տեղեկացնում ենք, որ ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտը   2024 թ. հոկտեմբերի 10-ին հրավիրում է «Բառագիտության արդի խնդիրներ» խորագրով հանրապետական գիտաժողով՝ նվիրված Հայկ Ամալյանի 100-ամյակին:

             Գիտաժողովին զեկուցումով...

  •      «Ջահուկյանական ընթերցումներ»-ը այսուհետև  հրատարակվում է իբրև մաս­նա­գի­տական, կույր գրախոսվող  հանդես՝  հայոց լեզվին և ընդ­հանուր լեզվա­բա­նու­թյանն առնչվող ամենատարբեր տեսական և թեմատիկ  հարցա­դրումների համար հարթակ  տրամադրելով ինչպես Հայաս­տա­նի, այնպես էլ արտերկրի գիտնականներին:
         Ընդունվում են հայերեն, անգլերեն,...

Ատենախոսություններ

Միրանուշ Էդուաարդի Կեսոյան  «Ներակայումը արդի հայերենում»

 (թեկնածուական ատենախոսություն)  Ժ.02.01 «Հայոց   լեզու»

30.10.2024, ժ.15-ին

Գիտական  ղեկավար...

Ամիր Մեհդիի Զեյղամի  «Էթնոնիմների իմաստային զարգացումը պարսից դասական գրականության մեջ
(IX –XVI դարեր)»
 (թեկնածուական ատենախոսություն)  Ժ.02.06 «Ասիայի հին և նոր  լեզուներ»
26....

 
Education - This is a contributing Drupal Theme
Design by WeebPal.