- Հիշիր գրաբարյան անցյալ կատարյալի ներգործաձև և կրավորաձև վերջավորությունները.
ներգործաձև կրավորաձև
պահեց - ի պահեց - այ
պահեց - եր պահեց - ար
պահեաց - պահեց - աւ
պահեց - աք պահեց - աք
պահեց-էք/իք պահեց - այք
պահեց- ին պահեց - ան
- Համեմատիր, որոշիր ընդհանրություններն ու տարբերությունները Ե խոնարհման պարզ և ածանցավոր բայերի դեպքում.
աշխարհաբար գրաբար աշխարհաբար գրաբար
առաքել ելնել ելանել
առաքեցի առաքեցի ելա ելի
առաքեցիր առաքեցեր ելար ելեր
առաքեց առաքեաց ելավ ել
առաքեցինք առաքեցաք ելանք ելաք
առաքեցիք առաքեցէք/իք/ ելաք ելէք/իք/
առաքեցին առաքեցին ելան ելին
ՀԻՇԻՐ, որ գրաբարում Ե խոնարհման բոլոր բայերը անցյալի հիմքից կազմվող ժամանակաձևերում /անցյալ կատարյալ, երկրորդ ապառնի, բուն հրամայական, հորդորական հրամայական/ խոնարհվում են ներգործաձև, իսկ ներգործական սեռի բայերը ըստ անհրաժեշտության կարող են խոնարհվել նաև կրավորաձև: Ե խոնարհման չեզոք սեռի բայերը կրավորաձև չեն խոնարհվում:
2.Համեմատիր, ուշադրություն դարձրու ներգործաձև և կրավորաձև խոնարհումների ձևային և իմաստային տարբերություններին.
ներգործաձև կրավորաձև
աշխարհաբար գրաբար աշխարհաբար գրաբար
բուժեցի բուժեցի բուժվեցի բուժե
բուժեցիր բուժեցեր բուժվեցիր բուժեցար
բուժեց բուժեաց բուժվեց բուժեցաւ
բուժեցինք բուժեցաք բուժվեցինք բուժեցաք
բուժեցիք բուժեցէք/իք/ բուժվեցիք բուժեցայք
բուժեցին բուժեցին բուժվեցին բուժեցան
Ծանոթություն: Երբ անցյալի հիմքը պարզ է և միավանկ /արկանել – արկ, տեսանել – տես, թողուլ - թող/, ներգործաձև խոնարհման եզակի թվի երրորդ դեմքում /որը վերջավորություն չունի/ որպես կանոն հիմքին սկզբից ավելանում է ե /երբ բառը սկսվում է բաղաձայնով՝ հարցանել – հարց – եհարց/ կամ է /երբ բառը սկսվում է ձայնավորով՝ անցանել – անց – էանց/. օրինակ՝ հանի, հաներ, եհան, հանաք, հանէք, հանին. ածի, ածեր, էած, ածաք, ածէք, ածին:
Վարժություն 28. Ե խոնարհման հետևյալ բայերը խոնարհիր անցյալ կատարյալ ժամանակաձևով /ըստ հնարավորության՝ նաև կրավորաձև/.
արկանել, կարգել, բեկանել, բերել, բրել, գրաւել, զարդարել, իջանել, լուցանել, խնդրել, կաքաւել, հասանել, հերկել, մտանել, պահել, սիրել, վազել, քայլել:
3. Ուշադրություն դարձրու, որ Ա և ՈՒ խոնարհումների պարզ բայերը անցյալի հիմքից կազմվող ձևերում խոնարհվում են ներգործաձև, իսկ ներգործական սեռի բայերը ըստ անհրաժեշտության կարող են խոնարհվել նաև կրավորաձև:
ներգործաձև կրավորաձև
աղալ գնալ աղալ գնալ
աղացի գնացի աղացայ -
աղացեր գնացեր աղացար -
աղաց գնաց աղացաւ -
աղացաք գնացաք աղացաք -
աղացէք գնացէք աղացայք -
աղացին գնացին աղացան -
Ծանոթություն: ա/ գթալ, յուսալ, փութալ, խիթալ /կասկածել, վախենալ/ բայերը խոնարհվում են կրավորաձև, բ/ մի շարք բայեր, անկախ սեռից, խոնարհվում են և ներգործաձև, և կրավորաձև, գոռալ, դողալ, եռալ, խոկալ, հոգալ, շողալ, ոռնալ, որսալ, ջանալ և այլն:
5, Ուշադրություն դարձրու, որ Ա և ՈՒ խոնարհումների ածանցավոր բայերը անցյալի հիմքից կազմվող ձևերում խոնարհվում են կրավորաձև:
մոռանալ ջեռնուլ
մոռացայ ջեռայ
մոռացար ջեռար
մոռացաւ ջեռաւ
մոռացաք ջեռաք
մոռացայք ջեռայք
մոռացան ջեռան
Ծանոթություն: ա/ Ա խոնարհման բանալ, բառնալ, թանալ, լուանալ, մերկանալ բայերը ներգործական իմաստով խոնարհվում են ներգործաձև, կրավորական իմաստով՝ կրավորաձև, այդպես նաև ՈՒ խոնարհման առնուլ, ընկենուլ, լնուլ, խնուլ բայերը:
Վարժություն 29. Ա և ՈՒ խոնարհումների հետևյալ բայերը խոնարհիր անցյալ կատարյալ ժամանակաձևով.
անսալ, թողուլ, գողանալ, զբօսնուլ, զարմանալ, հեղձնուլ, զգալ, իմանալ, առնուլ, խայտալ, կիզուլ, խնդալ, արգելուլ:
6. Նկատի ունեցիր, որ Ի խոնարհման բայերը խոնարհվում են միայն կրավորաձև.
կամել անկանել
կամեցայ անկայ
կամեցար անկար
կամեցաւ անկաւ
կամեցաք անկաք
կամեցայք անկայք
կամեցան անկան
Վարժություն 30. Ի խոնարհման հետևյալ բայերը խոնարհիր անցյալ կատարյալ ժամանակաձևով.
բազմել, բուսանել, ծնանել, ծիծաղել, նստել, շիջանել, ուսանել, սկսանել, հայել, շրջել, սասանել, մեռանել, խորհել:
6. Ուշադրություն դարձրու, որ անցյալի հիմքի Ի թույլ բաղադրիչը /նման բաղադրիչ ունեցող բայերը անցյալ կատարյալում խոնարհվում են կրավորաձև/ վերջավորություններից առաջ դառնում է Ե.
հանգչել /հանգի/ զարթնուլ /զարթի/
հանգեայ զարթեայ
հանգեար զարթեար
հանգեաւ զարթեաւ
հանգեաք զարթեաք
հանգեայք զարթեայք
հանգեան զարթեան
Վարժություն 31. Ի թույլ բաղադրիչ ունեցող հետևյալ բայերը խոնարհիր անցյալ կատարյալ ժամանակաձևով.
այտնուլ, թռչել, մատչել, մածնուլ, ցասնուլ, երկնչել, կորնչել, հարթնուլ, քաղցնուլ, մարտնչել, ուռնուլ, յարնչել, ոստնուլ:
Վարժություն 32. Թարգմանիր աշխարհաբար.
Փոշոտեցան և ծխոտեցան սրահակք և սրսկապանք նորեկ հարսանց, և սարդիոստայնք ձգեցան ի սենեակս առագաստաց նոցա: Աչօք իւրեանց տեսին զյափշտակութիւն արարոց իւրեանց: Առան գանձք իւրեանց յարքունիս, և ոչ մնացին ամենևին զարդք երեսաց իւրեանց: Սևացեալ ներկան մորթք մարմնոյ նոցա: Մոռացան զկանացի տկարութիւն: Հատին կտրեցին և ընկեցին զմահաբեր արմատս նորա: Խոնարհութեամբ կռփեցին զամբարտաւանութիւն, և նովին խոնարհութեամբ հասին երկնաւոր բարձրութեանն: Հատին զարմատս ագահութեան, և չորացան մահաբեր պտուղք ոստոց նոցա: Մատամբք իւրեանց վաստակեցին և կերակրեցան: Կերան գազանք զմարմինս դիականցն և գիրացան: Կուզ կերեալ՝ ուռեաւ որպէս զարջ: Գայլ, քանզի շատակեր էր, պայթեաց: Եւ արջ ի սովոյ մեռաւ: Մկունք, քանզի շատ կրեցին ի ծակսն, ոտքն մաշեցան: Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ: Քեզ ասեմ, այր քաջ Արտաշէս, որ յաղթեցեր քաջ ազգին Ալանաց: Ապա Գնել պատանեակն էառ զնա ի կնութիւն իւր: Եւ համբաւ գեղեցկութեան աղջկանն ընդ վայրսն տարածեցաւ: Վասն զի ըստ բանից չարախօսացն ոչ ինչ գտաւ ի քեզ չարութիւն: Եւ յետ այսորիկ էառ իւր Արշակ զկինն սպանելոյն զՓառանձեմն: Բայց ծնաւ ապա Փառանձեմ թագաւորին ուստր մի, և կոչեցին զանուն նորա Պապ, և սնուցին զնա, և ի չափ հասուցին:
- Գրավոր շարադրիր դասի ամբողջական բովանդակությունը՝ ներկայացված նյութից օրինակներ բերելով և պատասխանելով հետևյալ հարցերին.
- Որո՞նք են գրաբարյան անցյալ կատարյալի ներգործաձև վերջավորությունները:
- Որո՞նք են գրաբարյան անցյալ կատարյալի կրավորաձև վերջավորությունները:
- Ինչպե՞ս են խոնարհվում Ե խոնարհման բայերը անցյալ կատարյալում:
- Ե խոնարհման ո՞ր բայերն են խոնարհվում միայն ներգործաձև:
- Ինչպե՞ս են խոնարհվում Ա և ՈՒ խոնարհումների պարզ բայերը անցյալ կատարյալում:
- Ինչպե՞ս են խոնարհվում Ա և ՈՒ խոնարհումների ածանցավոր բայերը անցյալ կատարյալում:
- Ինչպե՞ս են խոնարհվում Ի խոնարհման բայերը անցյալ կատարյալում:
- Ներգործաձև խոնարհման եզակի թվի երրորդ դեմքի ձևի սկզբից ե՞րբ է ավելանում է կամ ե:
- Ինչպե՞ս են խոնարհվում Ի թույլ բաղադրիչ ունեցող բայերը անցյալ կատարյալում:
- Բայի ո՞ր սեռերի իմաստներ կարելի է արտահայտել ներգործաձև վերջավորություններով, և ո՞ր սեռերի իմաստներ՝ կրավորաձև վերջավորություններով:
