2021թ․ հաշվետվություն

 

     2021թ. ընթացքում լեզվի ինստիտուտում զգալի արդյունքներ են ձեռք բերվել հայերենի բառարանագրության ուղղությամբ: Հրապարակվել են «Բայազետի բարբառի բառարան» (Վ.Կատվալյան), «Նոր բառեր արեւմտահայերէնի մէջ, Ա գիրք» (Ս.Տիոյեան, Ա.Ֆիշենկճեան, Յ.Մարաշլեան), «Նոր բառեր» (Ա.Գալստյան, Գ.Հովսեփյան, Ն.Սարգսյան) գրքերը, որոնք կոչված են բավարարելու իմացական և մշակութային որոշակի պահանջ, ուստիև  կազմվել են ժամանակի թելադրանքով։ Նոր բառարանները ընդ­գրկել են ինչպես բարբառային բառեր ու դարձվածային միավորներ (7000 միավոր), այնպես էլ արևելահայ և արևմտահայ գեղարվեստական, գիտական գրականության մեջ և մամուլում գործածված բառեր, որոնք գրանցված չեն բացատրական և նորաբանությունների բառարաններում:

     «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջա­նակում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) քննվել են Ղարաբաղի (Արցախի) բարբառի բայական համակարգում առկա գրաբարի, միջին հայերենի, զուտ բարբառային, փոխառությունների հիմքով կազմված բայեր  և բայաձևեր, ինչպես նաև գրաբարում չվկայված, բարբառային շուրջ երեք տասնյակ բայեր, որոնք կազմված են հ.-ե. արմատներով: Վեր են հանվել ու մեկնաբանվել Փավստոս Բուզանդի «Պատմութիւն Հայոց» երկում վկայված բարբառային բառերն ու բառատարբերակները, առանձնացվել են գրաբարյան օրինաչա­փություններից շեղվող, բարբառային բառերն ու բառաձևերը, ակնարկվել է դրանց առնչությունը ժամանակի բարբառներին։ Կատարվել է թարգմանական գրականության մեջ լատինե­րենի ազդե­ցության դիտարկում, քննվել են լատինաբան կազմություններ։ Հետազոտություն­ների արդյունքներն ամփոփված են «Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր» ժողովածուում, հոդ­վածներում և զեկու­ցումներում:

     «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսում­նասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակ­ում (ղեկ.` ԳԱԱ թղթ. անդ. Ա. Սարգսյան) ուսումնասիրություններ են կատարվել հայերենի ոլորտային տերմինաբանության ուղղությամբ, քննվել են օտարալեզու եզրույթների հայերեն թարգմանության սկզբունք­ները։ Մշակվել են արևմտահայերենի կանոնարկման սկզբունքները, հայերենագիտության մեջ առաջին անգամ հանգամանորեն ներկայացվել է վիճակագրական լեզվաբանության նորագույն փուլի ընդհանուր պատկերը։

     «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատ­վալյան) կատարվել է բարբառային հատկանիշների խմբավորում ըստ տարածական վերաբերության, դիտարկվել են հոգնակի թվի արտահայտության ձևերը բարբառային հայերենում, ուսումնասիրվել և նկարագրվել են հյուսիսային Գողթնի միջբարբառը, Չմշկածագի խոսվածքը: Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացված են 1 մենագրության մեջ, հոդվածներում և զեկուցումներում:

 

     «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակում (ղեկ.`բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) շարունակվել է գրաբարի, միջին հայերենի բառապաշարի, ինչպես նաև լեզվի քերականական  որոշ առանձնահատկությունների նկարագրական և համեմատական  ուսումնասիրությունը. բացահայտվել են լեզվական հնագույն իրողություններ, լեզվաբանական ուսումնասիրության մեթոդների կիրառությամբ բնու­թագրվել են հայերենի զարգացման տարբեր փուլերում բառապաշարի թեմատիկ խմբերը: Կատարվել են ձեռագիր բառարանների հետազո­տություն, միջին հայերենի մասնագիտական բառապաշարի համակողմանի քննություն (միջնա­դարյան բժշկարաններ), հայերենի և պարսկերենի համեմատական ուսումնասիրություն։

      Հետա­զոտությունների արդյունքները հրապարակվել են մեկ տասնյակից ավելի հոդ­ված­ներում։

      «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Համբարձումյան) ուսումնասիրվել է նեոֆունկցիոնալ հարացույցի մեջ ընդգրկվող երկու բնագավառ՝ ճանաչողական և հաղորդակցական, կատարվել է թվային տեխնոլո­գիաներին և լեզվի ուսումնասիրությանն առնչվող նորագույն ուղղու­թյունների քննություն։ Շարունակվել է հայ-արաբական և հայ-քարթվելական, հայ-գերմանական լեզվական առնչությունների քննությունը, կատարվել են բառա­քննական և ստուգաբանական ճշգրտումներ ու լրացումներ ստուգաբանական բառարանների մեջ:

     Հետա­զոտությունների արդյունքները արտացոլված են 3 մենագրության մեջ և մեկ տասնյակից ավելի հոդ­ված­ներում:

     Կիրառական լեզվաբանության բնագավառում կատարվել է կիրառական և հա­մա­կարգ­չային լեզվաբանության խնդիր­ների քննություն։ Շարունակվել են համաբարբառների կազմության աշխա­տանքները և հետա­զո­տություն­ները հա­յե­­րենի փորձա­ռական հնչյունա­բա­նու­թյան բնագավառում:

      «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ. Կատ­­վալյան) քննության են առնվել բարբառագիտության պատմությանն առնչվող հարցեր (դիտարկվել են Գ.Սրվանձտյանի, Ղ.Ալիշանի հայացքները բարբառների վերաբերյալ), հետազոտվել է «բուսանուններ» իմաստային խմբի բառաշերտը: Կատարվել է Համշենի բարբառի՝ Գագրայի շրջանի խոսվածքների բառապաշարի իմաստաբանական և բառակազմական քննություն: Վեր են հանվել միջինհայերենյան իրողությունները Նախիջևանի տարածքի բարբառային միավորներում, արվել են ստուգաբանական դիտարկումներ, շարունակվել են բարբառային նյութի մուտքագրման աշխատանքները: Հետազոտությունների արդյունքները հրապարակվել են 5 մենագրություններում և մեկուկես տասնյակ հոդվածներում ու զեկուցումներում:

      «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակում (ղեկ.` ԳԱԱ թղթ. անդ. Ա.Սարգսյան) քննվել են արևելահայերենի և արևմտահայերենի կառուցվածքային առանձնահատկությունները, կատարվել են դրանց նկարագրության ճշգրտումներ: Դիտարկվել է արևմտահայերենի կանոնակարգման հարցը: Կատարվել են ուսումնասիրություններ (հիմնարդյունքներով) զուգադրական բառագիտության, արևմտահայերենի ձևաբանության ոլորտում։ Ուշադրություն է դարձվել արդի արևմտահայերենի գրական և խոսակցական տարբերակների առանձնահատկություններին։ Քննության առարկա են դարձել շարահյուսական մակարդակին վերաբերող հարցեր: Դիտարկվել են ընդհանուր լեզվաբանության մեջ 21-րդ դարում մշակված կառուցվածքային նորագույն մեթոդները։

     Արդի արևելահայերենի ուսումնասիրության ոլորտում աշխատանքներ են իրականացվել բառարանների և բառացանկերի կազմության, շարահյուսական համակարգի ուսումնասիրության ուղղությամբ: Քննվել են արդի հայերենի բայակազմության և բայագործածության հարցեր, բառագործածական շեղումներ։ Կատարվում են տեքստի շարահյուսությանը վերաբերող աշխատանքներ:

Հետազոտություններ  են կատարվել աշխարհաբարի բառակազմության պատմա­կան  հիմքերի բացահայտման ուղղությամբ: Շարունակվել են ուսումնա­սի­րությունները հայերենի բժշկագիտական (սիրտանոթային համակարգ) և հասարակական գիտությունների տերմինա­բանության ոլորտում, դիտարկվել են իմաստային առանձնահատկությունները «հագուստ» թեմատիկ խմբում:

     Հրապարակվել է «Նոր բառեր»-ի Զ պրակը։

     Հետազոտությունների արդյունքները ամփոփված են 3 մենագրության մեջ և մոտ երկու տասնյակ գիտական հոդ­ված­­ներում:

 

     «Հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման համակարգ» թեմայի շրջանակում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) մշակվել են հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման նոր համակարգի կազմության սկզբունքներ, կատարվել է ընդգրկվելիք բառապաշարի ձևային նկարա­գրություն (շուրջ 200 000 գլխաբառ), կազմվել են թեքվող բառերի հոլովման և խոնարհման հարացույցները, մշակվել է համա­պա­տասխան ծրագրաշարը:  

     «Հայերենի դերը և ուսուցման խնդիրները բազմալեզու միջավայրում» թեմայի ուղղությամբ (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) քննվել են օտար լեզուների ուսուցման սկզբունքները, լեզվի իմացության մակարդակների միջազգային չափա­նիշները, մշակվել և մշակվում են համապատասխան սկզբունքներ և չափանիշներ բազմալեզու միջավայրում հայերենի ուսուցման համար:

     «Հայերենի բառապաշարի ձևային նկարագրություն և համապատասխան էլեկտրոնային շտեմարանի ստեղծում» գիտականթեմայի շրջանակում (ղեկ.՝բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) կատարվել էշուրջ 250 000 բառերի ձևային նկարագրություն (հիմնական և երկրորդական ձևույթներ՝ արմատ, ածանց, հոդակապ, աճական և այլն): Համալրվել է տվյալների շտեմարանը, թարմացվել համապատասխան ծրագրաշարը, վերջնական տեսքի է բերվել համացանցային կայքը: Համակարգում ներդրվել է հայատառ ստեղնաշար, զուգահեռաբար մուտքագրվել են բառերի՝ դասական ուղղագրությամբ տարբերակները։

 

     Հրապարակվել են բարբառային և նորաբանությունների բառարաններ,  գրական լեզվի կանոնարկման ու ուսուցման խնդիրներին առնչվող ձեռնարկներ: Ստեղծվել է հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման համակարգ (որը գործում է համացանցային առանձին երկլեզու կայքում՝armspell.am  (https://armspell.am/hy)), որը ուղղագրական և քերականական սխալների ստուգումը կատարում է շտեմարանում առկա բառերի հետ համեմատելու միջոցով։

     Ձևավորվել է հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարան՝ համացանցային առանձին երկլեզու կայքում (formlang.am(https://formlang.am/hy)): Շտեմարանն ունի որոնման լայն հնարավորություն:

     Հրապարակվել է «ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ Տեղեկագիրք 2020» գիրքը, որը ներկայացնում է 2020թ. ինստիտուտի աշխատակիցների հրապարակած աշխատանքների համառոտագրերը երեք լեզուներով և ընթերցողին թույլ է տալիս ստանալ անհրաժեշտ տեղեկություններ ինստիտուտի աշխատանքների վերաբերյալ:

     Ինստիտուտի գիտական կադրերից համատեղությամբ աշխատում են ՀՀ բու­հե­րում և այլ կազմակերպություններում: Համատեղող գիտաշ­խա­տակիցների թվա­քանակն ըստ կազ­­մակերպությունների՝ ԵՊՀ` 3, Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ` 2, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Գևորգյան հոգևոր ճեմարան` 1, Վազգենյան հոգևոր դպրանոց`1, Մատենադարան՝ 1, Վ. Բրյու­սովի անվ. ԵՊԼՀ՝ 1, Հայ-ռուսական համալսարան`2, Մ. Հերացու անվ. ՊԲՀ՝ 1, Հայաստանի պետական տնտեսագի­տական համալ­սարան`1, Գավառի պետական համալ­սարան՝ 3, ԳԱԱ հնագիտության և ազգա­գրության ինս­տի­տուտ՝ 1, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ՝ 1, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարա­րություն՝ 1, ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն՝ 1, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա՝ 1, ՀՀ կառա­վա­րության «Պաշտոնական տեղեկագիր» ՓԲԸ՝  1:

     Ինստիտուտի գիտաշխատողները համատեղ ծրագրեր են իրականացնում ԳԱԱ պատմության, հնագիտության և ազգագրության ինս­տիտուտների, Մատենադարանի գիտաշ­խատողների, Գավառի պետական համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի մասնա­գետ­ների հետ:

      Ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է հանրապետությունում լեզվա­քա­ղաքական խնդիրների արծարծման, մշակման գործընթացներին: Ինստիտուտում ավանդույթ է դարձել Մայրենիի օրվան նվիրված միջոցառումների կազմակերպումը։ Լեզվաքաղաքականության և հայերենագիտության առաջնահերթ խնդիրներին, արևմտահայերենի պահպանության, ուսումնասիրության և զարգացման բազմաբնույթ հարցերն էին արծարծվում 2021թ. փետրվարին կազմակերպված «Հայերենը և արդի մարտահրավերները» թեմայով հանրապետական առցանց խորհրդակցության քննարկման ժամանակ: Մանկավարժներին, լրագրողներին և ընդհանրապես լեզվական հարցերով հետաքրքրվողներին մասնագիտական աջակցություն ցուցաբերելու նպատակով ինստիտուտը պարբերաբար նախաձեռնում է առցանց հանդիպումներ, որին մասնակցում են հանրապետության գիտական և կրթական ոլորտի ներկայացուցիչներ, ուսուցիչներ, ուսանողներ, լեզվաբաններ, մտավորականներ:

      Գիտական աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են միջազգային և հան­րա­պետական գիտաժողովներում:

      Ինստիտուտը հրատարակում է «Լեզու և լեզվաբանություն» հանդեսը, որը կարևոր նշանակություն ունի հանրա­պետու­թյան գիտական կյանքում: Իբրև պարբերականի 1-ին համար է լույս տեսել «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական նյութերի` 2021 թ.  ժողովածուն, այն այսուհետև կհրապարակվի որպես գիտական հանդես:

        2021թ. լեզվի ինստիտուտը նախաձեռնել է «Լեզու և խոսք» էլեկտրոնային բազմալեզու հանդեսի հրապարակումը: Հանդեսի նպատակը հայերենին և այլ լեզուների առնչվող, նոր հարցադրումներով համալրված և նորովի լուսաբանվող լեզվաբանական գիտական հոդվածներներ ներկայացնելն է։

      Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ մասնակցել են  հանրապետական և արտ­երկրում կազմակերպված գիտաժողովների (ՀՊՄՀ լեզ­վա­բա­նա­կան  հետազոտությունների  լաբորատորիայի կազմակերպած «Հայ բառարանագրության արդի խնդիրներն ու հեռանկարները» միջազգային գիտաժողով, XIX International Conference of European Academy of Sciences &Research, Hamburg, Germany միջազգային առցանց գիտաժողով, «Լեզուների ուսուցման խնդիրները համաշխարհայնացման արդի դարաշրջանում» առցանց միջազգային համաժողովը,  ԳՊՀ առցանց գիտաժողով) և գիտական այլ միջոցառումների:

     Ինստիտուտի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցել են զանգվածային լրատվա­միջոց­ներում լեզվին ու լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող քննարկումներին: Ինս­տի­տու­տին կից գործող Լեզվի երիտասարդ պաշտպանների խորհուրդը, որի անդամները  ներգրավված են  լեզվի անաղարտության համար կազմակերպվող աշխատանքներում։

     Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գիտական համա­գործակցության ﬔջ են Վենետիկի համալսարանի հայագետների, Փարիզի Արևելյան լեզուների և քա­ղա­քա­կրթու­թյունների ինստիտուտի, Ս. Պետերբուրգի  և Մոսկվայի պետական հա­մալ­սարանի գիտաշխա­տող­ների, ԻԻՀ Փայամե Նուր համալսարանի «Applied Linguistics Research Journal» գիտական հանդեսի խմբագրական խորհրդի անդամների հետ:

     2021թ․ ինստիտուտում հյուրընկալվել է Զալցբուրգի համալսարանի հայագիտական կենտրոնի ղեկավար Յասմին Դում-Թրագուտը: Հանդիպման ընթացքում քննարկվել են լեզվամշակութային փոխ­առնչու­թյուններին վերա­բերող հարցեր, համատեղ գիտական ծրագրեր իրականացնելու հնա­րավորություններ:

      2021թ. լեզվի ինստիտուտի գիտաշխատողներից գործուղումների են մեկնել  Իտալիա, Ռուսաստանի Դաշնություն։ Գիտաշխատող Տորք Դալալյանը գործուղվել է Վենետիկ (01.08.2021-18.08.2021) որպես դասախոս՝ անցկացնելու «Հայագիտական միջազգային դասընթացքը»։ Գիտաշխատող Մերի Սարգսյանը գործուղվել է Մոսկվա (16.05.2021-29.05.2021)՝ մասնակցելու հայկական դպրոցի կրթական ծրագրերի մշակմանը։ Ինստիտուտի գիտական ու կազմակերպական առօրյան կանոնավորապես ար­տացոլվում է համացանցային կայքում, որտեղ կարելի է տեղեկություններ ստանալ բա­ժին­ների, գիտա­կան ու մասնագիտական խորհուրդների, միջոցառումների, հրա­պարակումների վերա­բերյալ։

 

5. 2021 հրապարակումների ցանկ

Մենագրություններ, ժողովածուներ, գրքեր

1. «Լեզու և լեզվաբանություն», 1(24), Ե., ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2021, 104 էջ:
2. «Լեզու և լեզվաբանություն», 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 132 էջ:
3. Կատվալյան Վ.Լ., Բայազետի բարբառի բառարան, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 370 էջ։
4. Նոր բառեր, պրակ Զ (Կազմողներ՝ Գալստյան Ա.Ս.,  Գալստյան Ս.Ա.,Հակոբյան Ֆ.Ա., Հովսեփյան Գ.Կ., Սարգսյան Ն.Մ.), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ.,2021,  221 էջ:
5. «Ջահուկյանական ընթերցումներ», 1(16), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 141 էջ։
6. Սարգսյան Մ. Ա., Լեզվաբանության տեսության հարցեր, Ե., «Տիր» հրատ., 2021, 204 էջ։
7. Սարգսյան Մ. Ա., «Հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման համակարգ», Ե., «Տիր» հրատ., 2021, 128 էջ։
8. Վարդանյան Ա.Վ., Հյուսիսային Գողթնի միջբարբառը, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 124 էջ:
9. ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվ. լեզվի ինստիտուտի Տեղեկագիրք 2020, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 228 էջ։

Էլեկտրոնային հրապարակումներ

  Լեզու և խոսք: Բազմալեզու գիտական հանդես, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 132 էջ: https://las.sci.am/

1. Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր». Նյութեր. Պրակ Ա, Գեղարքունիք, (Վ. Կատվալյան, Հ. Խաչատրյան, Գ. Մկրտչյան), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 209 էջ։
2. Նոր բառեր արևմտահայերենի մէջ, Ա. գիրք, (Ս. Տիոյեան, Ա. Ֆիշենկճեան, Յ. Մարաշլեան), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 145 էջ։http://language.sci.am/sites/default/files/book/nor_barher_arewtahayereni_mej.pdf
3. Հայերենագիտական առցանց գիտաժողովի նյութերի ժողովածու, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 171 էջ: http://language.sci.am/hy/armenian-online-conference
4. Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր, IV պրակ, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 293 էջ։
5. Գևորգյան Գ.Գ., Արևելահայերենի գործածության նորմեր և շեղումներ, Ե., «Զանգակ» հրատ., 2021, 240 էջ:
6. Գևորգյան Գ.Գ., Գործառական հայոց լեզու, Ե., «Զանգակ» հրատ., 2021, 248 էջ:

 

Գրախոսվող ամսագրերում ու գիտաժողովների գրախոսվող ժողովածուներում տպագրված հոդված­ներ

1. Առաքելյան Կ.Լ., Փրկչի բնութագրիչները Խրիմյան Հայրիկի Խաչի ճառում, «Էջմիածին», Դ,   2021,  էջ 126-134:
2. Առաքելյան Կ.Լ., Առած-ասացվածքների լեզվաոճական առանձնահատկությունները Նշան Պեշիկթաշլյանի երգիծավեպերում, «Բանբեր հայագիտության», Ե., «Գիտություն» հրատ., թիվ 3 (27), 2021, էջ 197-206:
3. Ասոյան Թ.Ա, Հայ բարբառագիտության նվիրյալը, «Պատմաբանասիրական հանդես», թիվ 2 (217), Ե., «Գիտություն» հրատ., 2021, էջ 318-323:
4. Ասոյան Թ.Ա., Հայերենի բարբառներին նվիրված ուշագրավ ուսումնասիրություն, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ.1 (24),  Ե., ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2021, էջ 75-78:
5. Ասոյան Թ.Ա., Գրաբարի և աշխարհաբարի փոխհարաբերության հարցերը Ա.Այտընյանի  «Քննական քերականութիւն արդի աշխարհաբար կամ հայերէն լեզուի»   աշխատության մեջ,    ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու,  N 10, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021, էջ 294-306:
6. Ասոյան Թ.Ա., Շարահյուսական գիտելիքների ուսուցման առանձնահատկությունները  միջին դպրոցում (համահեղինակությամբ Ի. Ասոյանի), ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու,  N 11, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021, էջ 261-274:
7. Ասոյան Թ.Ա., Բրագինա Ն.Ա., Սովորողների մոտիվացիայի ձևավորումը բանավեճի մեթոդի միջոցով, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու,  N 10, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021, էջ 387-396:
8. Ասոյան Թ.Ա., Վ.Կատվալյան. Հայաստանի բարբառային համապատկեր, Գիրք 2,   Կոտայքի մարզ, «Պատմաբանասիրական հանդես», թիվ 3 (218), Ե., «Գիտություն» հրատ., 2021, էջ 267-271:
9. Ասոյան Ա.Ա., Գալստյան Ա.Ս., ՏիոյանՍ.Կ., Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանոնարկման խնդիրներ, մաս II, ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվ. լեզվի ինստիտուտի Տեղեկագիրք 2020, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 24-56։
10. Ավետյան Ս.Ռ., Անվանական հոլովման տիպաբանական զարգացումը հայերենում, «Հայագի­տու­թյան հարցեր», № 1 (22), Ե., «Գիտություն» հրատ., 2021, էջ 223-236:
11. Ավետյան Ս.Ռ., Հնդեվրոպական անվանական հիմքերի վերջահանգ ձայնավորների ձևաբա­նա­կան կար­գավիճակը հին հայերենում, «Պատմաբանասիրական հանդես», № 1 (216), Ե., «Գիտություն» հրատ., 2021, էջ 170-179: 
12. Ավետյան Ս.Ռ., Կու (կը) մասնիկով կազմություններն արևելահայերենում (համաժամանակյա և տարաժամանակյա քննություն), «Վեմ» համահայկական հանդես, թիվ 4 (76), Ե., «Վէմ հանդէս» հրատ., 2021, էջ 140-155: 
13. Ավետյան Ս.Ռ., Հրամայական եղանակը դասական հայերենում տիպաբանական և պատմական տե­սանկյունից, ԲԵՀ, Բանասիրություն, հ. 3 (36), Ե., ԵՊՀ հրատ., 2021, էջ 40-55:
14. Բարսեղյան Ա.Գ., Տեքստի կապակցման միջոցների գործածությունը հուշագրության մեջ, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ.1 (24), Ե., ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2021, էջ 33-43։
15. Բարսեղյան Ա.Գ., Շարահյուսական կապակցության եղանակների դրսևորումները Ա. Բակունցի երկերի լեզվում (համաձայնություն), ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 10, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021,  էջ 355-362:
16. Բարսեղյան Ա.Գ., Շարահյուսական կապակցության եղանակների դրսևորումները Ա. Բակունցի երկերի լեզվում (առդրություն, խնդրառություն),  ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N11, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021, էջ 321-329:
17. Գալստյան Ա.Ս., Նորակազմ բառերը արդի հայերենի բառապաշարում, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ.1 (24), Ե., ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2021, էջ 44-51։
18. Գալստյան Ա.Ս., Նորակազմ բառերի իմաստաբանական քննության հարցեր, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 3-11:
19. Գևորգյան Գ.Գ., Ներկա-ապառնի ժամանակային անցումը հայերենում, «Հանդէս ամսօրեայ», 1-12, Վիեննա, էջ 183-196:
20. Գրիգորյան Գ.Գ., Խոսակցական լեզվում գալ, տալ, լալ բայերի ձևերի ս-ի անկման պատճառների մասին, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 77-84:
21. Գրիգորյան Ս.Մ., Գրիգոր Տաթևացու գրական ժառանգության 2002-2020 թվականներին հրատարակված ուսումնասիրությունների մատենագիտական վերլուծություն, (ամփոփ նկարագրություն), «Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 102-107:
22. Գրիգորյան Ս.Մ., Գրիգոր Տաթևացու «Գիրք հարցմանց»-ի հատուկ անունների իմաստային քննություն, «Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր», IV պրակ, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ.,  2021, էջ 6-100։
23. Գրիգորյան Ս.Մ., Բաբգէն եպս. Կիւլէսէրեանի «Իսլամը հայ մատենագիտութեան մէջ» աշխատությունը և Գրիգոր Տաթևացու «Ընդդէմ տաճկաց-ը», «Հանդէս ամսօրեայ», 1-12, Վիեննա, 2021, էջ 1-70:
24. Թադևոսյան Հ.Մ., Միջին հայերենին բնորոշ բառիմաստային նոր դրսևորումները «Գիրք վաստակոց» երկում, «Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր», IV պրակ, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ.,  2021, էջ 100-147։
25. Թելյան Լ.Գ., Հայերենի տերմինային բառապաշարի զարգացման մի քանի հարցեր, ԲԵՀ, Բանասիրություն, հ. 1(34), Ե., ԵՊՀ հրատ., 2021, էջ 27-33։
26. Թելյան Լ.Գ., Արդի հայերենի նորմը և հեռուստատեսության լեզուն, «Լեզու և     լեզվաբանություն», հ.1 (24), Ե., ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2021, էջ 52-61։
27. Թորոսյան Հ.Վ., Շուն  բաղադրիչով  դարձվածային  միավորների իմաստակառուցվածքային առանձնահատկությունները արդի հայերենում և  պարսկերենում, «Ջահուկյանական ընթերցումներ», 1(16),   Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 18-27:
28. Խաչատրյան Ա.Ս., Արևմտահայերենի նորակազմությունների բառակազմական որոշ առանձնահատկությունների մասին, «Լեզու և լեզվաբանություն»,  հ. 2(25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 44-53:
29. Խաչատրյան Հ.Ռ., Բարբառային իրողությունների տարածագործառական քննություն, մաս Բ, Հայաստանի Հանրապետության համապատկեր, նյութեր, պրակ Ա, Գեղարքունիք, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 124-167։
30. Խաչատրյան Հ.Ռ., Բառակազմական որոշ իրողություններ Համշենի բարբառում, «Ջահուկյանական ընթերցումներ»,   1(16),   Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 29-42։
31. Խաչատրյան Հ.Ռ., Բառակազմական որոշ իրողություններ Համշենի բարբառում, «Լեզու և խոսք», 1(1), Ե.,  ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 29-42։
32. Խաչատրյան Վ.Մ., Ձեռագրերի՝ 13-րդ դարի հիշատակարանների բառա­պաշարը, «Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր», IV պրակ, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ.,  2021, էջ 148-198։
33. Խաչատրյան Վ.Մ., Հայոց լեզվի պատմության հարցեր, IV, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 293 էջ (գրախոսություն).-«Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 108-111:
34. Կատվալյան Վ.Լ., Բարբառային հատկանիշների խմբավորման մի փորձ (ըստ տարածական ընդգրկման), «Ջահուկյանական ընթերցումներ», 1(16),   Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 49-59։
35. Կատվալյան Վ.Լ., Բարբառային միավորների ու իրողությունների համաժամանակյա և տարաժամանակյա քննություն, մաս Ա, Հայաստանի Հանրապետության համապատկեր, նյութեր, պրակ Ա, Գեղարքունիք, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 5-50։
36. Կատվալյան Վ.Լ., Հայ բարբառների ուսումնասիրություն, ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվ. լեզվի ինստիտուտի Տեղեկագիրք 2020, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 91-143։
37. Կատվալյան Վ.Լ., Ալիշանի դերը հայ միջնադարեան բանաստեղծութեան բարբառային շերտի ուսումնասիրության մեջ, «Բազմավէպ», թիւ 1-2, Վենետիկ-Ս. Ղազար, 2021, էջ 274-280:
38. Կատվալյան Վ.Լ., Գ.Սրվանձտյանցը և բարբառային հայերենը, «Լեզու և խոսք», 1(1), Ե.,  ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 43-54։
39. Կատվալյան Վ.Լ., Հարությունյան Վ.Լ., Տնտեսագիտական տերմինաբանության զարգացման միտումների մասին, «Տնտեսագիտական նորոգություններ». գործարկման ուղիները Հայաստանում (սոցիալ-տնտեսական զարգացման արդի հիմնախնդիրները Հայաստանի Հանրապետությունում – հատոր 2), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ՏԻ հրատ., 2021, էջ 22-35:
40. Կատվալյան Վ.Լ., Հոգնակերտ մասնիկները բարբառային հայերենում, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու,  N 11, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021, էջ 281-297:
41. Հակոբյան Ֆ.Ա., Հայերենի ձևային նկարագրության խնդիրներ, «Ջահուկյանական ընթերցումներ», 1(16), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 108-115։
42. Համբարձումյան Վ.Գ., Ստուգաբանություն, հայ. հարկ- < հե. *(H)a/ork/g-t-, «Ջահուկյանական ընթերցումներ»,   1(16),   Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 60-69։
43. Համբարձումյան Վ.Գ., Գրիգորյան Գ.Գ., Ընդհանուր և համեմատական և կիրառական լեզվաբանության հարցեր, մաս II, ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվ. լեզվի ինստիտուտի Տեղեկագիրք 2020, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 57-90։
44. Համբարձումյան Վ.Գ., Սահակ կաթողիկոս Ձորոփորեցու երկերի բառապաշարը, «Էջմիածին», 2021 (ՀԸ) տարի, է, էջ 121-130։
45. Համաբարձումյան Վ.Գ., Ստուգաբանական դիտարկումներ, «Լեզու և լեզվաբանություն» 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 27-43:
46. Համբարձումյան Վ.Գ., Բաղրամյան Ս.Ե., Խաչիբաբյան Ն.Պ., Սեռանիշ ածանցների արտահայտությունը հայերենում, «Լեզու և լեզվաբանություն», 2021, հ. 2(25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 68-76:
47. Հովհաննիսյան Լ.Շ., Վաստակաշատ գիտնականն ու ազնիվ քաղաքացին (Սեդա Գասպարյանի ծննդյան 75-ամյակի առթիվ), «Պատմաբանասիրական հանդես», թիվ 2 (217),  Ե., «Գիտություն» հրատ., 2021, էջ 300-307։
48. Հովհաննիսյան Լ. Շ., Բագայառիճ տեղանվան շուրջ, «Ջահուկյանական ընթերցումներ», 1(16), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 84-88։
49. Հովհաննիսյան Լ.Շ., Ղարաբաղի (Արցախի) բարբառի բայական հնաբանությունները, «Ջահուկյանական ընթերցումներ»,   1(16), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 79-83։
50. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Դարձվածային միավորներ նույնանիշների` XVIII դ. ձեռագիր բառարաններում, «Հայ բառարանագրության արդի խնդիրներն ու հեռանկարները» միջազգային գիտաժողովի (Երևան, 8-9 հուլիսի) նյութեր/ ՀՀ լեզվի կոմիտե; ՀՊՄՀ լեզ­վա­բա­նա­կան  հետազոտությունների  լաբորատորիա:  Խմբ. խորհուրդ`  Ս. Գրիգոր­յան, Լ. Խա­­չա­տրյան և ուրիշներ, Ե., Copy Print LLC հրատ., 2021,  Պրակ Բ, էջ 75-85:
51. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Նույնանիշների` XVIII դ. ավանդված ձեռագիր բա­­ռարանների   կա­ռուցվածքային առանձնահատկությունները, «Լեզու և խոսք», 1(1), Ե.,  ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 55-75:
52. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Մխիթարյան Գ.Մ., Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր, մաս II, ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվ. լեզվի ինստիտուտի Տեղեկագիրք 2020, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 144-161։
53. Ղամոյան Լ.Ա., Հոմանշությունը հագուստ իմաստաթեմատիկ խմբում, ԲԵՀ, հ. 2 (35), Ե., ԵՊՀ հրատ., 2021, էջ 80-88:
54. Ղամոյան Լ.Ա., Մենիմաստ բառերը «Հագուստ» իմաստային-թեմատիկ խմբում, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 10, Ե., «Արտագերս» հրատ.,  2021, էջ 307-314:
55. Ղամոյան Լ.Ա., Բազմիմաստությունը «Հագուստ» իմաստային-թեմատիկ խմբում, «Լեզու և լեզվաբանություն» 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 85-92:
56. Մեսրոպյան Հ.Հ., Բուսանունները Հ. Ղեւոնդ Ալիշանի «Այրարատ-Բնաշխարհ Հայաստանեայց» աշխատության մեջ, Բազմավէպ, 1-2, Վենետիկ-Ս. Ղազար, 2021, էջ 123-135։
57. Mkhitaryan G.M., A Cognitive Approach  to the Study of Musical Terms, Proceedings of the  Scholarly Abstracts, NXIX, p. 29, Publisher: ''EASR'', SciPub.de   https://ojs.scipub.de/index.php/EASR/issue/view/20/27
58. Mkhitaryan G.M., The Cognitive Feature of Musical Terms,«Լեզու և խոսք», 1(1), Ե.,  ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 91-95:
59. Ներսիսյան Վ.Ա., Բառակազմության հարցերի քննությունը Ստեփանոս Պալասանյանի աշխատություններում, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 11, Ե., «Արտագերս» հրատ.,  2021, էջ 261-274:
60. Ներսիսյան Վ.Ա., Տնօրենություն և տնօրինություն  բառերի գործածությունը հայերենում, «Ջահուկյանական ընթերցումներ»,   1(16), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 89-99։
61. Պապիկյան Ս.Վ., Հատկական փոխառությունների քննություն, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 11, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021, էջ 302-312:
62. Պապիկյան Ս.Վ., Արաբական ծագման հատկական փոխառությունների քննություն, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N 10,  Ե., «Արտագերս» հրատ.,  2021, էջ 346-354:
63. Սարգսյան Մ.Ա., Էլեկտրոնային սրբագրիչի տվյալների շտեմարանի բառապաշարի ձևային նկարագրության խնդիրների մասին, Բանբեր Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան պետական համալսարանի, հ. 1(58), Ե., 2021, էջ 229-237:
64. Սարգսյան Մ. Ա, Գենդերային լեզվաբանությունը որպես լեզվաբանության զարգացման նորագույն ուղղություն, «Գիտության աշխարհում», № 3, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2021, էջ 2-9:
65. Սարգսյան Մ. Ա., Խաչիբաբյան Ն. Պ., «Կորոնա» բաղադրիչով նորակազմ բառերի քննություն, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 1 (24),  Ե., ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 2021, էջ 69-74:
66. Sargsyan M.A., On the Electronic Database of the Armenian Word-formation, “Kachar”, 2, 2021, pp. 56-65,  https://doi.org/10.52853/25792903-2021.2-msoe :
67. Sargsyan M.A., On the Problems of Teaching Armenian as a Second Language. In: Socio-cross-cultural Approach and Educational Technologies: Interdisciplinary Aspect: monograph. / Ed. ByGennady A. Ferapontov, Olga V. Mishutina. – Novosibirsk State Pedagogical University.–Novosibirsk: NSPU University Press, 2021. – Pp. 16-23. (կոլեկտիվ մենագրություն):
68. Սաֆարյան Տ.Վ., Բառագործածական շեղումներ արդի հայերենում՝ կապված հնչյունական կազմի հետ, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, N10, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2021,  էջ 324-332:
69. Սաֆարյան Տ.Վ. «Բառիմաստի հետ կապված շեղումներն արդի հայերենում»,«Լեզու և լեզվաբանություն», 2021, հ. 2(25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 93-101:
70. Սիրունյան Տ.Ղ., Քռնայի միարարական կենտրոնում ստեղծված երկրների բառապաշարը. նորաբանություններ և օտարաբանություններ (ԺԴ. դ.), «Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր», IV պրակ, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ.,  2021, էջ 199-291։
71. Սուքիասյան Հ.Վ., Զաքարյան Հ.Լ., Հայերեն բժշկագիտական եզրույթների ինքնատիպության խնդրի շուրջ, «Հայ բառարանագրության արդի խնդիրներն ու հեռանկարները» միջազգային գիտաժողովի (Երևան, 8-9 հուլիսի) նյութեր / ՀՀ լեզվի կոմիտե; ՀՊՄՀ լեզվաբանական  հետազոտությունների  լաբորատորիա:  Խմբ. խորհուրդ`  Ս. Գրիգոր­յան, Լ. Խա­­չա­տրյան և ուրիշներ, Ե., Copy Print LLC հրատ., 2021,  Պրակ Բ, 151-163։
72. Վարդանյան Ա.Վ., «Շուշի» տեղանվան ստուգաբանությունը, «Հանդէս ամսօրեայ», 1-12, Վիեննա, էջ 479-484։
73. Վարդանյան Ա․Վ., Միջինհայերենյան իրողություններ Ճահուկ-Վայքի միջբարբառում, «Ջահուկյանական ընթերցումներ»,   1(16), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021,  էջ 100-107։
74. Варданян А.В., Этимология этнонима "зок", «Լեզու և խոսք», 1(1), Ե.,  ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 96-106:
75. Տիոյան Ս.Կ., Նորամուտ օտար բառերի սխալ գործածությունների մասին (Ինտեգրացիա, ասոցիացիա, մոտիվացիա), «Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 54-62:
76. Ֆիշենկճյան Ա. Ա., Թեք վերջնաբաղադրիչով բառեր հայերէնի մէջ, «Լեզու և լեզվաբանություն», հ. 2 (25), Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, էջ 63-67:

*Հոդվածները հրապարակվել են Հայերենագիտական առցանց գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., ՀՀ ԳԱԱ ԼԻ հրատ., 2021, 173 էջ: http://language.sci.am/sites/default/files/hayerenahitayan_arhtsants_gitazhoghovi_nyowter.pdf

1. Բառնասյան Ջ.Ա., Լեզվամտածողության առանձնահատկությունների քննություն՝ ըստ Շիրակի մարզի գյուղերի խոսվածքների գրառումների, էջ 3-9:
2. Գրիգորյան Գ.Գ., Ականավոր հնչյունաբաններ (տեղեկատվական հոդված), էջ 8-27:
3. Գրիգորյան Ս.Մ., Գրիգոր Տաթևացու «Գիրք Քարոզութեան» Ամառան և Ձմեռան հատորների բառապաշարի ձևաիմաստային խմբերն իբրև ինքնատիպ լեզվամտածողության արտահայտություն, էջ 28-45։
4. Թադևոսյան Հ.Մ., «Բժշկարան ձիոյ եւ առհասարակ գրաստնոյ» երկի բառապաշարի ընդհանուր բնութագիրը, էջ 89-106։
5. Խաչատրյան Հ.Ռ., «Լուսամուտ և պատշգամբ» հասկացությունների բառանունները բարբառային հայերենում, էջ107-122։
6. Ներսիսյան Վ.Ա., Բայի եղանակաժամանակային ձևերի գործածությունը Հովհաննես Օձնեցու երկերում, էջ 122-136։
7. Սարգսյան Ն.Մ., Արդի հայերենի նորագույն հապավումները, էջ 136-143։
8. Վարդանյան Ա.Վ., Արցախի բարբառի «տնջրի» բուսանվան ստուգաբանությունը, էջ 144-150։
9. Տիոյան Ս.Կ., Բառապաշարի զուգադիր քննություն. Հոմանիշ բառերը գրական հայերենում, էջ 151-170։

 

*Հոդվածները հրապարակվել են «Լեզուների ուսուցման խնդիրները համաշխարհայնացման արդի դարաշրջանում» առցանց միջազգային համաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., «Տիր» հրատ., 2021, 256 էջ:

1. Թորոսյան Հ.Վ., Հայերենի` որպես օտար լեզվի դասավանդման առանձնահատկությունները (պարսկախոս լսարանի օրինակով), էջ 51-58:
2. Համբարձումյան Վ.Գ., Հին լեզուների դասավանդման կարևորությունը նոր լեզուների ճիշտ ուսուցման մեջ, էջ 85-89:
3. Մեսրոպյան Հ.Հ., Հայերենը որպես միջնորդ լեզու և փոխըմբռնման միջոց համաշխարհայնացման արդի դարաշրջանում, էջ 90-100:
4. Միքայելյան Ս.Ա., Օտար լեզուների արդի ուսուցման հայեցակարգի շուրջ, 18-27:
5. Սարգսյան Մ.Ա., Հայերենի իմացության մակարդակների առանձնացում ըստ միջազգային չափանիշների, էջ 6-17:
6. Քիլերճյան Բ.Մ․, Արեւմտահայերէնի լեզուի ուսուցման գործընթացը հիբրիդային ուսուցման ձեւաչափով, 138-147:

 

ОТЧЕТ

об основных результатах научной и научно-организационной деятельности Института языка имени Р. Ачаряна  НАН  РА в 2021 г.

 

     За 2021 г. в институте языка значительные результаты были достигнуты в области армянской лексикографии. Изданы книги «Баязетский диалектный словарь» / В. Катвалян /, «Новые слова в западноармянском языке, Книга А» / С. Тиоян, А. Фишенкджян, А. Марашлян /, «Новые слова» / А. Галстян, Г. Овсепян, Н. Саргсян /, призванные удовлетворить когнитивно-культурную определенную потребность, были составлены по велению времени. В новые словари включены как диалектные слова, так и фразеологизмы (7000 единиц), а также слова из восточноармянской и западноармянской художественной литературы, научной литературы и прессы, не зарегистрированные в толковых словарях и словарях неологизмов.

     В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарян) в глагольной системе диалекта Карабаха (Арцаха) были исследованы древнеармянские, среднеармянские, чисто диалектные глаголы и глагольные формы, основанные на заимствованиях, а также около тридцати диалектных глаголов, которые не были упомянуты в древнеармянскоми состоят из и.е. корней. Были выявлены и истолкованыдиалектные слова и варианты слов, упомянутые в «Истории Армении» Павстоса Бузанда, были выделены диалектные слова и словосочетания, отклоняющиеся от грабарских закономерностей, была обозначена их связь с диалектами того времени. Отмечено влияние латыни в переводной литературе, изучены латинские формирования. Результаты исследования обобщены в сборнике «Вопросы истории армянского языка», в статьях и докладах.

     В рамках темы «Вопросы изучения и нормализации современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук. член корр. НАН А. Саргсян)  были проведены исследования в области армянской терминологии, были выявлены и истолкованы принципы перевода  иноязычных терминов на армянский язык. Разработаны принципы регулирования восточноармянского языка, впервые в арменоведении подробно представлена ​​общая картина новейшего этапа статистической лингвистики.

     В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) были сгруппированы диалектные признаки в соответствии с территориальным соотношением, рассматривались формы выражения множественного числа в диалектном армянском, были изучены и описаны междиалект Северного Гохтна, говор Чмшкацага. Результаты исследования представлены в 1 монографии, в статьях и докладах.

     В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарянян) было продолжено описательно-сравнительное изучение древнеармянской, среднеармянской лексики, а также некоторых грамматических особенностей языка. Выявлены языковые древние реалии, описаны тематические группы лексики на разных этапах развития армянского языка с использованием новых методов лингвистического исследования. Проведено изучение рукописных словарей, комплексное изучение профессиональной лексики среднеармянского языка (средневековые лечебники), сравнительное изучение армянского и персидского языков. В частности рассматривались слова, связанных с медициной и лечением лошадей (диагнозы, анатомические и фармакологические слова), как заимствованные слова, так и новобразования, а также слова и формы слов с уникальным свидетельством.

    Результаты исследования опубликованы более чем в десятке статей, в сборнике «Вопросы истории армянского языка», в электронных научных журналах.

    В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания» (рук. д.ф.н. В. Ам­бар­цумян) были изучены две области, входящие в неофункциональную парадигму: когнитивные и коммуникативные, рассмотрены новейшие направления, связанных с изучением языка и цифровых технологий. Продолжено изучение армяно-арабских и армяно-картвельских, армяно-немецких языковых отношений, в этимологические словари внесены лексико-этимологические уточнения и дополнения.

     Результаты исследования отражены в 3 монографиях и более чем десятке статей.

     В области прикладной лингвистики были рассмотрены проблемы прикладной компьютерной лингвистики. Продолжены работа по составлению конкордансов и исследования в области экспериментальной фонетики армянского языка.

    В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В.Катвалян) были рассмотрены вопросы, связанные с историей диалектологии (рассмотрены взгляды Г. Срванцтяна и Г. Алишана о диалектах), изучен словарный запас семантической группы «названия растений». Проведено семантико-словообразовательное изучение лексики говоров амшенского диалекта Гагрского края. Выявлены среднеармянские реалии в диалектных единицах Нахичевани, проведены этимологические наблюдения, продолжены работы по вводу диалектного материала. Результаты исследования опубликованы в 5 монографиях, в полутора десятках статей и докладов.

     В рамках темы «Вопросы изучения и нормализации современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук. член корр. НАН А. Саргсян) были рассмотрены структурные особенности восточноармянского и западноармянского языков, внесены корректировки в их описание. Был рассмотрен вопрос урегулирования западноармянского языка. Были проведены (с результатами) исследования в области сравнительной лексикографии и морфологии западноармянского языка. Изучены особенности литературно-разговорной версии западноармянского языка. Предметом исследования стали вопросысинтаксического уровня. Рассмотрены новейшие структурные методы, разработанные в общем языкознании в 21 веке.

     В области изучения современного восточноармянского языка велась работа по составлению словарей, глоссариев и изучению синтаксической системы. Рассмотрены вопросы глагольной структуры, употребления глаголов современного армянского языка, отклонений в словоупотреблении. Работа над синтаксисом текста продолжается.

     Проведены исследования по выявлению исторических основ словообразования новоармянского языка. Продолжались исследования в области армянской медицинской (сердечно-сосудистой системы) и социальной терминологии, рассмотрены семантические особенности в тематической группе «одежда».

     Опубликован 6-й номер серии "Новые слова".

     Результаты исследования обобщены в 3 монографиях, около в двух десятках научных статей.

     В рамках темы «Армянская электронная система корректуры» (рук. к.ф.н. М. Саргсян) были разработаны принципы построения новой армянской электронной системы корректуры в формальном виде была описана включаемая лексика (около 200 000 заглавных слов), составлены парадигмы спряжения и склонения слов, было разработано соответствующее программное обеспечение.

     В рамках темы «Роль армянского языка и проблемы обучения в многоязычной среде» (рук. к.ф.н. М. Саргсян) рассмотрены принципы обучения иностранному языку, международные стандарты уровней владения языком, были разработаны и разрабатываются соответствующие принципы и стандарты обучения армянскому языку в многоязычной среде.

     В рамках научной темы «Формальное описание словообразования армянского языка и создание соответствующей электронной базы данных» (рук. к.ф.н. М. Саргсян) было выполнено формальное описание около 250 000 слов (основные и второстепенные морфемы: корень, суффикс, соединительный гласный, наращение и т. д.). Была обновлена ​​база данных, обновлено соответствующее программное обеспечение, и был доработан веб-сайт. В системе внедрена клавиатура с армянскими буквами, параллельно введены варианты слов с классической орфографией.

     4. Результаты прикладных работ

      Изданы словари диалектов и неологизмов, пособия по регулированию и обучению литературному языку. Создана армянская система электронной корректуры, которая работает на отдельном двуязычном веб-сайте armspell.am (https://armspell.am/en), который проверяет орфографические и грамматические ошибки путем сравнения их со словами в базе данных.

Электронная база данных армянского словообразования создана на отдельном двуязычном сайте /formlang.am (https://formlang.am/en). База данных имеет широкий спектр возможностей поиска.

Вышла в свет книга НАН РА «Бюллетень ИЯ 2020», в которой представлены краткие изложения работ, опубликованных сотрудниками института на трех языках в 2020 году, что позволяет читателю получить необходимую информацию о работах института.

     За отчетный период сотрудниками Института языка издано 15 книг, монографий, сборникови около 8 десятков статей, 4 из них на английском и один на русском.

     В течение года институтом были организованы 3 конференции: «Джаукяновские чтения», Онлайн-конференция по арменоведению и международная конференция «Проблемы обучения языкам в современную эпоху глобализации», которая была организована при финансовой поддержке Научного комитета МОНКС РА в рамках научного проекта «Роль армянского языка и проблемы обучения в многоязычной среде», реализуемого в Институте языка  НАН РА (рук. к.ф.н., доцент Мери Саргсян).   2021 г. по решению Ученого совета института материалы конференции «Джаукяновские чтения» публикуются в одноименном научном журнале. Институт издает журнал «Язык и языкознание», занимающий важное место в научной жизни республики. Недавно вышел в свет первый номер институтского многоязычного электронного журнала «Язык и речь». Таким образом, в Институте языка НАН РА есть три научных журнала.

     Ряд сотрудников института участвовали в республиканских конференциях, организованных другими учреждениями, а также за рубежом. В течение года в институте организовывались семинары, дискуссии, публичные лекции. В. Амбарцумян провел семинар на тему «Э. Педерсен и современные проблемы арменоведения».

     В. Катвалян на онлайн-платформе бейрутской газеты «Аздак» прочитал публичную лекцию на эту тему “Западноамянской язык в Республике Армения: проблемы сближения двух ветвей литературного языка”, собравшую десятки слушателей из Америки, Европы и Азии.

     Учитывая важность Дня родного языка, Институт языка инициировал и организовал онлайн-дискуссию, посвященную празднику, с участием ИЯ и ГГУ. Докладчики затронули вопросы, касающиеся политики в отношении учебников, чистоты и правильного функционирования родного языка, языка средств массовой информации и языковых искажений. Были затронуты также вопросы функционирования и защиты западноармянского языка в диаспоре и на родине.

     Особо акцентируя внимание на вопросах распространения языковых и лингвистических знаний в обществе и формирования научно правильных идей, в 2021 году по инициативе Института языка были организованы две онлайн-встречи с преподавателями и студентами.. Около четырех десятков участников представили разные учебные заведения. Во время встреч специалисты ИЯ обсудили различные лингвистические вопросы, волнующие участников, и провели научные дискуссии. Мероприятие будет регулярным.

     В 2021 году было проведено 14 заседаний Ученого совета института, на которых обсуждались различные вопросы, связанные с научной деятельностью института, заслушивались отчеты, принимались решения.

    Состоялся процесс квалификации, в нем приняли участие 49 сотрудников, один из которых был признан непригодным для работы (его уже уволили), 2 сотрудника получили повышение. В институте работает 63 сотрудника, 46 из которых - научные сотрудники.

     В институте действует профессиональный совет 019- «Лингвистика», в течение года защищены две диссертации.

В институте есть магистерская программа по общему и армянскому языкознанию, у нас было 4 выпускника, в настоящее время у нас 4 магистрантов.

    Состав научного персонала - пять человек: два аспиранта (1 очно, 1 заочно), трое соискателей.

     Ряд сотрудников института совместно работают в университетах РА и в других организациях: ЕГУ- 3, АГПУ им. Х. Абовяна- 2, Духовная семинария первопрестольного Святого Эчмиадзина – 1, Матенадаран – 1, ЕГЛУ им. В. Брюсова - 1, Духовная семинария имени Вазгена I -1, Российско-армянский университет – 2, ЕГМУ им. М. Гераци - 1, Армянский государственный экономический университет - 1, Гаварский государственный университет - 3, Институт археологии и этнографии НАН - 1, Институт истории НАН - 1, Министерство образования и науки Республики Армения – 1, Международный научно-образовательный центр НАН- 1, Ереванская государственная консерватория им. Комитаса- 1, Официальный вестник правительства Республики Армения -1.  

     Сотрудники института сотрудничают с различными институтами Национальной академии наук (институты истории, археологии и этнографии), Матенадараном, Педагогическим университетом, Гаварским государственным университетом. Ряд исследователей сотрудничает с арменоведами Венецианского университета, Парижским институтом восточных языков и цивилизаций, с исследователями из Санкт-Петербургского государственного университета, с членам редколлегии журнала «Applied Linguistics Research Journal» Университета Паяме Нур Ирана.

     В 2021 году был подписан меморандум о сотрудничестве между Институтом языка Национальной академии наук Республики Армения и Миланским государственным университетом Итальянской Республики (ректор Элио Францини) с целью установления, развития научных связей и поддержка фундаментальных научных исследований, представляющих взаимный интерес.

Согласно Меморандуму стороны предусматривают разработку и реализацию совместных исследовательских проектов, реализацию программ, касающихся армяно-итальянских языковых и культурных отношений, совместных научных тем, грантовых программ. Также планируется организовать совместные армяно-итальянские научно-образовательные мероприятия (семинары, конференции, дискуссии, летние школы и др.) посредством видеосвязи. Были упомянуты и другие возможности сотрудничества.

     В течение года в институте погостила Жасмин Дум-Трагут, руководитель Центра арменоведческих исследований Зальцбургского университета. Во время встречи обсуждались вопросы языкового и культурного обмена, возможности реализации совместных научных программ. Подписан меморандум о сотрудничестве с кафедрой арменоведения указанного учреждения.

     Институт активно участвует в процессе постановки и разработки языковых и политических проблем республики, вносит свои замечания и предложения. Коллектив института активно участвовал в дискуссиях о языке и языковой политике в СМИ. При институте продолжил работу Совет молодых защитников языка, члены которого участвуют в работе, организованной для чистоты языка.

В 2021 году Ученый совет Института языка сформировал издательский совет, и теперь Институт языка действует как издательство. Работы сотрудников издаются издательством Института языка НАН РА.

    Научная и организационная жизнь института регулярно отражается на сайте, где вы можете получить информацию об отделах, научных и профессиональных советах, мероприятиях, публикациях, прочитать недавно опубликованные статьи, книги, поучаствовать в онлайн-конференциях и т. д.

    Разработана программа реформирования научно-исследовательской и научно-организационной работы института, которая обсуждалась на заседании Ученого совета.

 

 

 

     During the year 2021, significant results have been achieved in the field of Armenian lexicography at the Institute of Language. The following books were published – "A Dictionary of Bayazet Dialect" (compiled by  V.Katvalyan), "New Words in Western Armenian, Book A" (compiled by S. Tioyan, A. Fishenkjian, H. Marashlian), "New Words" (compiled by A. Galstyan, G. Hovsepyan, N. Sargsyan) – which are called to meet a certain cognitive-cultural demand, and therefore they were compiled by the time request. The new dictionaries included both dialect words and phrase units (7000 entities), as well as words used in the Eastern Armenian and Western Armenian fiction, scientific literature and press, which are not registered in the explanatory dictionaries and the dictionaries of neologisms.

 

     Within the framework of the topic "Issues of Historical Development of the Armenian Language" (supervised by G. Mkhitaryan, PhD of Philology) verbs and verbal forms with Grabarian (Old Armenian), Middle Armenian, purely dialectal or borrowed roots in the verbal system of Karabakh (Artsakh) dialect were examined,  as well as about thirty dialectal verbs with h.-e. roots and non-evidenced in Old Armenian were studied. The dialectal words and word variants evidenced in "History of Armenia" by PavstosBuzand were taken out and interpreted, the words and word-forms that deviate from the Grabarian rules were separated, and their relation to the dialects of the time was mentioned. The influence of Latin in the translated literature was observed, formations with Latin roots were examined. The research findings are summarized in the collection of "Issues of the History of the Armenian Language", in articles and reports.

     Within the framework of the topic "Problems of the Study and Regulation of Modern Eastern and Western Armenian Languages" (supervised by A. Sargsyan, Corresponding Member of the National Academy of  Sciences) studies were conducted in the field of Armenian sectoral terminology, the principles of Armenian translation of foreign terms were identified and interpreted. The principles of regulation of the Western Armenian language have been developed, for the first time in Armenology the general picture of the latest stage of statistical linguistics has been presented in detail.

     Within the framework of the topic "Study of Armenian Dialects" (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology) the dialectal features were grouped according to territorial coverage, means of expression of plural forms in dialectal Armenian were observed, the mid-dialect of northern Goghtn and the speech of Chmshkatsag were studied and described. The results of the research are presented in 1 monograph, in scientific articles and reports.

 

     Dictionaries of dialectal words and neologisms, manuals on the regulation and teaching of literary language have been published. An Armenian electronic proofreading system has been launched / which operates on a separate bilingual website armspell.am(https://armspell.am/hy), which checks spelling and grammatical errors by comparing them with words in the database.

     An electronic database of Armenian word formation has been created on a separate bilingual website formlang.am(https://formlang.am/hy). The database has a wide range of advanced search options.

The book “Directory of NAS RA Institute of Language 2020” has been published, which presents the 2020 summaries of the works published by the staff of the institute in three languages ​​and allows the reader to get the necessary information about the works of the institute.

    During the report period, the staff of the Institute of Language published 15 books, monographs, collection books and about eighty articles: four of them in English and one in Russian.

 

 

 

Ինստիտուտի տնօրեն՝                                        Վ.Լ.Կատվալյան

Գիտական քարտուղար՝                                         Գ.Մ.Մխիթարյան