Սեպտեմբերի 30-ՀՀ ԳԱԱ նախագահության նիստերի դահլիճում տեղի է ունենում հանդիսավոր նիստ՝ նվիրված Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի հիմնադրման 70-ամյակին: Բացման խոսքում ՀՀ ԳԱԱ նախագահ Ռ.Մարտիրոսյանը նշում է այն մեծ դերակատարությունը, որ ունեցել է լեզվի ինստիտուտը հայերենագիտության զարգացման ոլորտում, և հետագա գիտական ձեռքբերումներ մաղթում ինստիտուտի գիտաշխատողներին: ՀՀ սփյուռքի նախարար Հ.Հակոբյանը ջերմորեն շնորհավորում է ինստիտուտին` ընդգծելով հայապահպանության, հայերենագիտության զարգացման, լեզվի անաղարտության պահպանման, արևմտահայերենի ուսումնասիրության գործում ինստիտուտի աշխատակիցների դերը: Հ.Հակոբյանը լեզվապահպանության գործում ունեցած մեծ ավանդի համար ինստիտուտի մի շարք աշխատակիցների պարգևատրում է ՀՀ սփյուռքի նախարարության «Մայրենիի դեսպան» մեդալով, պատվոգրերով և շնորհակալագրերով: Ինստիտուտի անցած ուղին, ձեռքբերումները առաջիկա անելիքները և ծրագրերը ներկայացնում է ինստիտուտի տնօրեն Վ.Կատվալյանը: Ողջույնի խոսք է ասում Գավառի պետական համալսարանի ռեկտոր Ռ.Հակոբյանը` կարևորելով ինստիտուտի դերը հայագիտության ոլորտում: Ինստիտուտի ավագ սերնդի մի շարք աշխատակիցներ հետաքրքիր դրվագներ են հիշում ինստիտուտի կյանքից: Նիստը եզրափակում է ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար Յու.Սուվարյանը` վստահություն հայտնելով, որ ինստիտուտի 70-ամյա ուղու այս արձանագրումը նոր լիցք կհաղորդի գիտաշխատողներին՝ իրենց հայրենանվեր աշխատանքում:
Լ.Հովսեփյանի ելույթը ՀՀ ԳԱԱ Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի հիմնադրման 70-ամյակին նվիրված հանդիսավոր նիստում:
Ինստիտուտի կյանքի յոթանասուն տարիներից ուղիղ 50-ին առնչվել եմ ամենասերտ կերպով` սկսած 1963 թվականից, երբ ընդունվեցի ասպիրանտուրա, և մինչև այսօր, ականատես եմ եղել և' ամենամեծ նվաճումներին, և' ցավոք, որոշ հետընթացին, որ մեղմ ասած` անբացատրելի և չարդարացվող քաղաքականության հետևանք էր ակադեմիայի պատմության որոշ շրջանում: Բարեբախտաբար, այժմ իրավիճակը աստիճանաբար շտկվում է, և ավելի լայն հեռանկարներ են բացվում ինստիտուտի և ընդհանրապես հայագիտության առաջ:
Ինստիտուտի գիտական նվաճումների մասին սպառիչ խոսք ասացին թե' տնօրենը, թե' մյուս ելույթ ունեցողները և ըստ արժանվույն գնահատեցին այն նշանակալից ավանդը, որ ներդրել է ինստիտուտը հայրենի գիտության զարգացման մեջ իր գոյության 70 տարիների ընթացքում:
Բայց այս պահին ես կուզենայի հատկապես խոսել ոչ միայն և ոչ այնքան ինստիտուտի գիտական կոլեկտիվի արդյունավետ աշխատանքի ու նվաճումների, որքան ինստիտուտում տիրող մթնոլորտի մասին` մտավոր, հոգեկան, բարոյական, հայրենասիրական, ազգային, մշակութային, մարդկային հարաբերությունների, հետաքրքրությունների, ձգտումների, երազանքների այն մթնոլորտի մասին, որը տիրում էր ինստիտուտում նրա ծաղկման շրջանում` 60-80-ական թվականներին, մինչև 90-ականների սկիզբը:
Ամենից առաջ կուզենայի շեշտել, թե որքան բարձր էր գնահատվում գիտելիքը թե' ավագների, թե' երիտասարդների մեջ, որ հասնում էր յուրատեսակ պաշտամունքի: Պետք է հատկապես նշեմ, թե ինչ լայն կրթություն էին ստանում ինստիտուտի ասպիրանտները: Անկախ ընտրած մասնագիտությունից, նրանք պարտադիր քննություններ էին հանձնում ընդհանուր լեզվաբանությունից, առնվազն երեք ժամանակակից օտար լեզուներից, շատերը նաև դասական լեզուներից (հունարեն ու լատիներեն), լեզվի պատմությունից ու գրաբարից: Հնարավորություն էր տրվում ուսումնասիրելու արևելյան լեզուներ, բավական է ասել, որ Ջահուկյանը մեզ հետ պարապում էր սանսկրիտ, ընդ որում լիովին անվճար, մասնագետներ էին հրավիրվում մյուս ինստիտուտներից, Մոսկվայից, Լենինգրադից, արտասահմանից, որոնք զեկուցումներով հանդես էին գալիս ինստիտուտի աշխատողների առջև:
Չի կարելի մոռանալ լեզվաբանության տեսական հարցերին ու նորագույն ուղղություններին նվիրված գիտական սեմինարները, որին մասնակցում էին ինստի-տուտի բոլոր աշխատակիցները, և որտեղ բոլորը անհամբեր սպասում էին Ջահուկ-յանի ամփոփիչ խոսքին: Հիշենք քերականության հարցերին նվիրված գիտական բանավեճերը, որոնք բուռն հետաքրքրություն էին առաջ բերում մայրաքաղաքի մտավորականության մեջ, նույնիսկ լեզվաբանությանն անմիջաբար չառնչվող մար-դիկ նույնպես անտարբեր չէին մնում, իսկ ատենախոսությունների պաշտպանու-թյուններն անցնում էին լեփ-լեցուն դահլիճներում:
Չի կարելի մոռանալ հայերենագիտական երկու հայտնի միջազգային գիտա-ժողովները 1982 և 1987 թվականներին, որոնք ակնհայտորեն հաստատեցին, որ Հայաստանն է հայագիտության կենտրոնը, և հայ գիտնականները համընթաց են քայլում ժամանակի լեզվաբանական գիտության գաղափարներին ու մոտեցում-ներին£
Չի կարելի մոռանալ, թե ինչպիսի մեծ գիտնականների հետ էինք մենք շփվում, որոնց անուները այսօրվա երիտասարդների համար կարող են լեգենդ թվալ, և որոնք հայտնի են նրանց միայն իրենց գրքերով ու աշխատանքներով: Ե. Տեր-Մինասյան, Գ. Ջահուկյան, Է.Աղայան, Ա.Ղարիբյան, Գ.Սևակ, Վ.Առաքելյան, Ա.Աբրահամյան, Ս.Աբրահամյան, Վ.Քոսյան, Ա.Սուքիասյան, Հ.Մուրադյան, Ն.Պառնասյան, Վ.Գրիգորյան և ավելի երիտասարդ սերնդի բազում շնորհալի մասնագետներ: Նրանց վերաբերմունքը մեր` երիտասարդներիս հանդեպ միշտ բարեկամական էր ու մտերմական, բայց դրանից մեր ակնածանքը չէր պակասում: Միևնույն ժամանակ տիրում էր գիտական անաչառ մթնոլորտ, և նույն այդ երիտասարդները կարող էին ազատորեն արտահայտել իրենց մտքերը գիտական քննարկումների ու նախապաշտպանությունների ժամանակ, և նույնիսկ եղել են դեպքեր, երբ մերժվել են կամ վերամշակման են հանձնարարվել ավելի ավագների ոչ այնքան հաջողված կամ դեռևս անմշակ որոշ գործեր, քանի որ չափանիշները շատ բարձր էին:
Պետք է շեշտեմ նաև, որ ավագների հետ միասին հայ լեզվաբանությունն առաջ էին մղում և երիտասարդները: Պարբերաբար կազմակերպվում էին երիտասարդ լեզվաբանների գիտաժողովներ Երևանում, Ծաղկաձորում, Դիլիջանում, Աղվերանում և այլուր: Ավագների հետ միասին գիտական գործուղումների էին մեկնում նաև երիտասարդները` մասնակցելու Սովետական Միության տարբեր քաղաքներում տեղի ունեցող լեզվաբանական համաժողովներին ու այլ միջոցառումներին և միշտ էլ շատ բարձր էին գնահատվում մասնագետ գործընկերների կողմից:
Չի կարելի մոռանալ և այն հայրենասիրական ու ազգային ոգին, որ հատուկ էր լեզվի ինստիտուտի կոլեկտիվին: Հիշենք, որ այն տարիներին, երբ Մեծ եղեռնի տարելիցների նշումը մեղմ ասած չէր խրախուսվում, լեզվի ինստիտուտում էր, որ ամեն տարի հանդիսավոր նիստեր ու ցերեկույթներ էին տեղի ունենում, իսկ երբ ցեղասպանության փաստն ու ամենամյա ոգեկոչումներն ընդունվեցին պետականորեն, դարձյալ լեզվի ինստիտուտն էր, որ կազմակերպված քայլարշավով ու սեփական ձեռքով պատրաստված ծաղկեպսակներով առաջիններից մեկն էր այցելում Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր: Եվ երբ սկսվեց արցախյան շարժումը, լեզվի ինստիտուտը դարձյալ այդ շարժման առաջավորներից էր, ոչ միայն ցույցերին մասնակցելով, այլև ելույթներով, հոդվածներով, նամակներով ու համախոսականներով: Ինստիտուտից շատերը, թե' միջին սերնդի ներկայացուցիչները, թե' ավելի երիտասարդները, այն ժամանակ հայտարարված արտակարգ դրության և պարետային ժամի պայմաններում հնարավորություն էին ձեռք բերում շրջելու մարզերը և օգնություն հասցնելու Բաքվից ու Արցախից գաղթած և Հայաստանում ապավինած մեր հայրենակիցներին: Ինստիտուտն առաջինն էր, որ կազմակերպեց բարեգործական աճուրդ, որի հասույթն ամբողջապես տրամադրվեց արցախյան ֆոնդին: Նույնպիսի օգնություն էր կազմակերպվում նաև երկրաշարժից տուժած բնակչությանը: Ինստիտուտը հատուկ բանկային հաշիվ բացեց կամավոր դրամական օգնությունների համար:
Լեզվի ինստիտուտը եղել է նաև հայ ազգային մշակույթի օջախ: Չմոռանանք, որ ինստիտուտի աշխատակից, երջանկահիշատակ Մարո Մուրադյանի` հայ ազգային երգի մեծ երախտավոր Հայրիկ Մուրադյանի դստեր ղեկավարությամբ է ստեղծվել ինստիտուտի երգչախումբը, որ հետագայում դարձավ հանրահայտ «Ակունք» հա-մույթի հիմքը, և նրա օրինակով ստեղծվեցին մի քանի ազգագրական պարային ու երգչային խմբեր:
Ինստիտուտի կոլեկտիվը խորապես հետաքրքրված էր նաև հայ պատմա-մշակութային հուշարձաններով, բազմիցս այցելում և ի մոտո ծանոթանում էր դրանց, ակտիվ անդամագրված էր հայ ճարտարապետական հուշարձանների պահպանության ընկերությանը, հանդիպումներ էր կազմակերպում հայ ճարտարապետության մասնագետների, ինչպես նաև այլ արվեստագետների, գրողների, ասմունքողների, երգիչների հետ: Հայտնի էին լեզվի ինստիտուտի կազմակերպած էքսկուրսիաերը` պատմամշակութային հուշարձանների այցելությամբ (ներառյալ Ջավախքն ու Արցախը), որոնց սիրով մասնակցում էին և ակադեմիայի այլ ինստիտուտների աշխատակիցները:
Հիշենք նաև «Մեր լեզուն, մեր խոսքը» հեռուստահաղորդաշարը, որը մայրենի լեզվի անաղարտության, մշակման ու կատարելագործման շնորհակալ աշխատանքն էր իրագործում: Ակտիվորեն գործում էր Տերմինաբանական կոմիտեն, հետագայում` Հայոց լեզվի բարձրագույն խորհուրդը: Ինստիտուտի աշխատակիցներից շատերը դպրոցական ու բուհական դասագրքերի հեղինակներ էին:
Այս բոլորը ավանդույթներ են, որ արժանի են շարունակության:
Ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ այժմ դրա համար ստեղծվում են ավելի բարենպաստ պայմաններ, թեև հայ գիտնականի կյանքը դեռևս ծանր է: Բայց կան նոր ծիլեր և երիտասարդների ձգտում` զբաղվելու հայագիտության հարցերով: Ինստիտուտում հիմնված է երիտասարդ լեզվաբանների խորհուրդ: Եվ վերջին տարիներս ավելի մեծ աջակցություն է նկատվում ակադեմիայի ղեկավարության և ԿԳ նախարարության կողմից: Բավական է ասել, որ 90-ականների անողոք կրճատումներից հետո այժմ սկսել է ավելի ընդլայնվել ինստիտուտի պրոֆիլը, աստիճանաբար վերականգնվում է ինստիտուտի նախկին կառուցվածքը, բացվել են նոր բաժիններ, ավելի շատ ասպիրանտական և հայցորդական տեղեր են հատկացվում, կատարելագործվում են ուսումնառության ծրագրերն ու մեթոդները, ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է գիտական միջոցառումներին, հանրակրթական գործին, ինստիտուտի շատ աշխատակիցներ դասավանդում են նաև բուհերում, մասնակցում են դասագրքերի ու ձեռնարկների ստեղծմանը և այլն: Հատկապես պետք է գնա-հատել նոր տնօրենության ջանքերը ըստ ամենայնի ակտիվացնելու ինստիտուտի գործունեությունը, կապեր հաստատելու արտերկրի լեզվաբանների հետ: Այս ամենը հույս է ներշնչում, որ ինստիտուտին և ընդհանրապես հայագիտությանը սպասում է մեծ ապագա, անցյալի ավանդույթների վերականգնում ու շարունակում, և որ հայրենի գիտությունն ու մշակույթը կհասնեն մի նոր, ավելի բարձր աստիճանի:
Հոկտեմբերի 2-3- Տեղի է ունենում Երիտասարդ լեզվաբանների հանրապետական երրորդ գիտաժողովը:
