ԴԱՍ Գ. Հնչյունափոխություն

Համեմատիր, վեր հանիր գրաբարյան ի ձայնավորի հնչյունափոխության օրինաչափությունները.

շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ
գիր	գրել	իղձ	ըղձալ	իժ	իժի
քիմք	քմաց	ինն	ըննի	իլ	իլոյ
վերին	վերնոյ	ինչք	ընչից	իր	իրաց
Դաւիթ	Դաւթի	ինձ	ընձուղտ	իմ	իմոյ

բառավերջ	ա-ից առաջ	ո-ից առաջ
ծերունի	ծերունեաւ, ծերունեաց	ծերունւոյ
բարի	բարեաւ, բարեաց	բարւոյ
տիրուհի	տիրուհեաւ, տիրուհեաց	տիրուհւոյ
Արծրունի	Արծրունեաւ, Արծրունեաց	Արծրունւոյ
հայրենի	հայրենեաւ, հայրենեաց	հայրենւոյ

բառավերջ	ա-ից և ո-ից առաջ	բառավերջ	ա հոդակապի հետ
թի	թիակ, թիոյ	այգի	այգեգործ
լի	լիալուսին, լիոյ	բարի	բարեկամ
ձի	ձիաւոր, ձիոյ	գարի	գարեջուր
մի	միակ, միոյ	գերի	գերեդարձ

բառավերջ	ա-ից և ո-ից առաջ	բառավերջ	ա հոդակապի հետ
թի	թիակ, թիոյ	այգի	այգեգործ
լի	լիալուսին, լիոյ	բարի	բարեկամ
ձի	ձիաւոր, ձիոյ	գարի	գարեջուր
մի	միակ, միոյ	գերի	գերեդարձ

ի նախդիրը բաղաձայնից առաջ	ի նախդիրը ձայնավորից առաջ
ի քաղաքէ	յաշակերտէ /ի + աշակերտէ/
ի տուն	յեկեղեցի /ի + եկեղեցի/
ի սիրելոյ	յորդւոյ /ի + որդւոյ/
ի ծովուն	յընթացս /ի + ընթացս/
ի գործ	յուղի /ի + ուղի/

2.Համեմատիր, վեր հանիր երկբարբառային է ձայնավորի հնչյունափոխության օրինաչափությունները.

շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ
էջ	իջանել	աղուէս	աղուեսու
կէս	կիսել	եղէգն	եղեգան
պարտէզ	պարտիզպան	պատճէն	պատճենի
սէգ	սիգալ	Միքայէլ	Միքայելի
վէպ	վիպասան	Ներսէս	Ներսեսի /նաև՝ Ներսիսի/

Ծանոթություն: Կրկնավոր բարդություններում /դէզադէզ, պէսպէս/ և մի քանի այլ բառերում /աղէտաբեր, անօրէնութիւն, տէրութիւն/ փակ վանկի է-ն չի հնչյունափոխվում:

3. Համեմատիր, վեր հանիր գրաբարյան ե ձայնավորի հնչյունափոխության օրինաչափությունները.

շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ
դեւ	դիւի	ասեղն	ասղան
		թիթեղն	թիթղան
		ծիծեռն	ծիծռան
		լիսեռն	լիսռան

Ծանոթություն: Ղ և ռ բաղաձայններից առաջ ե -ի հնչյունափոխությունը սահմանափակ բնույթ ունի:

4. Համեմատիր, վեր հանիր գրաբարյան ու ձայնավորի հնչյունափոխության օրինաչափությունները.

շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ
ուսումն	ուսման	ումպ	ըմպել	ութ	ութերորդ
հուր	հրոյ	ունդ	ընդիկ	ուլ	ուլոյ
հեղուլ	հեղլոյ	ունչ	ընչօք	ուշ	ուշիմ

5. Համեմատիր, վեր հանիր շեշտազրկման հետևանքով գրաբարյան եա, եայ, իւ, ոյ, իայ կապակցությունների հնչյունափոխության օրինաչափությունները.

շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ
մատեան	մատենագիր	պաշտօնեայ	պաշտօնէի	կորիւն	կորեան	անիւ	անուոյ
կեանք	կենաց	հրեայ	հրէից	անկիւն	անկեան	թիւ	թուոյ
վայրկեան	վայրկենի	փախստեայ	փախստէի	ձիւն	ձեան	պատիւ	պատուոյ

շեշտակիր	շեշտազուրկ	շեշտակիր	շեշտազուրկ
լոյս	լուսաւոր	միայն	մենակեաց
ողջոյն	ողջունի		մենամարտել
ցոյց	ցուցանել		մենաստան

6. Համեմատիր, վեր հանիր բառավերջի կապակցությունների արտասանության փոփոխման օրինաչափությունները բաղաձայնի հավելման դեպքում.

բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով
արքայ	արքայս	հրեայ	հրեայս	հաւ	հաւս	աշակերտաւ	աշակերտաւս /վըս/
	արքայդ		հրեայդ		հաւդ		աշակերտաւդ /վըդ/
	արքայն		հրեայն		հաւն		աշակերտաւն /վըն/
	արքայք		հրեայք		հաւք /հավք/		աշակերտաւք /օք/

բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով
այգեաւ	այգեաւս	սիրոյ	սիրոյս /ույս/	գոյ	գոյն /գոյըն/
	այգեաւդ		սիրոյդ /ույդ/	խոյ	խոյն /խոյըն/
	այգեաւն		սիրոյն /ույն/	Նոյ	Նոյն /Նոյըն/
	այգեաւք /եօ/

բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով	բառավերջ	հավելումով
հոգւոյ	հոգւոյս /վույս/	հովիւ	հովիւք /իվք/	բանիւ	բանիւք /յուք/
	հոգւոյդ /վույդ/		հովիւս /իվըս/		բանիւս /իվըս/
	հոգւոյն /վույն/		հովիւդ /իվըդ/		բանիւդ /իվըդ/
			հովիւն /իվըն/		բանիւն /իվըն/

7. Գրավոր շարադրիր դասի ամբողջական բովանդակությունը՝ ներկայացված նյութից օրինակներ բերելով և պատասխանելով հետևյալ հարցերին.

Ի՞նչ է կատարվում շեշտակիր փակ վանկի ի ձայնավորի հետ, երբ այն շեշտազրկվում է:
Ի՞նչ է կատարվում միավանկ բառի սկզբի ի ձայնավորի հետ, երբ այն շեշտազրկվում է:
Ի՞նչ է կատարվում բազմավանկ բառի վերջի ի ձայնավորի հետ, երբ այն նախորդում է ա և ո հնչյուններին:
Ի՞նչ է կատարվում միավանկ բառի վերջի ի ձայնավորի հետ, երբ այն նախորդում է ա և ո հնչյուններին:
Ի՞նչ է կատարվում բազմավանկ բառի վերջի ի ձայնավորի հետ, երբ այն նախորդում է ա հոդակապին:
Ի՞նչ է կատարվում ի նախդրի հետ, երբ այն նախորդում է ձայնավորով սկսվող բառի:
Ի՞նչ է կատարվում շեշտակիր փակ վանկի է ձայնավորի հետ, երբ այն շեշտազրկվում է:
Շեշտազրկման հետևանքով ի՞նչ փոփոխությունների է ենթարկվում ե պարզ ձայնավորը:
Ի՞նչ է կատարվում շեշտակիր փակ վանկի ու ձայնավորի հետ, երբ այն շեշտազրկվում է:
Ի՞նչ է կատարվում միավանկ բառի սկզբի ու ձայնավորի հետ, երբ այն շեշտազրկվում է:
Շեշտազրկման հետևանքով ի՞նչ փոփոխությունների են ենթարկվում եա, եայ, ոյ, իայ կապակցությունները:
Ի՞նչ փոփոխության է ենթարկվում իւ կապակցությունը փակ վանկում ա հոլովիչից առաջ և բառավերջում՝ ձայնավորից առաջ:
Ի՞նչ փոփոխությունների է ենթարկվում բառավերջի այ, եայ, ոյ, ւոյ, աւ, եաւ, իւ կապակցությունների արտասանությունը բաղաձայնի հավելման հետևանքով:
Բառավերջի ոյ, աւ, իւ կապակցությունները ի՞նչ հնչյունափոխական յուրահատկություններ են դրսևորում՝ կախված այն բանից՝ արմատական են, թե՞ քերականական: