2020 թ․ հաշվետվություն

ՀՀ ԳԱԱ  Հ.Ա­ճառյանի ան­վան լեզ­վի ինստիտուտի 2020 թ.

գիտական և գիտակազմակերպչական գործունեության

հիմնական արդյունքների մասին

 

 

        2020թ. ընթացքում լեզվի ինստիտուտում զգալի արդյունքներ են ձեռք բերվել հայերենի բառապաշարի ուսումնասիրության ուղղությամբ: Հետազո­տությունները ընդ­գրկել են ինչպես հնդեվրոպական բառաշերտը,  հայերենի զարգաց­ման տարբեր փու­լերն ու դրսևորումները, այնպես էլ բառապաշարի ուսումնասիրման բոլոր դիտան­կյունները: 

        «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջա­նակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) վեր են հանվել և մեկնաբանվել գրաբա­րում չավանդված, բայց Ղարաբաղի բարբառում հնդեվրոպական ծագում ենթադրող բառերը, հնաբա­նությունները: Ագա­թան­­գեղոսի «Հայոց պատմություն» երկի բա­ռա­պաշարի դիտարկ­մամբ առանձնացվել են գրաբարյան օրինաչա­փություններից շեղվող, բարբառային կնիք ունեցող բառերն ու բառաձևերը, փաստվել է դրանց առնչությունը ժամանակի բարբառներին։ Կատարվել է թարգմանական գրականության մեջ լատինե­րենի ազդե­ցության դիտարկում, վեր են հանվել նորաբանու­թյուն­ների ձևավորման սկզբունքները, կաղապարները:

         «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսում­նասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակ­ներում (ղեկ.` ԳԱԱ թղթ. անդամ  Ա.Սարգսյան) վեր են հանվել ու մեկնաբանվել օտարալեզու եզրույթների հայերեն թարգմանության սկզբունք­ները, դիտարկվել են տերմինաբանության հարցեր, բառերի թեմատիկ խմբեր: Հետազոտություն­ների արդյունքներն ամփոփված են «Հայոց լեզվի պատմու­թյան հարցեր»  ժողովածոում, հոդ­վածներում և զեկու­ցումներում:

           «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատ­վալյան) պատրաստվել են ՀՀ Կոտայքի մարզի բնակավայրերի լեզվական բնու­թա­գրերը, որոշվել ու մեկնաբանվել խոսվածքների բարբառային պատկանելությունը: Որոշվել են խառը տիպի խոսվածքների ձևավորման ուղիներն ու յուրահատկու­թյունները ըստ Կոտայքի մարզի բարբառային միավորների: Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացված են «Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համա­պատկեր. Գիրք 2. Կոտայքի մարզ» աշխատության մեջ,  գիտական հոդվածներում և զեկուցումներում:

 

             2. Բազային ‎ֆ‎ինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

          «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) շարունակվել է գրաբար-բարբառներ, միջին հայերեն-բարբառներ առնչու­թյունների քննությունը. բացահայտվել են լեզվական հնագույն իրողություններ,  բնու­թագրվել են միջին հայերենի հնչյունա­քերա­կա­նական և բառապաշարային մի շարք հատկանիշներ: Կատարվել են ձեռագիր բառարանների հետազո­տություն,  միջին հայերենի բառապաշարի համակողմանի քննություն («Գիրք վաստակոց», 13-րդ դարի հիշատա­կարաններ, միջնա­դարյան բժշկարաններ)։ Դիտարկվել են մասնավորապես  բժշկությանն ու ձիաբու­ժությանը վերաբերող ավելի քան հարյուր տերմիններ, այդ թվում նաև՝ եզակի վկայությամբ հանդիպող բառեր ու բառաձևեր: Կարևոր արդյունք է արձանագրվել  թարգմանական գրակա­նության լեզվի ուսում­նասիրության ոլորտում, մասնա­վորա­պես քննվել են Քռնայի միարարական կենտրոնում ստեղծված երկերի բառապաշարում առկա  500 բառային միավորներ, որոնք վկայված չեն Հայկազյան բառա­րանում:

          Հետա­զոտությունների արդյունքները հրապարակվել են մեկ տասնյակից ավելի հոդ­ված­ներում: Տպագրվել է Գ. Տաթևացու «Գիրք հարցմանց» երկի  աշխարհաբար թարգմա­նությունը։

 «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.`բ.գ.դ. Վ.Համբարձումյան) կատարվել է թվային տեխնոլո­գիաներին և լեզվի ուսումնասիրությանն առնչվող նորագույն ուղղու­թյունների քննություն. ներկայացվել են լեզվի դերը, զարգացման միտումներն ու փոփո­խու­թյունները` թվային նոր տեխնո­լոգիաների հետ փոխհարաբերության համա­տեքստում: Շարունակվել է հայ-իրանական և հայ կովկասյան բառային զուգաբա­նությունների քննությունը, կատարվել են բառա­քննական և ստուգաբանական ճշգրտումներ ու լրացումներ: Հետազոտվել են  Ստ. Մալխասյանցի  «Հայերեն բացա­տրական բառարանում» վկայված արաբերեն փոխառու­թյունների  բառ­իմաս­տային ու գործառական առանձնահատկությունները:

Հետա­զոտությունների արդյունքները արտացոլված են 1 մենագրության մեջ, շուրջ երկու տասնյակ հոդ­ված­ներում:

           Կիրառական լեզվաբանության բնագավառում կատարվել է կիրառական և հա­մա­կարգ­չային լեզվաբանության խնդիր­ների քննություն, հետազոտվել են գրաբարի չթեքվող խոսքի մասերը: Շարունակվել են համաբարբառների կազմման աշխա­տանքները  և հետա­զո­տություն­ները հա­յե­­րենի փորձա­ռական հնչյունա­բա­նու­թյան բնագավառում:

            «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակներում  (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատ­­վալյան) քննության են առնվել բարբառային հայերենի դերանվանական և բայական համակարգերին առնչվող մի շարք խնդիրներ, ձևավորվել է Սասունի բարբառի ընդհանուր բնութագիրը: Դիտարկվել են լեզվամտածողության առանձնահատ­կությունները Արևելյան խմբակցության բարբառ­ների բառապաշարում, ինչպես նաև լեզվամտածողության տար­բերու­­թյուններով պայմանավորված  դարձվածքային տարբերակները: Ներկայացվել են բառակազմական հետաքրքրական իրողություններ բարբառային հայերենի բառապա­շարում: Հետազոտվել է «բուսանուններ» իմաստային խմբի բառաշերտը: Կատարվել է Նախիջևանի տարածքի բարբառների համեմատական քննություն, կազմվել է Նախիջևանի հայ բնակավայրերի ցանկ՝ ըստ բարբառների և խոսվածքների, ձևավորվել է բարբառային համապատկերը, կազմվել են բարբառագիտական քարտեզ­ներ: Վեր են հանվել և մեկնաբանվել Հյուսիսային Գողթնի միջբարբառի հնչյունական և ձևաբանական հատկանիշները, ուսումնասիրվել է Համշենի բարբառի՝ Գուդաուտի շրջանի խոսվածքների բառապա­շարը: Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացված են 1 մենագրության մեջ և  ավելի քան երկու տասնյակ գիտական հրապարակումներում:

             Շարունակվել են  Հայերենի բարբառագիտական ատլասի նյութերի համալրման և թվայնացման աշխատանքները:

            «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` ԳԱԱ թղթ. անդամ  Ա.Սարգսյան) արևմտա­հա­յե­րենի ուսումնասիրության ոլորտում դիտարկվել են  նորաբանու­թյուն­ները արև­մտահայ մամուլում. արձանագրված նորաբանությունները խմբավորվել են ըստ մշակ­ված սկզբունքների: Ուսումնասիրվել է Հալեպի խոսակցական լեզուն, մասնա­վորապես դիտարկ­վել է արաբերենի ազդեցությունը սիրիա­հայերի խոսակցական լեզվի վրա: Կատարվել է գրա­կան արևմտահայերենի ձևաբանական կառուցվածքի քննություն. արդի լեզվաբա­նության մեջ մշակված ճշգրիտ մեթոդների կիրառմամբ դիտարկվել են արևմտահայե­րենի նորագույն փուլի հոլովման համակարգի կրած փոփոխությունները։

          Հետազոտվել են արևմտահայերենի գրական և խոսակցական տարբերակների առանձնահատկությունները:

         Արդի արևելահայերենի ուսումնասիրության ոլորտում դիտարկվել են  հայերենի շարահյուսական  մակարդակում եղած փոխառություններն ու օտարաբանությունները, շարահյուսական նորմի շրջանակներում քննվել են կապակցության միջոցների կիրա­ռու­­­­թյունները, անդրադարձ է կատարվել  տեքստի շարահյուսությանը:

          Հետազոտություններ  են կատարվել աշխարհաբարի բառակազմության պատմա­կան  հիմքերի բացահայտման ուղղությամբ: Շարունակվել են ուսումնա­սի­րությունները հայերենի բժշկագիտական (ուրոլոգիա) և հասարակական գիտությունների տերմինա­բանության ոլորտում, դիտարկվել է պատմական համանունությունը «հագուստ» իմաստային դաշտում:

           Ընթանում  են նորա­բա­նու­թյուն­ների բառարանի կազմման աշխա­տանք­­ները. հրապարակվել է «Նոր բառեր» շարքի Ե պրակը, հրա­տա­րակության է պատրաստվում Զ պրակը:  «Արդի հայերենի համապարփակ բառարանի» երեք հատորները առաջիկայում կներկայացվեն համա­ցանցում։

Հետազոտությունների արդյունքները ամփոփված են 1 մենագրության մեջ և շուրջ երկու տասնյակ գիտական հոդ­ված­­ներում:

 

         Ամփոփվել են «Արագածոտնի մարզի բարբառային համապատկեր» թեմայի (ղեկ.՝ բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) աշխատանքները: Ձեռք բերված բավականաչափ հարուստ նյութի մշակմամբ և գիտական վերլուծությամբ համակարգվել են հիշյալ մարզի բնակավայրերի վերաբերյալ ժողովրդագրական տեղեկությունները, կատարվել է բարբառային նյութի դասդասում, որոշվել են խոսվածքների բարբառային հատկանիշներն ու յուրահատ­կությունները, կազմվել են բառացանկեր: Հավաքված բարբառային նյութը գրառվել է բարբառային գիտական տառադարձությամբ:

       Ճշգրտվել են մարզի բնակավայրերի ժողովրդագրական տվյալները, բարբառախոս համայնքների բարբառային և խոս­ված­քային պատկանելությունն ու յուրահատ­կությունները, ձևավորվել են բնակավայրերի բարբառային բնութագրերը, ստացվել է գործառող բարբառային հատկանիշների և բարբառային միավորների տարածման ընդհանուր պատկերը: Այդպիսով ձևավորվել է Արագածոտնի մարզում բարբառային հայերենի գործառության ներկա վիճակը ներկայացնող պատկերը, ճշգրտվել են բարբառային մի շարք միավորների դրսևորումների յուրահատկություններ, վեր հանվել բարբառային խոսքի գործառական հատկանիշներ, որոշվել են լեզվական զարգացման միտումները, դիտարկվել են դրանք պայմանավորող գործոնները, վեր են հանվել բարբառային բավականին հետաքրքրական մասնավոր իրողություններ ևս:

          «Հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման համակարգ» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ.Սարգսյան) հաշվետու ժամանակահատվածում ուսումնասիրվել են լայն տարածում գտած օտարալեզու և հայալեզու առկա և գործող սրբագրման համակարգերը, առանձնացվել են տեքստերում առավել հաճախադեպ կիրառություն ունեցող ուղղագրական և քերականական սխալները՝ սրբագրման համակարգի կազմության սկզբունքները մշակելիս կիրառելու համար, մշակվել են հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման նոր համակարգի կազմության սկզբունքները, ներկայացվել են կառուցվածքն ու ընդգրկման ծավալը, սխալներն ուղղելու եղանակը, համակարգվել են այն բոլոր բառարանները, որոնց նյութը ընդգրկվել կամ պետք է ընդգրկվի սրբա­գրման համակարգի հիմքում ընկած շտեմարանում, մշակվել է բոլոր բառա­րանների բառա­րանային նյութը, կատարվել է ընդգրկվելիք բառապաշարի ձևային նկարա­գրություն (շուրջ 200 000 գլխաբառ), կազմվել են ձևաբանական փոփոխու­թյուն­ների ենթարկվող բառերի հոլովման և խոնարհման հարացույցները, մշակվել է համա­պա­տասխան ծրագրաշարը:  Հանրության լայն շրջանակներին հասանելի դարձնելու նպատակով սրբագրման համակարգը կգործի համացանցային առանձին կայքում՝ armspell.am վեբ հասցեի ներքո, որը գրանցված է որոնողական բոլոր համա­կարգերում:

         «Հայերենի դերը և ուսուցման խնդիրները բազմալեզու միջավայրում» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) հաշվետու ժամանակահատվածում ուսում­նասիրվել են թեմային առնչվող տեսական գրականությունը, քննվել են երկրորդ և օտար լեզվի ուսուցման սկզբունքները, լեզվի իմացության մակարդակների միջազգային չափա­նիշները, որի հիման վրա մշակվել և մշակվում են համապատասխան սկզբունքներ և չափանիշներ բազմալեզու միջավայրում հայերենի ուսուցման համար:

 

          «Հայերենի բառակազմության ձևային նկարագրություն և համապատաս­խան էլեկտրոնա­յին շտեմարանի ստեղծում» դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ. Սարգսյան) կատարվել է շտեմարանում ընդգրկվելիք բառապաշարի՝ շուրջ 150 000 բառերի ձևային նկարագրություն բառակազմական տեսակետից: Մշակվել են որոնումներ կատարելու և շտեմարանը կիրառելու ուղեցույցները: Հանրության լայն շրջանակներին հասանելի դարձնելու նպատակով շտեմարանը կգործի համացանցային առանձին կայքում՝ formlang.am վեբ հասցեի ներքո: 

«Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսում­նասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակ­ներում (ղեկ.` ԳԱԱ թղթ. անդամ  Ա.Սարգսյան) հրապարակվել է «Նոր բառեր» շարքի Ե պրակը, որ պարունակում է շուրջ 1500 նորաբանություններ՝ բառերի բացատրությամբ և համապատասխան օրինակներով: Քննարկվել են արդի բշկագիտության տերմինների հայերեն տառադարձության խնդիրներ:

        «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջա­նակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) աշխարհաբարի է վերածվել և հրապարակվել Գրիգոր Տաթևացու «Գիրք հարցմանց» երկը: 

 

 

5. 2020 թ. հրապարակումների ցանկ.

       8, Լեզու և խոսք - 2: Գիտական հոդվածների ժողովածու, Ե., Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ, 2020, 154 էջ:      http://language.sci.am/sites/default/files/lezow_ew_khosk_2_0.pdf

       9․Արդի հայերենագիտության խնդիրներ: Գիտական հոդվածների ժողովածու, Ե., Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ, 2020, 195  էջ:   http://language.sci.am/sites/default/files/ardi_hayerenagitowtyan_khndirnere_0.pdf

                                                                                               

     10․Առաքելյան Կ.Լ., Անվանի պատմաբանի բանասիրական պրպտումները վերջին մենա­գրության մեջ, Ե., «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», № 1, 2020, էջ 265-273:

     11․Առաքելյան Կ.Լ., Հականիշների ոճական կիրառությունը Նշան Պեշիկթաշլյանի պատմվածքներում, Ե., Բանբեր հայագիտության, № 1, 2020, էջ 209-221:  

     12․Ասոյան Թ.Ա., Գրական ստեղծագործությունների ուսուցման մի քանի առանձնա­հատ­կու­թյունների մասին, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, Ե., «Արտագերս» հրատ.,  № 9,  2020, էջ 337-345:

     13․Ասոյան Թ.Ա., Ղ.Ալիշանի երկերի լեզվական առանձնահատկությունները, ԳՊՀ գիտա­կան հոդվածների ժողովածու,  Ե., «Արտագերս» հրատ.,  № 9, 2020, էջ 30-36:

     14․Ավետյան Ս.Ռ., Համաբանական փոփոխությունների երկու միտում արդի արևելա­հայե­րենի աո­րիս­տի հարացույցում (համաժամանակյա և տարաժամանակյա քննություն), Բան­բեր Երևանի համալսարանի. Բանասիրություն, Ե., № 1, 2020, էջ 24-39:

    15․Ավետյան Ս.Ռ., Մի շարք բարբառներում ուց վերջավորության տարածումը որոշակի անկանոն բա­յերի վրա խմբային նմանության սկզբունքով, Հայագիտության հարցեր, № 1(19),  Ե., ԵՊՀ հրատ., 2020, էջ 188-200:

    16․Ավետյան Ս.Ռ., Արդի արևելահայերենի շեշտափոխական ձայնավորային հերթագա­յությունները (համա­ժա­մանակյա և տարաժամանակյա քննություն), Հայագիտության հարցեր, № 2(20), Ե., ԵՊՀ հրատ., 2020, էջ 206-219: 

     17․Ավետյան Ս.Ռ., Որքանո՞վ թեքական կամ կցական է հին հայերենի անվանական հոլո­վումը, Բան­բեր Երևանի համալսարանի. Բանասիրություն, № 3, Ե., 2020, էջ 40-53:

     18․ Բառնասյան Ջ.Ա., Թումանյանի «Սուտասանը» հեքիաթը հայերենի տարբեր բարբառ­ներով, Հովհ. Թումանյան-150 /Հոբելյանական գիտաժողովի նյութեր/, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2020, էջ 125-131:

     19․Բառնասյան Ջ.Ա., Մշո բարբառում գործառող դերանուններ (իմաստագործառական քննու­թյուն), Միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ, Ե., «Վարմ» հրատ., 2020, էջ 180-186:

     20․ Բարսեղյան Ա.Գ., Ներտեքստային կապը զուգորդման կանխենթադրույթի միջոցով, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, № 8, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2020, էջ 272-279:

     21․Բարսեղյան Ա.Գ., Տեքստի կապակցման միջոցները Վ.Իսահակյանի «Հայրս» հուշա­գրա­կան վեպում, «Լեզու և լեզվաբանություն», 2(23), Ե., «Լուսակն» հրատ., 2020, էջ 55-61:

     22․Գևորգյան Գ.Գ, Հայերենագիտության զարգացման հեռանկարները Մոնղոլիայի Ժողովրդական Հանրապետությունում, Միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ, Ե., «Վարմ» հրատ., 2020, էջ 59-66:

     23․Դալալյան Տ.Ս., Հովհան Օձնեցու վիպական կերպարի համեմատական քննություն, Լրաբեր հասարակական գիտությունների № 2 (659), Ե., «Գիտություն» հրատ., էջ 179-196:

      24․Թելյան Լ.Գ., Բառապատճենումները արդի հայերենի բառապաշարում, «Արդի հայերենի բառապաշարի զարգացման և կանոնարկման հիմնախնդիրներ». Հանրա­պե­տական գիտա-ժողովի նյութեր, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2020, էջ 65-85:

      25․ Թելյան Լ.Գ., Շարահյուսագիտական մի քանի դիտարկում,  «Լեզու և լեզվաբանություն», № 1 (22), Ե., «Լուսակն» հրատ.,  2020, էջ 38-47:

       26․Խաչատրյան Հ.Ռ., Դիտարկումներ բարբառային հայերենում տան օժանդակ որոշ կառույց­ների անվանումների շուրջ, Միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ, Ե., «Վարմ» հրատ., 2020, էջ 83-91:

       27․ Խաչատրյան Վ.Մ., Գոյականի հոգնակիակազմության որոշ հարցեր արդի հայե­րե­նում, ՀԱՊՀ «Լրաբեր», մաս III, Ե. , «Ճարտարագետ» հրատ., 2020, էջ 822-829։

       28․ Կատվալյան Վ.Լ., Գեղարվեստական խոսքը իբրև բարբառային լեզվի ուսումնասիրության կարևոր աղբյուր, Հովհ.Թումանյան-150 /Հոբելյանական գիտաժողովի նյութեր/, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2020, էջ 230-238:

      29․ Կատվալյան Վ.Լ., Մի քանի դիտարկում բարբառային հայերենի բառապաշարի մասին, Արդի հայերենի բառապաշարի զարգացման և կանոնարկման հիմնախնդիրներ, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2020, էջ 75-94:

      30․ Կատվալյան Վ.Լ., Փարպիի խոսվածքը, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, № 9,  Ե., «Արտագերս» հրատ.,  2020, էջ 212-217:

      31․ Համբարձումյան Վ. Գ., Գրիգոր Նարեկացու բառապաշարի մի քանի բառի մեկնություն և ստուգաբանություն, Միջազգային հայագիտական գիտաժողովի նյութերի ժողովածու, Ե.,  «Վարդան Մկրտչյան Ֆեոդորի» ԱՁ, 2020, էջ 58-68:

     32․ Համբարձումյան Վ. Գ., Թէոդորոս Քռթենաւորի երկերի բառապաշարը, «Էջմիածին», Գ,  2020,  էջ 54-65:

      33․Համբարձումյան Վ. Գ., Ստուգաբանական դիտարկումներ, «Լեզու և լեզվաբանություն»,  № 1 (22), Ե., «Լուսակն» հրատ., 2020, էջ 76-88:

      34․Հովհաննիսյան Ն.Գ., Հարադիր բայեր նույնանիշների ձեռագիր բառարաններում, «Էջմիածին», Զ, 2020, էջ 69-89։ 

      35․ Ղամոյան Լ.Ա., Բառային տարբերակներ «հագուստ» իմաստային դաշտում, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, № 9,  Ե., «Արտագերս» հրատ.,  2020, էջ 279-285:

      36․ Ղամոյան Լ.Ա., «Հագուստ» հասկացություն նշող փոխառությունները միջին հայերենում, Պատմաբանասիրական հանդես, h. 2, Ե., 2020, էջ 158-168:

       37․ Ղամոյան Լ.Ա., «Հագուստ» իմաստային դաշտը նորակազմ բաղադրություններում, «Արդի հայերենի բառապաշարի զարգացման և կանոնարկման հիմնախնդիրներ» գիտաժողովի նյութեր, Ե., ԵՊՀ հրատ.,  2020, էջ 105-120:

     38․ Ղամոյան Լ.Ա., Պատմական համանունությունը «հագուստ» իմաստային դաշտում, Բան­բեր Երևանի համալսարանի, h.3, Ե., 2020, էջ 90-97:

    39․ Մեսրոպյան Հ.Հ., Dialect  Equivalents of the Concept of  «Խունկ» [xunk]  (“Incense”-in Armenian)» , «Լեզու և լեզվաբանություն», 1 (22), Ե., «Լուսակն» հրատ., 2020, էջ 15-24:

    40․ Մեսրոպյան Հ.Հ., Հայերենի բարբառները Ակսել Բակունցի ստեղծագործություններում,         «Հայագիտություն. Սյունիք» հանդես, հ.2, Ե., «Զանգակ» հրատ., 2020, էջ 42-48:

     41․ Ներսիսյան Վ.Ա., Բառակազմության հարցերի քննությունը Արսեն Այտընյանի «Քննա­կան քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի» աշխատության մեջ, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, № 9, Ե., «Արտա­գերս» հրատ., 2020, էջ 218-229:

     42․ Ներսիսյան Վ.Ա., Լեզվի պատկերավորման միջոցները Գ․Բաղդիշյանի «Մուսալեռցի պապս» խոհագրության մեջ, ԳՊՀ գիտական հոդվածների ժողովածու, № 8, Ե., «Արտա­գերս» հրատ.,  2020, էջ 265-272:

     43․ Պապիկյան Ս.Վ., Տերմինաբանության մի քանի հարցեր, ԳՊՀ Գիտական հոդվածների ժողովածու, № 8, Ե., «Արտագերս» հրատ., 2020, էջ 285-293:

     44․ Սարգսյան Մ. Ա., Հայալեզու տեքստերի էլեկտրոնային նոր սրբագրիչի սկզբունքները, «Լեզու և լեզվաբանություն», 2 (23), Ե., «Լուսակն» հրատ., 2020,  էջ 10-17:

     45․ Սարգսյան Մ. Ա., Մեծ լեզվաբանը. Գևորգ Ջահուկյան, «Գիտության աշխարհում», № 4, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2020, էջ 2-7:

     46․ Սարգսյան Մ. Ա., Նվիրյալ լեզվաբանը. Գևորգ Ջահուկյան (ծննդյան 100-ամյակի առթիվ), «Պատմա-բանասիրական հանդես», հ. 2, Ե., 2020, էջ 261-265:

      47․ Սաֆարյան Տ. Վ. Սոցցանցերում լատինատառ հայերեն գրության սխալ ձևերը և դրանց ազդեցությունը հայոց լեզվի վրա, «Լեզու և լեզվաբանություն», 2 (23), Ե., «Լուսակն» հրատ., 2020,  էջ 43-        48․ Սիրունյան Տ.Ղ., «Սահման քերականութեան». առաջին հունալատինատիպ քերակա­նու­թյունը (ԺԷ. Դ.) (համահեղինակությամբ), «Բանբեր Մատենադարանի», 29, Ե․, 2020, էջ 81-110։

     49․ Սիրունյան Տ.Ղ., Ուշ շրջանի մի քանի քերականական զրուցարաններ (ԺԸ-ԺԹ. դ.). դրանց բնույթը և աղբյուրները (համահեղինակությամբ), «Պատմա-բանասիրական հանդես», հ. 2, Ե․, 2020, էջ 147-155:

     50․ Սուքիասյան Հ.Վ., Զաքարյան Հ. Լ., Օտարալեզու եզրույթների  հայերեն թարգմանու­թյան սկզբունքները, «Լեզվաբանական տերմինաբանական հարցեր» հանրապետական գիտա­ժողովի նյութեր, պրակ Ա, Ե., «Քոփի պրինտ» հրատ., 2020, էջ 59-75:

     51․Սուքիասյան Հ.Վ., Քոշատաշյան Ս. Ս., Հայերենի՝ որպես օտար լեզվի ուսուցման հիմունք­ները բազմալեզու միջավայրում, Միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ, «Վարմ» հրատ., 2020, էջ 146-154:

    52․ Վարդանյան Ա.Վ., «Զոկ» ցեղանվան ստուգաբանությունը, Միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ, «Վարմ» հրատ., 2020, էջ 156-167:

    53․ Վարդանյան Ա.Վ., Հյուսիսային Գողթնի միջբարբառը Նախիջևանի բարբառային համա­պա­տ­­կերում,  «Պատմաբանասիրական հանդես», հ. 3, 2020, էջ 129-139:

    54․ Վարդանյան Ա.Վ., Վ.Կատվալյանի «Հայաստանի Հանրապետության բարբա­ռա­յին հա­մա­­­պատ­կեր. գիրք 1. Գեղարքունիքի մարզ» աշխատությունը (գրախո­սու­թյուն), «Պատ­մա­բա­նասիրական հանդես», հ. 1, Ե., 2020, էջ 249-251:

    55․Վարդանյան Ա.Վ., Մ.Մանուչարյանի «Բառարան Տավուշի միջբարբառի Վարագավանի խոսվածքի» գրքի առաջաբանը, Ե., «Էդիթ պրինտ» հրատ., 2020, էջ 3-5:

*Հոդվածները հրապարակվել են «Արդի հայերենագիտության խնդիրներ» գիտական հոդվածների էլեկտրոնային ժողովածուում, Ե., 2020, 195 էջ:

    56․ Աբրահամյան Ա.Ա., Քասախ գետի ավազանում գտնվող մի քանի հնաբնակ գյուղերի ժողովրդագրական և բարբառային պատկերը, էջ 3-26:

    57․Բառնասյան Ջ.Ա.,  Բարբառագետ Ալբերտ Խաչատրյանի ծրագրային մի հոդվածի շուրջ (ծննդյան 70-ամյակի առթիվ), էջ  35-42:

    58․Գևորգյան Գ.Գ.,Արաբկիր քաղաքի լեզվական յուրահատկությունների ընդհանուր    բնութագիրը, էջ 43-56:

    59․Գրիգորյան Գ.Գ., Հայերենի գործածությունը Կալիֆոռնիա նահանգում՝ ըստ խոսողների ծննդավայրի, էջ 57-66:

    60․ Թադևոսյան Հ.Մ., Կենդանիների անվանումներով ախտանունները «Բժշկարան ձիոյ» երկում (XIIIդ.), էջ 81-95:

    61․ Խաչատրյան Հ.Ռ., Ազգակցական հարաբերություններ արտահայտող բառանունների բարբառային պատկերը Արագածոտնի տարածաշրջանում, էջ  96-107:

    62․ Խաչատրյան Վ.Մ., Հունաբանության դրսևորումներ Ղազար Փարպեցու երկերում, էջ 108-116:

    63․Կատվալյան Վ.Լ., Կոտայքի մարզի որոշ խոսվածքների առնչությունը Վանի բարբառին, էջ 127- 137:

    64․ Միքայելյան Ս.Ա.,Արագածոտնի մարզի բարբառային միավորների՝արաբերենից փոխառ­­­­­­­­­­ված բառաշերտը (ըստ Ապարանի շրջանի մի քանի գյուղերի խոսվածքների), էջ 160-168:

    65․Մխիթարյան Գ.Մ., Հայերեն-ուրարտերեն լեզվական առնչությունների հարցի շուրջ,  էջ 169-182:

     66․ Վարդանյան Ա.Վ., Ճահուկ-Վայքի միջբարբառի տարածաման սահմանները, էջ 183- 193:

*Հոդվածները հրատարակվել են «Ջահուկյանական ընթերցումներ» միջազգային գիտաժողովի նյութերում, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2020, 213 էջ:

     67․ Գրիգորյան Ս.Մ., Հականիշ բառերի ոճական կիրառությունները  Գրիգոր Տաթևացու «Գիրք քարոզութեան  «Ամառան հատոր»»-ում, էջ 158-165:

     68․ Թոխմախյան  Ռ.Կ., Տիոյան Ս.Կ., Հայերենի ձայնավորահանգ բառերի ձևային նկարա­գրություն, էջ 173-181:

     69․ Խաչատրյան Հ.Ռ., Բառիմաստային յուրօրինակ զարգացումները Համշենի բարբառում, էջ 77-87:

     70.Կատվալյան Վ.Լ.,  Գ.Ջահուկյան – 100 (առաջաբան), էջ 5-16:

     71. Կատվալյան Վ.Լ., Խառը տիպի խոսվածքները Կոտայքի մարզում, էջ 88-99:

    72. Հովհաննիսյան Լ.Շ., Հայերենի իրանական փոխառությունների քննությունը Գ. Ջահուկ­յանի աշխատություններում, էջ 17-25:

    73. Հովհաննիսյան Լ.Շ., Ղարաբաղի (Արցախի) բարբառի  բառակազմական  հնաբանու­թյուն­ները, էջ 100-106:

    74. Հովհաննիսյան Ն.Գ., Բա­ռա­կապակ­ցություն­ներ և ար­տա­­հայ­­­տու­­թ­­յուն­ներ նույնանիշ­ների ձեռագիր բառարաններում, էջ 107-117:

    75. Սարգսյան Ա.Ե., Հայ բարբառների դասակարգման Գ. Ջահուկյանի բազմահատկանիշ      մեթոդը։ Գ. Ջահուկյանը վիճակագրական լեզվաշխարհագրության հիմնադիր, էջ 25-31:

    76․Սարգսյան Մ.Ա., Հոմանիշ տերմինները Գ.Ջահուկյանի ընդհանուր լեզվաբանական աշխատություններում, էջ 32-40:

     77․ Սիմոնյան Ն.Մ., Ձուլել / Թափել  բայերի իմաստային աղերսները, էջ 118-125:

     78․ Վարդանյան Ա.Վ., Հյուսիսային  Գողթնի խոսվածքների ձևաբանական առանձնահատ­կու­թյունները, էջ 126-135:

      79․ Ֆիշենկճեան Ա.Ա., Արեւմտահայերէնի խօսքի մասերու քերականական կարգերու քննութիւն (անորոշ ածական թէ՞ անորոշ դերանուն), էջ 145-157:

        *Հոդվածները հրապարակվել են «Լեզու և խոսք-2» խորագրով գիտական   հոդվածների էլեկտրոնային ժողովածուում, Ե., 2020, 154 էջ           

     80․ Բաղրամյան Ս. Ե., Պարզ նախադասության դրսևորումները հայերենի առածներում և ասացվածքներում՝ ըստ հաղորդակցման նպատակի, էջ 3-20:

     81․Բառնասյան Ջ.Ա., Երկբարբառացումը որպես քերականական միջոց հայերենի որոշ բարբառներում, էջ 21-28:

     82.Գրիգորյան Գ․ Գ․,  Ժամանակակից հայերենի հպաշփական հնչյունների փորձառական ուսումնասիրություն, էջ 42-53:

     83․Խաչատրյան Հ.Ռ., Տուն և տնտեսություն իմաստային դաշտն արտացոլող բառանուն­ների բարբառային պատկերը Արագածոտնի տարածաշրջանում, էջ 42-50:

     84․Կատվալյան Վ.Լ.,  Հինհայերենյան իրողություններ Սասունի բարբառում, էջ 51-59:

     85․ Հակոբյան   Ֆ.Ա., Բառակազմական վերլուծության մեքենայացման խնդիրներ, էջ 60-71:

     86․Միքայելյան Ս.Ա., Ստ.Մալխասյանցի  «Հայերեն բացատրական բառարան» քառա­հա­տորի արաբական փոխառությունները, էջ 85-92:

     87․ Мхитарян Г. М,  Древние музыкальные инструменты в армянском переводе библии, էջ 93-100:

     88․ Սարգսյան Մ.Ա.,  Հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանի առանձնա­հատ­կությունները,  էջ 101-112:

     89․ Սուքիասյան Հ.Վ., Թոռունյան Ն. Ա., Բժշկագիտական օտար տերմինների հայերեն տառադար­ձու­թյունը, էջ 118-132:

     90․Սուքիասյան Հ. Վ., Քոշատաշյան Ս. Ս., ՀՀ բուհերում օտարերկրացի ուսանողների հայերենի դասավանդման և ուսումնառության շուրջ, էջ 113-117:

     91․Վարդանյան Ա.Վ.,  Հայերենի բարբառների մանկական բառապաշարը, էջ 133-140:

 

          Ինստիտուտի գիտական կադրերից  համատեղությամբ աշխատում են ՀՀ բու­հե­րում և այլ կազմակերպություններում: Համատեղող գիտաշ­խա­տակիցների թվա­քանակն ըստ կազ­­մակերպությունների՝  ԵՊՀ` 3, Խ.Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ` 2, Մատենադարան՝  1, Վ.Բրյու­սովի անվ. ԵՊԼՀ՝ 1, Մ.Հերացու անվ. ՊԲՀ՝ 1, Հայաստանի պետական տնտեսագի­տական համալ­սարան` 1, Գավառի պետական համալ­սարան՝ 1, ԳԱԱ հնագիտության և ազգա­գրության ինս­տի­տուտ՝ 1, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ՝ 1, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարա­րություն՝ 1, ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն՝ 1, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա՝ 1, ՀՀ կառա­վա­րության «Պաշտոնական տեղեկագիր» ՓԲԸ՝  1:

          Ինստիտուտի գիտաշխատողները համատեղ ծրագրեր են իրականացնում ԳԱԱ պատմության, հնագիտության և ազգագրության ինս­տիտուտների, Մատենադարանի գիտաշ­խատողների, Գավառի պետական համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի մասնա­գետ­ների հետ:

         Ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է հանրապետությունում լեզվա­քա­ղաքական խնդիրների արծարծման, մշակման գործընթացներին: Ինստիտուտում ավանդույթ է դարձել Մայրենիի օրվան նվիրված միջոցառումների կազմակերպումը: Լեզվի ուսուցման, լեզվապահ­պա­նության հարցեր քննարկվեցին 2020 թ. փետրվարին կազմակերպված «Հայոց լեզվի ուսուցման խնդիրներ» թեմայով կլոր սեղան-քննար­կմանը, որի մասնակցեցին հանրապետության գիտական և կրթական ոլորտի ներկայացուցիչներ, լեզվաբաններ, մտավորականներ:

Հաշվետու տարում ինստիտուտի գիտական գործունեության բոլոր ոլորտներում կա­տար­­ված   հետազոտությունների արդյունքները ամփոփված են 90 գիտական հրապա­րա­կում­ներում (2 մե­նա­­գրություններում, 7 գրքերում ու ժողովածուներում, 81 հոդվածներում):

       Գիտական աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են միջազգային և հան­րա­պետական գիտաժողովներում: Ինստիտուտի գիտական խորհուրդը 2020 թվականը հռչակել էր  Ջահուկյանական տարի և հաստատել միջոցառումների լայն ծրագիր, որը, սակայն, համա­վարակի պատճառով իրականացվեց մասամբ: Հաշվետու տարում կազմակերպվել են հետևյալ գիտական միջոցառումները. «Ջահուկյանական ընթերցումներ»  միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված ակադեմիկոս Գևորգ Ջահուկյանի ծննդյան 100-ամյակին, «Գ.Ջահուկյան. մարդը և գիտնականը» (հուշապատում): Առցանց եղանակով անցկացվել են «Արդի հայերենագիտության խնդիրներ» և «Լեզու և խոսք» խորագրերով գիտաժողովներ:

       Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ մասնակցել են  հանրապետական և արտ­երկրում կազմակերպված գիտաժողովների. (Միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված Հ.Ղ. Ալիշանի ծննդյան 200-ամյակին, Նովոսիբիրսկի պետական մանկավարժական համալ­սարանի կազմակերպած  «Социо-кросс-культурный подход в науке и образовании» միջազ­գային առցանց գիտաժողով, «Վառ անցյալ, վառ ապագա. Վայոց ձորի պատմա­մշա­կութային ժառանգությունը» խորագրով միջազգային գիտաժողով, «Հայ ժողովրդական մշակույթ» 19-րդ գիտաժողով) և գիտական այլ միջոցառումների:

           Ինստիտուտը հրատարակում է «Լեզու և լեզվաբանություն» հանդեսը, որն իր կարևոր տեղն ունի հանրա­պետու­թյան գիտական կյանքում:

            Ինստիտուտի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցել են զանգվածային լրատվա­միջոց­ներում լեզվին ու լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող քննարկումներին: Ինս­տի­տու­տին կից գործող                  Լեզվի երիտասարդ պաշտպանների խորհուրդը, որի անդամները  ներգրավված են  լեզվի անաղարտության համար կազմակերպվող աշխատանքներում,   հրատա­­րա­կության է պատրաստել «Նման, բայց տարբեր» գիրքը: Խորհուրդը պատրաստել և համացանցում է տեղադրել օտար բառերի հայերեն համարժեքների, սխալ բառագոր­ծա­ծությունների վերաբերյալ նյութեր, որոնք, ի դեպ,  պարբերաբար թարմացվում են: Իրականացվել է դաշտային աշխատանք «Լեզվական արտակարգ դրություն» թեմայով, որի շրջանակներում խորհրդի անդամները և գիտակրթական տարբեր հաստատությունների ուսանողները ուսումնասիրել են համավարակի ընթացքում ստեղծված նորակազ­մու­թյունները, արձանագրված լեզվական շեղումները:

          Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գիտական համա­գործակցության ﬔջ են Վենետիկի համալսարանի հայագետների, Փարիզի Արեւելյան լեզուների եւ քա­ղա­քա­կրթու­թյունների ինստիտուտի, Ս. Պետերբուրգի պետական հա­մալ­սարանի գիտաշխա­տող­ների, ԻԻՀ Փայամե Նուր համալսարանի «Applied Linguistics Research Journal» գիտական հանդեսի խմբագրական խորհրդի անդամների հետ:

         2020 թվականին ինստիտուտում հյուրընկալվել է Զալցբուրգի համալսարանի հայագիտական կենտրոնի ղեկավար Յասմին Դում-Թրագուտը: Հանդիպման ընթացքում  քննարկվել են լեզվամշակութային փոխ­առնչու­թյուններին վերա­բերող հարցեր, համատեղ գիտական ծրագրեր իրականացնելու հնա­րավորություններ:

        2020թ. լեզվի ինստիտուտի գիտաշխատողներից գործուղումների են մեկնել ԱՄՆ, Ֆրանսիա, Ուկրաինա: Գիտաշխատող Մ.Սարգսյանը գործուղվել է Օդեսա (հուլիսի 17-ից օգոստոսի 1-ը)՝ որպես   հրավիրյալ մասնագետ, անցկացրել է «Հայերենը որպես երկրորդ լեզու դասավանդելու սկզբունքները և չափանիշները» մասնագիտական վերապատ­րաստման դասընթաց (30 ժամ) Օդեսայի Մ.Մաշտոցի անվան կիրակնօրյա հայկական դպրոցում, մշակել է Օդեսայի Մ. Մաշտոցի անվան կիրակնօրյա հայկական դպրոցի կրթական ծրագրերը: Հեռավար ձևաչափով ԳԱԱ ԳԿՄԿ հարթակում առցանց դասախոսել է «Գիտական աշխատանք կատարելու հմտություններ» թեմայով: 2020 թ. Մ. Սարգսյանը ՀՀ ԿԳՄՍՆ գիտության կոմիտեի կողմից կազմակերպվող՝ «Բարձր արդյունավետությամբ աշխատող երիտասարդ գիտաշխա­տողների (մինչև 35 տարեկան) մրցույթի» արդյունքներով ճանաչվել է   Արդյունավետ երիտասարդ գիտաշխատող:

        ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Արտեմ Սարգսյանը, գտնվելով ԱՄՆ‑ում գործուղման մեջ, վարել է «Ընդհանուր լեզվաբանություն» և «Հայ լեզվաբանության պատմություն» առար­կաները Գլենդելի Մաշտոց քոլեջում։ Մասնակցել է UCLA համալսարանի գիտական նստա­շրջանին «Արդի  հայերենի զարգացման առանձնահատկությունները» թեմայով զեկուցմամբ։ «USArmenis»  հեռուստատեսությամբ (ԱՄՆ) վարել է «Մեր լեզուն մեր խոսքը» հաղորդա­շարը։

       Կիրառական լեզվաբանության բաժնի գիտաշխատող Գ.Գրիգորյանը ԱՄՆ-ում իրականացրել է գիտահետազոտական ծրագիր հետևյալ թեմայով՝ «Հայերենի վիճակը ԱՄՆ Կալի‎‎ֆորնիա նահանգի Գլենդել քաղաքի հայության շրջանում վերջին 10 տարիների ընթացքում»:

      Ինստիտուտի գիտական ու կազմակերպական առօրյան կանոնավորապես ար­տացոլվում է համացանցային կայքում, որտեղ կարելի է տեղեկություններ ստանալ բա­ժին­ների, գիտա­կան ու մասնագիտական խորհուրդների, միջոցառումների, հրա­պարակումների վերա­բերյալ, ընթերցել նոր հրապարակված հոդվածներ, գրքեր, մասնակցել առցանց գիտա­ժողովների և այլն:

 

 

                 об основных результатах научной и научно-организационной деятельности Института языка имени Р. Ачаряна  НАН  РА в 2020 г.

 

       За 2020 год в институте языка значительные результаты достигнуты в изучении армянской лексики. Исследование охватило как индоевропейскую лексику, различные этапы и проявления развития армянского языка, так и все аспекты изучения лексики.

       В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарян) были выявлены и истолкованы слова и архаизмы, предположительно индоевропейского происхождения, которые не были упомянуты в древнеармянском, а в карабахском диалекте. Путем изучения лексики «Истории Армении» Агатангехоса были выделены слова и фразы, отклоняющиеся от грабарских закономерностей и имеющие диалектный отпечаток, и была доказана их связь с диалектами того времени. Отмечено влияние латыни в переводной литературе, раскрыты принципы формирования и модели неологизмов.

       В рамках темы «Вопросы изучения и нормализации современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук. член корр. НАН А. Саргсян) были выявлены и истолкованы принципы армянского перевода иноязычных терминов, рассмотрены вопросы терминологии, тематические группы слов. Результаты исследования обобщены в сборнике «Вопросы истории армянского языка», в статьях и докладах.

      В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) подготовлена ​​лингвистическая характеристика населенных пунктов Котайкской области РА, определена и истолкована диалектная принадлежность говоров. Определены пути и особенности образования диалектов смешанного типа по диалектным единицам Котайкской области. Результаты исследования представлены в «Диалектном контексте Республики Армения. Книга 2. Котайкская область», в научных статьях и докладах.

 

 

       В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарянян) продолжено изучение древ­не­ар­­­мян­ский язык – диалект, среднеармянский язык – диалект взаимоотношений. Выявлены языковые древние реалии, описан ряд фонетико-грамматических и лексических особенностей среднеармянского языка. Проведено изучение рукописных словарей, комплексное изучение среднеармянской лексики («Гирк вастакоц», памятные записи 13 века, средневековые лечебники). Были рассмотрены более сотни терминов, связанных с медициной и, в частности, с лечением лошадей, включая слова и фразы с уникальными доказательствами. Значительные результаты были достигнуты в области изучения языка переводной литературы, в частности, в изучении 500 словарных единиц в лексике произведений, созданных в униторском центре Кырна, которые не отражены в словаре древнеармянского языка «Айказян бараран».

       Результаты исследования опубликованы более чем в десятке статей. Опубликован новоармянский перевод книги «Гирк арцманц» («Книга вопросов») Григора Татеваци.

       В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания» (рук. д.ф.н. В. Ам­бар­цумян) проведено исследование новейших направлений в лингвистике, связанных с изучением языка и цифровых технологий. Была представлена ​​роль языка, тенденции развития и изменения в контексте взаимодействия с новыми цифровыми технологиями. Продолжено изучение армяно-иранских и армяно-кавказских лексических изоглосс, внесены лексико-этимологические уточнения и дополнения. Изучены лексические и функциональные особенности арабских заимствований, о которых свидетельствует Ст. Малхасянц в «Толковом словаре армянского языка».

       Результаты исследований отражены в 1 монографии, около в двух десятках статей.

       В области прикладной лингвистики были рассмотрены проблемы прикладной и компьютерной лингвистики, изучены несклоняемые части речи древнеармянского языка. Продолжены работа по составлению конкордансов и исследования в области экспериментальной фонетики армянского языка.

       В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В.Катвалян) был рассмотрен ряд вопросов, связанных с системами местоимений и глаголов диалектного армянского языка, сформировано общее описание сасунского диалекта. Рассмотрены особенности лингвистического мышления в лексике диалектов восточной фракции, а также в фразеологические варианты, обусловленные различиями языкового мышления. Были представлены интересные факты словообразования в диалектной армянской лексике.Изучен словарный запас семантической группы «названия растений». Проведено сравнительное изучение диалектов территории Нахичевани, составлен список армянских поселений Нахичевани по диалектам и говорам, сформирован диалектный контекст, составлены диалектологические карты. Выявлены фонологические и морфологические особенности межиалекта Северного Гохтна, изучена лексика амшенского диалекта       Гудаутского края. Результаты исследований представлены в 1 монографии, более чем в двух десятках научных публикаций.

        В рамках темы «Вопросы изучения и нормализации современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук. член корр. НАН А. Саргсян) в области изучения западноармянского языка были отмечены неологизмы в западноармянской прессе. Зарегистрированные неологизмы были сгруппированы по разработанным принципам. Изучался разговорный язык Алеппо, в частности, учитывалось влияние арабского языка на разговорный язык сирийских армян. Проведено исследование морфологического строя литературного западноармянского языка. С помощью точных методов, разработанных в современной лингвистике, наблюдались изменения в системе склонения современного этапа западноармянского языка.

        Изучены особенности литературно-разговорной версии западноармянского языка.

В области изучения современного восточноармянского языка наблюдались заимствования и варваризмы. В рамках синтаксической нормы рассмотрены применения средств сочетания слов, сделана ссылка на синтаксис текста.

       Проведены исследования по выявлению исторических основ словообразования новоармянского языка. Продолжались исследования в области армянской медицинской (урологии) и социальной терминологии, наблюдалась историческая омонимия в семантическом поле «одежда».

         Продолжается составление словаря неологизмов. Опубликован 5-й номер серии «Новые слова», готовится к печати 6-й номер. Трехтомный «Словарь современного армянского языка» скоро будет представлен в Интернете.

Результаты исследований обобщены в 1 монографии, около в двух десятках научных статей.

 

       Подведены итоги работ по теме «Диалектная картина Арагацотнского региона» (руководитель - д.ф.н. В.Катвалян). Демографическая информация о населенных пунктах указанного региона систематизирована путем разработки достаточно богатого материала и научного анализа, проведена классификация диалектного материала, определены диалектные особенности и характеристика говоров, составлен словник. Собранный диалектный материал записан в диалектной научной транслитерации.

       Уточнены демографические данные населенных пунктов региона, диалектная принадлежность и особенности диалектноязычных сообществ, сформирована диалектная характеристика поселений, получена общая картина распространения действующих диалектных признаков и диалектных единиц. Таким образом, сформирована картина современного состояния диалектного армянского языка в Арагацотнском районе, уточнены особенности выражений ряда диалектных единиц, выявлены функциональные особенности диалектной речи, определены тенденции языкового развития, рассмотрены обусловливающие их факторы, выявлены весьма интересные частные реалии диалекта.

       В рамках темы «Армянская электронная система корректуры» (рук. к.ф.н. М. Саргсян) за отчетный период были изучены широко распространенные иноязычные и армяноязычные существующие и действующие системы корректуры, выделены в текстах наиболее часто встречающиеся орфографические и грамматические ошибки с целью применения при разработке принципов системы корректуры, разработаны принципы построения новой системы корректуры, приведены структура и объем охвата, методика исправления ошибок, систематизированы все словари, материал которых был или должен быть включен в базу данных системы корректуры, разработан словарный материал всех словарей, в формальном виде была описана включаемая лексика (около 200 000 заглавных слов), составлены парадигмы спряжения и склонения слов, подверженных грамматическим изменениям, разработано соответствующее программное обеспечение. Чтобы сделать систему доступной для широкой публики, система корректуры будет работать на отдельном веб-сайте по адресу armspell.am, который зарегистрирован во всех поисковых системах.

В рамках темы «Роль армянского языка и проблемы обучения в многоязычной среде» (рук. к.ф.н. М. Саргсян) за отчетный период была изучена соответству­ющая теме исследования теоретическая литература, рассмотрены принципы обучения второму, иностранному языку, международные стандарты уровней владения языком, на основе которых были и будут разработаны соответствующие принципы и стандарты обучения армянскому языку в многоязычной среде.

 

4. Результаты прикладных работ

 

      В рамках грантовой программы «Формальное описание словообразования армянского языка и создание соответствующей электронной базы данных»  (рук. к.ф.н. М. Саргсян) за отчетный период с точки зрения словообразования в формальном виде была описана лексика (около 150 000 слов) включаемая в базу данных. Разработаны инструкции по поиску и использованию базы данных. Чтобы сделать систему доступной для широкой публики, база данных будет работать на отдельном веб-сайте по адресу formlang.am.

      В рамках темы «Вопросы изучения и нормализации современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук. член корр. НАН А. Саргсян) вышел в свет 5-й выпуск серии «Новые слова», который содержит около 1500 неологизмов с пояснениями к словам и соответствующими примерами. Обсуждались вопросы армянской транслитерации современных медицинских терминов.

       В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарянян) переведена и опубликована новоармянская версия книги «Гирк арцманц» («Книга вопросов») Григора Татеваци.

 

 

 

 

      During the year 2020, considerable results have been achieved in the study of Armenian vocabulary at the Institute of Language. The research activities covered both the Indo-European word layer, the different stages and manifestations of the development of the Armenian language, as well as all the observations of the vocabulary study.

       Within the framework of the topic "Issues of Historical Development of the Armenian Language" (supervised by G. Mkhitaryan, PhD of Philology) the words and archaisms not mentioned in Old Armenian, but assuming Indo-European origin in the Karabakh dialect were revealed and interpreted. By observing the vocabulary of Agatangeghos's "Armenian History", the words and wordforms that deviate from the Grabarian rules and have a dialectal character were separated, and their relation to the dialects of the time was proved. The influence of Latin in the translated literature was observed, the principles and patterns         of formation of neologisms were revealed.

Within the framework of the topic "Problems of the Study and Regulation of Modern Eastern and Western Armenian Languages" (supervised by A. Sargsyan, Corresponding Member of the National Academy of  Sciences) the principles of Armenian translation of foreign terms were revealed and explained, terminology issues and thematic groups of words were considered. The research outcomes are summarized in the collection "Issues of the History of the Armenian Language", in articles and reports.

       Wthin the framework of the topic "Study of Armenian Dialects" (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology) the linguistic characteristics of the settlements of the RA Kotayk Reegion were prepared, the dialectal affiliation of the speeches was determined and interpreted. The peculiarities and ways of the formation of mixed type dialects have been determined according to the dialectal units of Kotayk Region. The outcomes of this research are presented in the book “Dialectal Overview of the Republic of Armenia. Book 2. Region of Kotayk", in scientific articles and reports.

 

 

        Within the framework of the grant project "Formal Description of Armenian Word Formation and Creation of the Corresponding Electronic Database" (supervised by M. Sargsyan, PhD of Philology), a formal description from the word-formation viewpoint of the vocabulary of about 150.000 words to be included in the database was given. Guidelines for searching and using the database have been developed. In order to make it accessible to the general public, the database will operate on a separate website under the formlang.am web address.

       Within the framework of the topic "Problems of the Study and Regulation of Modern Eastern and Western Armenian Languages" (supervised by A. Sargsyan, Corresponding Member of the National Academy of Sciences), the volume E of the "New Words" series was published including about 1500 neologisms with their explanations and relevant examples. Issues of Armenian transliteration of modern medical terms were discussed.

      Within the framework of the topic "Issues of Historical Development of the Armenian Language" (supervised by G. Mkhitaryan, PhD of Philology), the work "Book of Inquiries" by Grigor Tatatsi was translated into Modern Armenian and published.

 

 

 

 

                 Ինստիտուտի տնօրեն՝                                  Վ.Լ.Կատվալյան

              Գիտական քարտուղար՝                                   Ա.Ա.Աբրահամյան