2019 թ․ հաշվետվություն

ՀՀ ԳԱԱ  Հ.Ա­ճառյանի ան­վան լեզ­վի ինստիտուտի 2019 թ.

գիտական և գիտակազմակերպչական գործունեության

հիմնական արդյունքների մասին

 

 

       2019 թ. ընթացքում լեզվի ինստիտուտում կատարվել են գրական արևելահայերենի և արևմտահայերենի, խոսակցական հայերենի և բարբառների կառուցվածքային յուրահատ­կությունների, հնչյունաքերականական ու բառային համակարգերի, լեզվի պատմությանն առնչվող հարցերի, ընդհանուր, համեմատական ու կիրառական լեզվաբա­նական խնդիրների հետազոտման աշխատանքներ:

         «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրա­ռա­կան լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Համբար­ձումյան) քննության են ենթարկվել հայերենի և կելտական լեզուների առնչու­թյուն­ները, մասնավորա­պես հնչյունական և բառային զուգա­բա­նությունները՝ ըստ հրա­պարակի վրա եղած ուսումնասիրությունների տվյալների: Հայ-կելտական լեզվական առնչություններին նման անդրադարձը խիստ կարևոր է հնդեվ­րոպական լեզուների համե­մատական և տիպաբանական ուսումնասի­րության համար, մանա­վանդ՝ հայերենի նա­խագրային շրջանի պատմության շատ հարցերի նորովի լուսա­բանման տես­անկյունից: Հետազոտության արդյունքներն ամփոփված են Վ.Համբար­ձումյանի «Հայերենը և կելտական լեզուները» աշխա­տությունում:

         «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատ­վալյան) մեծ ծավալի աշխատանք է կատարվել բարբառային միավորների ուսում­նասիրությունը համալրելու ուղղությամբ. հետազոտվել և նկարագրվել են Ակնի բարբառի, Տրապիզոնի, Բալլուի, Խուռնավուլի, Կարբիի խոսվածքները, առաջադրվել է բար­բառային հայերենում հարացուցային հնաբանությունների առանձնացման և մեկնաբանման հարցը, կարևորվել է գեղարվեստական խոսքը իբրև բարբառային լեզվի ուսումնասիրության աղբյուր: Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացված են գիտական հոդվածներում և զեկուցումներում:

 

             2. Բազային ‎ֆ‎ինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

       «Արդի արևելահայերենի և արևմտահայերենի ուսումնասիրման և կանո­նարկման խնդիրներ» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` ԳԱԱ թղթ. անդամ  Ա.Սարգսյան) արևմտա­հա­յե­րենի ուսումնասիրության ոլորտում կատարվել է  գրական արևմտահայերենի քերակա­նու­թյան պատմության հետազոտություն, դիտարկվել է 1950-1960-ական թվականներից հետո Սփյուռքի տարբեր համայնքներում կիրառվող՝ արևմտահայերենի ուսումնական ձեռնարկ­նե­րի մեջ ածական և դերանուն խոսքի մասերի մեկնաբանությունների պատմական զար­գացումը՝ զուգադրելով հեղինակների տեսակետներն ու կարծիքները:  

      Արդի արևելահայերենի ուսումնասիրության ոլորտում կարևոր անդրադարձներ են կատարվել եզրութաբանության հարցերին, մասնավորապես դիտարկվել են հասարակական գիտու­թյուններում առկա եզրութային զուգահեռ ձևերը, առանձնացվել են հանձնարարելի ձևերը, որոշվել է կիրառական-գործառական տոկոսային հարաբերակցությունը զուգահեռ ձևերի միջև: Քննության են ենթարկվել նաև  բժշկագիտական, մասնավորապես վիրաբու­ժության ոլորտի եզրույթները, դրանց ուսուցմանն առնչվող հարցեր:

      Շարունակվել են նորա­բա­նու­թյուն­ների բառարանի կազմման աշխա­տանք­­ները. հրա­տա­րկության է պատրաստվում «Նոր բառեր» շարքի Ե պրակը:

Հետազոտությունների արդյունքները հրապարակվել են 4 մենագրության մեջ, 24 հոդ­ված­­ներում: Հրատարակվել է 1 ուսումնական ձեռնարկ:

       «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակներում  (ղեկ.` բ.գ.դ. Վ.Կատ­­վալյան) «Հայ բարբառագիտություն» միհատորյակի ստեղծման ուղղությամբ արվել են տեսական դիտարկումներ. առանձնացվել են բարբառներին բնորոշ զուգաբանությունները, ձևավորվել են ավելի քան յոթ բարբառների ընդհանուր բնութագրերը:

       Կատարվել են բարբառների բառապաշարի ուսումնասիրություն, բառիմաստային զուգաբանությունների քննու­թյուն, մի շարք անձնանունների բարբառային ձևերի ստուգա­բանություն, կազմվել են պատմական Գողթն գավառի գյուղերի խոսվածքների բառացանկեր:

Հետազոտվել են հայերենի բարբառային որոշ միավորների  հնչյունաքերականական առկա համակարգերը, կատարվել են հայերենի բարբառային միավորների համեմատական ուսումնասիրություն, բարբառների պատմական շերտերի քննություն: Հետազոտությունների արդյունքները ներկայացված են 23 գիտական հրապարակումներում:

       Նոր նյութերով համալրվել է բարբառային ձայնադարանը, շարունակվել են Հայերենի բարբառագիտական ատլասի նյութերի թվայնացման աշխա­տանքները (մուտքագրվել են  ավելի քան 40 տետրերի նյութեր):

       «Հայոց լեզվի պատմական զարգացման հարցեր» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.` բ.գ.թ. Գ.Մխիթարյան) զգալի աշխա­տանքներ են կատարվել գրաբար-բարբառ, միջին հայերեն-բարբառ առնչությունների քննության ուղղությամբ, որոնք  նպաստում են ոչ միայն հայերենի նա­խորդ փուլերում լեզվական այս կամ այն երևույթի վիճակն ու զարգացումը բացահայ­տե­լուն, այլև բարբառների գործառության ժամանակաշրջանին, լեզվական տվյալ երևույթի՝ բար­բառ­ներում կրած փոփոխություններին առնչվող խնդիրները մեկնա­բա­նելուն։ Մաս­նա­վորապես Ղարաբաղի բարբառում գրաբարի և միջին հայերենի հետ ընդ­հա­նուր բառա­պաշարային ու քերականական իրողությունների, նաև նախագրաբարյան որոշ երևույթների վերհանումով փաստվել է հնագույն շրջանից  ի վեր  Արցախում բար­բա­ռային հայերենի գոր­ծա­ծությունը։ Հետա­զոտությունների արդյունքները հրապարակվել են ավելի քան երկու տասնյակ հոդ­ված­ներում:

       «Ընդհանուր ու համեմատական  և կիրառական լեզվաբանության հարցեր» թե­մայի շրջանակներում (ղեկ.`բ.գ.դ. Վ.Համբարձումյան) կատարվել են լեզվաբանական նորագույն ուղղությունների ուսումնասիրություն, հայերենի և հնդեվրոպական այլ լեզուների քերա­կանական իրողությունների զուգադրական քննություն, շարունակվել են բառա­քննական և ստուգաբանական ճշգրտումներն ու լրացումները ստուգաբանական բառարանում:  Արդի լեզվաբանական տի­պա­բա­նության լույ­սի ներքո  դիտարկվել են բայական ժամանակաձևերի պատմական զար­գացման օրինաչափությունները:

       Հետազոտվել են հայ-իրանական և հայ կովկասյան բառային զուգա­բա­նու­թյունները, կատարվել է մետաղամշակմանը վերաբերող  իմաստային խմբերի բառերի ծա­գում­նա­բա­նական, իմաստային և կառուցվածքային քննություն:

        Հետա­զոտությունների արդյունքները արտացոլված են 1 մենագրության մեջ, 23 հոդ­ված­ներում, որոնցից երկուսը տպագրվել է արտասահմանում:

        Կիրառական լեզվաբանության բնագավառում կատարվել է դասական գրաբարի բա­ռա­­պա­շարի և քերականական համա­կարգի կառուցվածքային նկարա­գրություն,  դի­տարկ­վել են էլեկտրոնային բառարա­նագրությանն ու  թարգ­մանությանը, կորպուսային լեզվա­բանու­թյանը առնչվող խնդիր­ներ:

         Կազմվել են նոր համաբարբառներ, որոնցից 12-ը՝ էլեկտրոնային  եղանակով:

 

 3. Թեմատիկ ֆինանսավորմամբ ստացված հիմնական արդյունքները

        «Արագածոտնի մարզի բարբառային համապատկեր» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.դ. Վ.Կատվալյան) հավաքվել են բնակավայրերի վերաբերյալ ժողովրդագրական և անհրա­ժեշտ այլ նյութեր, ուսումնասիրվել համայնքների վերաբերյալ հրապարակված տվյալները: Աշտարակի տարածաշրջանում բարբառագիտական արշավների ընթացքում մարզի մեկուկես տասնյակ համայնք­ներում տեսա­ձայ­նագրման եղա­նակով, ինչպես նաև հարցարանների միջոցով հավաք­վել է բարբառային զգալի նյութ: Ուսումնասիրության արդյունքները ներկայացվել են հոդվածներում և զեկուցումներում: Պատրաստվել են Կոտայքի մարզի երեք տասնյակ բնակավայրերի բարբառային ընդհանուր բնութագրերը:

       «Հայերենի բառակազմության ձևային նկարագրություն և համապատաս­խան էլեկտրո­նա­յին շտեմարանի ստեղծում» դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ.Սարգսյան) մշակվել են հայերենի բառակազմության ձևային նկարագրության  ընդհան­րական սկզբունքները, կատարվել է շուրջ 100 000 բառերի ձևային նկարագրություն ՝ բառա­կազ­մական տեսակետից: Օգտագործելով թվային տեխնոլոգիաների հնարավորու­թյուն­ները` ստեղծվել է համացանցային ինքնուրույն կայքում գործող էլեկտրոնային շտեմարան, որն ունի որոնման լայն հնարավորություններ:

        «Հայերեն էլեկտրոնային սրբագրման համակարգ» թեմայի շրջանակներում (ղեկ.՝ բ.գ.թ. Մ.Սարգսյան) հաշվետու ժամանակահատվածում մշակվել են հայերեն էլեկ­տրո­նա­յին սրբագրման նոր համակարգի կազմության սկզբունքները, ներկայացվել են կառուց­վածքն ու ընդգրկման ծավալը, սխալները ուղղելու եղանակը, համակարգվել են այն բոլոր բառա­րանները, որոնց նյութը պետք է ընդգրկվի սրբագրման համակարգի հիմքում ընկած շտեմարանում, թվայնացվել են թղթային և էլեկտրոնային տարբերակով առկա բառարան­ներից մի քանիսը, մշակվել է համապատասխան ծրագրաշարը:

 

        Ինստիտուտում կատարվող գիտահետազոտական աշխատանքների և ուսումնա­սիրու­թյունների արդյունքները կարևոր նյութեր են պարունակում ընդհանուր լեզվաբանական առումով, արժեքավոր են հարակից մի շարք գիտաճյուղերի համար: Լեզվի ինստիտուտում կատարված շատ աշխատանքներ ունեն նաև գիտագործնական, կիրառական նշանա­կություն: Հաշվետու տարում ինստիտուտի գիտաշխա­տողների մասնակցությամբ պատ­րաստ­վել են այդ կարգի հետևյալ աշխատանքները. «Հայոց լեզու և խոսքի մշակույթ», «Լեզվագործածության սխալներ /տեսա­գործնական ձեռնարկ/», «Գործառական հայերեն /գործ­նական աշխա­տանքների ձեռնարկ/»:

        Ստեղծվել է համացան­ցա­յին առանձին կայքում գործող «Հայերենի բառապաշարի էլեկտրոնային շտեմա­րա­ն» (հեղ.՝ Ֆ. Հակոբյան)։ Հայերենը համա­ցանցային լեզու դարձնելու, այն տեղեկատվական տեխնոլոգիաների բնա­գա­վա­ռում հաջողությամբ գործա­ծե­լու համար

առաջին հերթին անհրա­ժեշտ է նկա­րա­գրել և ներկայացնել բա­­­ռա­­պա­շարը՝ օգտագործելով նորագույն տեխ­նոլո­գիաների անընդ­հատ և շա­րու­­նա­կական զարգացումները։ Էլեկտրոնային շտե­մա­րանում ներկայացվում են  բա­ռերի հասկացական և իմաստային  հարաբերութ­յուն­ները, տրվում են գլխա­բառի հնչյու­նական, բառա­կազմական, բառիմաստային և քերա­կա­նական սպառիչ բնու­թագրերը: Լեզվա­բա­նական նպատակներով շտեմա­րանի կիրառությունը զարգացման միանգամայն նոր աստիճանի կհաս­ցնի հայերենի գործածությունը տեղե­կա­տվական տեխնո­լո­գիաների բնագավա­ռում:  

 

2019 թ. հրապարակումների ցանկ.

 

 

 

 

            «Հայ մատենագրության և տպագիր գրականության էլեկտրոնային համաբարբառ»   concordance.am

 

 

 

*Հոդվածները հրատարակվել են «Հայոց լեզվի պատմական ուսումնասիրության արդի խնդիրներ» գիտական հոդվածների ժողովածուում, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2019, 224 էջ:

 

 

*Հոդվածները հրատարակվել են «Ջահուկյանական ընթերցումներ» գիտական

հոդվածների  ժողովածուում, Ե., «Գիտություն» հրատ., 2019, 224 էջ:

 

 

*Հոդվածները հրատարակվել են «Շիրակի պատմամշակութային ժառանգությունը. հայագիտության արդի հիմնահարցեր» խորագրով 10-րդ միջազգային գիտաժողովի նյութերի ժողովածուում, Ե., «Գիտություն»  հրատ., 2019,  534 էջ:

 

        Շիրա­կի դաշտի գյուղերի խոսվածքների գրառումների, էջ 426-427:

 

        *Հոդվածները հրապարակվել են «Լեզու և խոսք» խորագրով գիտական  հոդվածների էլեկտրոնային ժողովածուում, Ե., 2019, 289 էջ:

                          http://language.sci.am/sites/default/files/lezow_ew_khosk_0.pdf

 

 

         Ինստիտուտի գիտական կադրերից  համատեղությամբ աշխատում են ՀՀ բու­հե­րում և այլ կազմակերպություններում: Համատեղող գիտաշ­խա­տակիցների թվա­քանակն ըստ կազ­­մակերպությունների՝  ԵՊՀ` 3, Խ.Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ` 2, Մատենադարան՝  1, Վ.Բրյու­սովի անվ. ԵՊԼՀ՝ 1, Մ.Հերացու անվ. ՊԲՀ՝ 1, Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալ­սարան` 1, Գավառի պետական համալ­սարան՝ 1, ԳԱԱ հնագիտության և ազգա­գրության ինս­տի­տուտ՝ 1, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ՝ 1, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարություն՝ 1, ՀՀ կառա­վա­րության «Պաշտոնական տեղեկագիր» ՓԲԸ՝  1:

        Տարվա ընթացքում լեզվի ինստիտուտում իրենց գիտաուսումնական պրակտիկան անցկացրին ԵՊՀ և ՎՊՀ բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողները:  Նոյեմբերին մանկա­վար­ժական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի հետ համատեղ կազմակերպվեց հայոց լեզվի ուսուցիչների հետ հանդիպում՝ նպատակ ունենալով նրանց տրամադրել գիտա­գործնական աջակցություն: Ինստիտուտի գիտաշխատողները համատեղ ծրագրեր են իրականացնում ԳԱԱ պատմության, հնագիտության և ազգագրության ինս­տիտուտների, Մատենադարանի գիտաշխատողների հետ:

        Ինստիտուտը ակտիվորեն մասնակցում է հանրապետությունում լեզվա­քա­ղաքական խնդիրների արծարծման, մշակման գործընթացներին: Ինստիտուտում ավանդույթ է դարձել Մայրենիի օրվան նվիրված միջոցառումների կազմակերպումը: 2019 թ. փետրվարին  անց­կաց­վեց հանրա­պետական խորհրդակցություն, որին մասնակցող լեզվաբանները, մտա­վո­րականները քննարկեցին լեզվաքաղաքա­կանությանը, լեզվի ուսուցմանը, լեզվապահ­պա­նությանը, լեզվի կանոնարկմանը վերաբերող հարցեր: Հայերենի անաղարտության պահ­պանման, արևմտահայերենի ուսումնասիրության ու ուսուցման խնդիրների շուրջ կլոր սեղան-քննարկում կազմակերպվեց հունիսին, որին մասնակցեցին հանրապետության գի­տական ու կրթական ոլորտների գործիչներ, արևմտահայ մտավորականներ: 

         Հաշվետու տարում ինստիտուտի գիտական գործունեության բոլոր ոլորտներում կա­տար­­ված   հետազոտությունների արդյունքները ամփոփված են 121 գիտական հրապա­րա­կում­ներում (5 մե­նա­­գրություններում, 8 գրքերում ու ժողովածուներում, 12 համաբար­բառներում և 96 հոդվածներում, որոցից  4-ը` արտասահմանում):

Գիտական աշխատանքների արդյունքները ներկայացվել են միջազգային և հան­րա­պետական գիտաժողովներում: 2019 թ. ինստիտուտը կազմակերպել է երեք գիտա­ժողով. «Ջահուկ­յանական ընթերցումներ»,  «Հայոց լեզվի պատմական ուսումնասիրության արդի խնդիրներ» արտագնա  գիտաժողով, «Լեզու և խոսք» խորագրով առցանց գիտաժողով:

         Ինստիտուտի շատ գիտաշխատողներ մասնակցել են նաև Հայաստանում և արտ­երկրում կազմակերպված գիտաժողովների (Երևան, Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս, Մոսկվա, Ս.Պետերբուրգ) և գիտական այլ միջոցառումների:

            Ինստիտուտը հրատարակում է «Լեզու և լեզվաբանություն» հանդեսը, որի այս տար­վա երկու համարներում ևս գիտական հոդվածներից բացի ընդգրկված են նաև միջ­ազ­գային գի­տական նորությունները ներկայացնող, ինստիտուտի գիտական ու գիտա­կազ­մա­կերպական իրադարձությունները լուսաբանող նյութեր: Հանդեսը իր կարևոր տեղն ունի հանրա­պետու­թյան գիտական կյանքում, և պատահական չէ, որ նրա 20-րդ համարի շնոր­հան­դեսը լայն արձագանք գտավ գիտական հանրության շրջանում:

         Ընթացիկ տարում ինստիտուտի գիտական կյանքի կարևոր բաղկացուցիչ մասը դար­ձան գիտական քննարկումները: Ինստիտուտի բոլոր բաժիններում շաբաթական երկու ան­գամ կազմակերպվող քննարկումներում արծարծվել են ոլորտին առնչվող բազում թե­մաներ: Տարվա ընթացքում ինստիտուտում կազմակերպվել են շուրջ 500 նման քննար­կումներ:

       Ինստիտուտի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցել են զանգվածային լրատվա­միջոց­ներում լեզվին ու լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող քննարկումներին:           Ինս­տի­տու­տի գիտաշխատող Մ.Սարգսյանի ջանքերով ստեղծվել և ինստիտուտին կից գործում է Լեզվի երիտասարդ պաշտպանների խորհուրդը, որում ընդգրկված երիտա­սարդ­ները ներգրավվել են լեզվի անաղարտության համար տարվող աշխատանքներում: 

        Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գիտական համա­գործակցության ﬔջ են Վենետիկի համալսարանի հայագետների, Փարիզի Արեւելյան լեզուների եւ քա­ղա­քա­կրթու­թյունների ինստիտուտի և Ս. Պետերբուրգի պետական հա­մալ­սարանի գիտաշխա­տող­ների հետ: 2019թ. լեզվի ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ գործուղումների են մեկնել ԱՄՆ, Ֆրանսիա, ՌԴ, Իրան, Լիբանան, Սիրիա:

           2019թ. ինստիտուտում կայացել են մի շարք հանդիպումներ արտ­երկրից ժամանած լեզ­վաբանների, հայագետների հետ: Ինստիտուտում հյուրընկալվել են Միլանի պետական համալսարանի բանասիրության և լեզվաբանության ամբիոնի պրոֆեսոր, հայագետ Անդրեա Սկալան, Զալցբուրգի համալսարանի հայագիտական կենտրոնի ղեկավար հայագետ Յասմին Դում-Թրագուտը և ուրիշներ:

Ինստիտուտի գիտական ու կազմակերպական առօրյան կանոնավորապես ար­տացոլվում է համացանցային կայքում, որտեղ կարելի է տեղեկություններ ստանալ բա­ժին­ների, գիտա­կան ու մասնագիտական խորհուրդների, միջոցառումների, հրա­պարակումների վերա­բերյալ, ընթերցել նոր հրապարակված հոդվածներ, գրքեր, մասնակցել առցանց գիտա­ժողովների և այլն:

 

 

                 об основных результатах научной и научно-организационной деятельности Института языка имени Р. Ачаряна  НАН  РА в 2019 г.

 

        За 2019 год в Институте языка были проведены исследовательские работы по вы­яв­ле­нию структурных особенностей восточноармянского и западноармянсого литературных языков, разго­вор­ного языка и диалектов, их фонетико-грамматических и лексических систем, а также по вопросам, свя­зан­ным с историей языка, по проблемам общего, сравнительного и прикладного языкознания.

         В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания» (рук. д.ф.н. В.Ам­бар­цумян) исследованы отношения армянсого языка с кельтскими языками, в частности, выяв­лены фонетические и лексические изоглоссы – согласно с данными имеющихся иссле­до­ва­ний. Об­ра­щение к армяно-кельтским языковым отношениям весьма важно с точки зрения исто­ри­че­ского и типологического исследования индоевропейих языков, в особенности, для нового осве­ще­ния многих вопро­сов дописьменной истории армянского языка. Результаты исследования обоб­ще­ны  в работе  В. Ам­бар­цумяна «Армянский язык и кельтские языки».

В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) проведена обширная работа в направлении пополнения исследований по диалектным единицам. Иссле­до­ваны и описаны говоры диалектов Акна, Трапезунда, Баллу, Хурнавула, Карби. Выдвинут вопрос о вы­де­лении и интерпретации парадигматических архаизмов, подчеркнута важность изучения ху­до­жественной литературы в качестве источника диалектного материала. Результаты иссле­до­ва­ния представлены в ряде научных статей и докладов.

 

 

 

        В рамках темы  «Вопросы изучения и нормализации современного восточноармянсого и западноармянского языков» (рук. член корр. АН А. Саркисян) выполнено исследование по исто­рии грамматики западноармянского языка, рассмотрен вопрос исторического развития интер­пре­таций прилагательных и местоимений в учебных пособиях по западноармянскому языку, используемых в школах Диаспоры после 1950-1960-х гг. – с сопоставлением различных точек зрения и толкований.

         В сфере исследования современного восточноармянсого языка важно обращение к во­п­ро­сам терминологии; рассмотрены в частности терминологические параллели в области гума­ни­тар­ных наук, выделены рекомендуемые термины, определено функционально-прикладное процент­ное соотношение параллельных форм. Рассмотрена медицинская терминология, в частности, в области хирургии, а также вопросы ее преподавания.

         Были продолжены работы по составлению словаря неологизмов, готовится к изданию 5-й выпуск цикла «Новые слова».

        Результаты иследований изданы в 4-х монографиях, 24-х статьях. Издано 1 учебное посо­бие.

       В рамках темы «Исследование армянских диалектов» (рук. д.ф.н. В.Катвалян) разработаны теоретические предпосылки по созданию однотомника «Армянская диалектология», выделены характерные диалектные изоглоссы, сформулирована общая характеристика семи диалектных единиц.

         Исследована диалектная лексика, рассмотрены лексикосемантические изоглоссы, дана этимология ряда диалектных форм личных имен, составлены списки лексических адиниц говоров ряда сел исторической области Гохтн.

       Рассмотрены имеющиеся фонетико-морфологические системы ряда диалектных единиц, выполнено их сравнительное исследование, рассмотрены исторические пласты их словарного состава.  

        Результаты исследований представлены в 23-х научных публикациях.

Новыми материалами обогащена диалектная фонотека, были продолжены работы по дигитализации материалов диалектологического атласа (введены данные, содержащиеся в более чем 40-а тетрадях.).

          В рамках темы «Вопросы исторического развития армянского языка» (рук. к.ф.н. Г. Мхи­тарянян) проведена значительная работа в направлении рассмотрения взаимоотношений древ­не­ар­­­мян­ский язык – диалект, среднеармянский язык – диалект, которая способ­ст­ву­ет не толь­ко раскрытию того или иного языкового состояния и развития на предыдущих фазах, но также определению времени функцио­ни­ро­вания диалектов, интерпретации вопросов, касающихся  изменения данного языкового состояния в диалектах. В частности, раскрытием в карабахском диалекте лексических и грамматических общностей с грабаром и среднеармянским языком, а также с выявлением некоторых фактов дограбаровского периода подтверждается использование диалектного варианта в Арцахе с древнейших времен.

        В рамках темы «Вопросы общего, сравнительного и прикладного языкознания (рук. д.ф.н. В. Ам­бар­цумян») проведено исследование новейших направлений в лингвистике, сопоставитель­ное изучение грамматических явлений армянского языка и других индоевропейских языков, были продолжены лексико-этимологические уточнения и дополнения к этимологическому словарю. В свете современной лингвистической типологии рассмотрены закономерности исторического развития глагольных временных форм.

Изучены армяно-иранские и армяно-кавказские лексические изоглоссы, выполнено гене­ти­ческое, семасиологическое и структурное исследование семантических групп слов по металло­обработ­ке.

       Результаты исследований представлены в одной монографии, 23-х статьях, две из которых изданы за рубежом.

        В области прикладной лингвистики выполнено структурное описание лексики и грамма­тической системы древнеармянского языка, рассмотрены электронная лексикография и перевод, разработаны вопросы корпусной лингвистики.

       Составлены новые конкордансы, 12 из которых – электронным способом.

 

 

 

        В рамках темы  «Диалектная картина области Арагацотн» (рук. д.ф.н. В. Катвалян) собраны демографические и другие необходимые материалы, исследованы опубликованные данные по населенным пунктам. В диалектологических экспедициях по Аштаракскому району способом видеозаписи а также по вопросникам собран значительный диалектологический материал и другие необходимые данные по около полутора десятка населенным пунктам. Результаты исследований представлены в статьях и докладах. Подготовлены общие диалектные характертстики по трем десяткам населенных пунктов.

          По грантовой программе «Формальное описание словообразования армянского языка и создание соответствуящей электронной базы данных» (рук. к.ф.н. М. Сарксян) разработаны общие принципы формального описания, выполнено формальное описание с словообразовательной точ­ки зрения около 100 000 слов. С использованием цифровой технологии создана действуящая в самостоятельном интернетовском сайте база, имеящая обширные поисковые возможности.

          В рамках темы «Система электронного корректирования» (рук. к.ф.н. М. Сарксян) за отчетный период разработаны принципы создания новой системы корректирования, представлены ее структура и объем охвата, способы исправления ошибок, систематизированы все словари, мате­риал которых должен быть охвачен в базе, лежащей в основе системы корректирования, ди­ги­та­лизации ряд печатных и электронных словарей, разработано соответсвуящее программирование.

 

4. Результаты прикладных работ

 

       Результаты выполняемых в Институте языка научных и исследовательских работ содержат важные материалы с точки зрения общего языкознания, представляют ценность также для смежных отраслей науки. Многие труды имеют также научно-практическое, прикладное значение. За отчетный год с участием сотрудников Института подготовлены следующие труды такого назначения: «Армянский язык и культура речи», «Ошибки языкового употребления (теоретико-прикладное пособие)»,  «Функциональный армянский язык (пособие по практической работе)».

       Создана «Электронная база данных лексики армянского языка (автор Ф. Акопян) в отдель­ном интернетовском сайте. Для включения армянского языка в интернетовскую систему, его успешного применения в сфере информационных технологий в первуя очередь необходимо  описать и представить словарный запас, используя непрерывное поступательное развитие но­вейших технологий. В электронной базе представляются семантико-понятийные взаимо­отно­ше­ния, дается исчерпываящая фонетическая, словообразовательная, лексикосемантическая харак­те­ри­стика слов. Использование базы данных в лингвистических целях откроет перед армянским языком новую ступень развития в области информационных технологий.

 

 

 

         During the year 2019, the Institute of Language conducted research on structural features of literary Eastern and Western Armenian, spoken Armenian and dialects, issues on language history, sound, grammar and lexical systems, and general, comparative and applied linguistics.

          Within the topic "Issues in General-Comparative and Applied Linguistics" (supervised by V. Hambardzumyan, Doctor of Philology), the relations between the Armenian and the Celtic languages, particularly the phonological and word comparisons according to the available reference literature, were examined. Such a reference to the Armenian-Celtic linguistic relations is of greatest importance for the comparative and typological study of Indo-European languages, especially considering the new interpretations of many issues on the history of the Armenian language in the pre-written period. The outcomes of this research are summarized in the book "Armenian and Celtic Languages" authored by V. Hambardzumyan.

A large amount of work has been done within the topic "Study of Armenian Dialects" (supervised by V. Katvalyan, Doctor of Philology) to supplement the study of dialectal units. The dialect of Akni and the speeches of Trabzon, Ballu, Khurnavul, Karbi have been studied and described, the issue of separation and explanation of paradigmatic archaisms in dialectal Armenian has been raised, and the creative-artistic speech has been highlighted as a source for dialectal language study. The outcomes of this research are presented in scientific articles and reports.

 

 

       The results of research works and studies of the Institute of Language are important in terms of general linguistics, and they are valuable for a number of adjacent fields. A lot of work done at the Institute of Language is also of practical significance. During the year of report, the following books have been prepared by the scientific staff members of the Institute: The Armenian Language and the Art of Speech, Spelling and Grammar Mistakes /manual for theory and practice/, Functional Armenian Language /manual for practice/.

        An electronic database of Armenian vocabulary has been created in a separate website (created by F. Hakobyan). In order to make Armenian an internet language and to use it successfully in the field of information technologies, it is first necessary to describe and present the vocabulary using the  non-stop and continuous development of the latest technologies. The electronic database presents the conceptual and semantic relations of words, provides the phonetic, word-structural, semantic and grammatical full description of the keywords. The use of the database for linguistic purposes will bring a totally new level of development for the use of Armenian in the field of information technologies.            

 

 

                 Ինստիտուտի տնօրեն՝                                  Վ.Լ.Կատվալյան

              Գիտական քարտուղար՝                                   Ա.Ա.Աբրահամյան