Համբարձումյան Վազգեն

1947 թ.,20 հունիսի, Արագածոտնի մարզի Մաստարա գյուղ

 

 1965 թ.-ավարտել է Մաստարա գյուղի միջնակարգ դպրոցը

1965-1970թթ.-Երևանի պետական համալսարան, հայ բանասիրական ֆակուլտետ,  հայոց լեզու և    գրականություն մասնագիտությամբ

1970-1973թթ.- ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի ասպիրանտուրա՝ գրաբար մասնագիտությամբ

 

Գիտական աստիճան

        1979թ. «Հովհաննես Մամիկոնյանի «Տարոնի պատմության» լեզուն և ոճը» թեմայով թեկնածուական ատենախոսություն, 1991թ. «18-19-րդ դդ. գրաբարի գործառությունը և կառուցվածքը» թեմայով դոկտորական ատենախոսություն, ԽՍՀՄ ԲՈՀ-ի հաստատումով ստացել է բանասիրական գիտությունների թեկնածուի, այնուհետև դոկտորի գիտական աստիճան:

 

 

Աշխատանքային գործունեություն    

        1974թ.-ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ, ավագ լաբորանտ, այնուհետև կրտսեր և ավագ գիտաշխատակից, ավելի ուշ՝ առաջատար գիտաշխատակից

        1993-2004թթ.-ինստիտուտի  հայերենի տերմինաբանության և խոսքի մշակույթի բաժնի վարիչ, այնուհետև հայերեն գիտատեխնիկական տերմինաբանության ուսումնասիրության թեմատիկ խմբի ղեկավար

         2004թ.- ինստիտուտի հայոց լեզվի պատմական զարգացման ուսումնասիրության բաժնի վարիչ

         2011թ. հոկտեմբերին ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի տնօրեն

     

        Այլ տվյալներ

        Հեղինակ է մեկուկես տասնյակից ավելի մենագրությունների, երեք ծավալուն գրքի` գրաբարից նոր գրական հայերեն թարգամանության, հարյուրից ավելի գիտական հոդվածների և զեկուցումների թեզերի՝ հայերեն և այլ լեզուներով:Մշակել է հայոց լեզվի քննությունների նոր՝ հարցաթերթիկների եղանակը, առանձին կամ հեղինակակիցների հետ կազմել է երեք ժողովածու («Հայոց լեզվի գրավոր աշխատանքների հարցաթերթիկներ», Երևան, 1993, «Հայոց լեզվի հարցաթերթիկներ. հարցաշարերի ժողովածու բուհ ընդունվողների համար» Երևան, 1995, էջ 456 և այլն), որոնք հիմք են հանդիսացել հետագայում կազմված նման ժողովածուների համար:

         Հրապարակել է ուսումնամեթոդական ձեռնարկներ՝ «Գրաբարի ինքնուսույց» (Երևան, 1999, 241 էջ), «Գրաբարի ձեռնարկ» ( Երևան, 2004, 176 էջ), «Լատիներենի դասագիրք» ( Երևան, 2007, 360 էջ) և այլն:

          Այժմ զբաղվում է հայերենի նախագրային շրջանի տարբերակային քննության հարցերով, կատարում է լրացումներ և ճշգրտումներ  հայերեն ստուգաբանական բառարանի մեջ:

         Տարբեր տարիների եղել է Երևանի ազգային գրադարանի, իսկ այժմ ՝ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի գիտական խորհրդի անդամ: Ներկայումս ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտում և Երևանի պետական համալսարանում գործող ԲՈՀ-ի 019 ( Ժ. 02.01.«Հայոց լեզու») և 009 (02.08. «Ռոմանական լեզուներ». վերջինիս գիտության դոկտորների թվի համալրման կարգով) գիտական աստիճաններ շնորհող խորհուրդների անդամ է: Արժանացել է ՀՀ ԳԱԱ «Պատվոգրի» ( Գիր. նո 10, 2003թ.), ՀՀ Ազգային ժողովի « Պատվո մեդալի» (Վկայագիր № 153, 2012թ.)՝ գիտության և մայրենի լեզվի ուսումնասիրության բնագավառում ունեցած անխոնջ, բազնաբեղուն գործունեության համար:

          Նրա գիտական ղեկավարությամբ բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան է ստացել  ութ ասպիրանտ և հայցորդ՝ ժամանակակից հայերենի, հայոց լեզվի պատմության, հայերենի տերմինաբանության, հայերենի և գերմաներենի տիպաբանության գծով, այժմ ղեկավարում է ինը հայցորդի և ասպիրանտի գիտահետազոտական թեմա: Մասնակցել է մեր հանրապետությունում և արտասահմանյան մի շարք երկրներում կայացած միջազգային գիտաժողովներին, կարդացել հայոց լեզվի պատմությանը և ժամանակակից հայերենի կառուցվածքին, հայ բարբառագիտությանը վերաբերող գիտական զեկուցումներ և տեսական դասախոսություններ (Կանադա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իրանի Իսլամական Հանրապետություն, Լիբանան-Անթիլիաս):

 

Անձնական տվյալներ

Ամուսնացած է:

Ա. Մենագրություններ

1. Հովհաննես Մամիկոնյանի «Տարոնի պատմության» լեզուն և ոճը. «Հայոց լեզվի պատմության հարցեր», պր.1, Երևան, ՀԽՍՀ  ԳԱ հրատ., 1981, էջ 112-211:

2. XVII-XIX  դդ. գրաբար  ճարտասանական երկերի տերմինաբա-նությունը, «Հայոց լեզվի պատմության հարցեր», պր. 2, ՀԽՍՀ  ԳԱ հրատ., Երևան, 1985, էջ 257-317:

 3. Գրաբարի գործառությունը որպես գրական լեզու ԺԸ-ԺԹ դդ., Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատ., 1990, 412 էջ: 

4. Հայոց լեզվի դասական ուղղագրության հիմունքները, Երևան,  «Մ. Վարանդյան» հրատ., 1993, 68 էջ:

 5. Ակնարկներ Հայոց լեզվի համեմատական բառագիտության, պրակ  1,  Երևան,  ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ.,1998,  56  էջ:

 6. Գրաբարի ինքնուսույց, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ.,  1999, 241 էջ:

 7. Հայերեն աստված բառի ծագումն ու տիպաբանությունը, Երևան, «Զանգակ- 97» հրատ., 2002, 48 էջ:

8. Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, «Զանգակ- 97» հրատ., 2004, 176  էջ:

9. Ակնարկներ Հայ բառարանագրության պատմության (XVII դ. վերջ- XIX դ.),  հ. 1, Երևան, «Զանգակ- 97» հրատ.,  2006, 140 էջ:

10. Ակնարկներ Հայոց լեզվի համեմատական  բառագիտության, պր. 2, Երևան,   ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ., 2007, 64 էջ:

11. Մայրենի լեզվի զրուցարան, Երևան, «Զանգակ-97» հրատ., 2007, 80 էջ:

12. Լատիներենի դասագիրք, Երևան, «Զանգակ-97» հրատ.,  2007, 560 էջ:

13.Լատինաբան հայերենի պատմություն (14-18-րդ դդ.), Երևան,  «Նաիրի»  հրատ., 2010, 372 էջ:

14. Հարյուր  թելադրություն,  Երևան, «Էդիթ-պրինտ» հրատ.,  2010, 104 էջ:

15. Հայերենի բառաքննական և ստուգաբանական ուսումնասի-րություններ, ՀՀ ԳԱԱ <<Գիտություն>>, հրատ., Երևան, 2012, 172 էջ:

16. Հովհան Մամիկոնյանի <<Տարոնի պատմության>> լեզուն և ոճը, ՀՀ ԳԱԱ <<Գիտություն>>, հրատ., Երևան, 2013, 224 էջ:

17. 17. Armenian and Indo-European. Essays on Comparative Lexicology of the Armenian Language, Yerevan, “Zangak-97”, 2014, 183 page:

18.Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, Էդիթ Պրինտ, 2018,  436 էջ:

19.Լեզվաբանության հիմունքներ, Երևան, Ասողիկ, 2019, 368 էջ:

20.Հայերենը և կելտական լեզուները, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ <<Գիտություն>> հրատ., 2020, 270 էջ:

 

Գ. Գիտական հանդեսներում տպագրված հոդվածներ

1.Նոր բառեր և իմաստային կիրառություններ Հովհաննես  Մամի-կոնյանի «Տարոնի պատմության» մեջ, «Բանբեր Երևանի համալսա-րանի»,  1976,  1, էջ 246-252: 

 2. Հ. Մամիկոնյանի լեզվի ձևաբանական մի քանի առանձնահատ-կություններ,  «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1976,  5,  էջ 49-57:

 4. Լեզվի զարգացման արտաքին և ներքին գործոնների մասին, «Հայոց լեզուն և գրականությունը դպրոցում», 1978, 4, էջ   50-54:

5. Հ. Աճառյանի ըմբռնումները լեզվի գեղագիտական գործառու-թյան մասին, «Հայոց լեզուն և գրականությունը  դպրոցում», 1979, 4, էջ  38-46:

6. Բառի հմայքը և հնչեղությունը, «Գարուն», 1980, 1, էջ 75-82:

7. Լեզու, ոճ, խոսք, «Բանբեր Երևանի համալսարանի», 1981, 3, էջ 182-191:

8.  XVIII  դ.  առաջին կեսին  տպագրված երկու գրքի մասին, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1981, 3, էջ 63-72:

9. XVIII-XIX դդ. գրաբար պատմագրության լեզվական բնութագիրը, «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1982, 1, էջ 73-82:

10. Գրաբարի լատինատիպ նորամուծությունների հաղթահարումը  XVIII դ., «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1982, 8, էջ 63-72:

11. Երկու նորահայտ գիրք Գրիգոր Մարզվանեցու  տպագրու-թյամբ, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1983, 3, էջ 64-71:

 12. XVII-XIX  դդ. գրաբար  ճարտասանական երկերի տերմինա-բանությունը, «Միջազգային հայերենագիտական գիտաժողով. զեկու-ցումներ»,   Երևան, 1985, էջ 352-359:  

  13. Համադրական բաղադրությունները Խաչատուր Աբովյանի «Նոր տեսական և գործնական քերականության» մեջ, «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1986, 2, էջ 66-75:

 14. XVIII դ. գրաբարի մաթեմատիկական տերմինաբանությունը,  «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1986, 3,  էջ 70-78:

15. Արձակագիրը և գեղարվեստական խոսքի ինքնատիպությունը, «Սովետական գրականություն», 1978, 2, էջ 127-143:

16. Հայերեն ձեռագիր բառակազմական բառարանը, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1987,  11, էջ  70-77:

17. Հայերեն-լատիներեն ձեռագիր բառարան, «Կուլտուր-լուսավո-րական աշխատանք», 1987, 4, էջ 16-17:

18. Հայերենի բառապաշարի բառարանային ուսուցումը, «Հայոց լեզուն և գրականությունը դպրոցում,, 1988, 2, էջ 21-23;    

 19. XVIII-XIX  դդ. գրաբարի ձևաբանական առանձնահատկու-թյունները, «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1988, 1, էջ 11-22:     

 20. Եղիազար Առնջեցին բառարանագիր, «Պատմա-բանա-սիրական հանդես», 1989, 3, էջ 114-121:

21.Վրթանես Չալըխյան. կյանքը և գործը, «Մշակույթ» (ամսագիր), 1989, 2, էջ 85-90:                                                                                      

 22. Հայ առաջին պարբերականը, «Էջմիածին» (ամսագիր), 1994, Ը (օգոստոս), էջ 49-56:

 23. Հ. Վրթանէս Չալըխեանը եւ Վիէննական հայերէնագիտութիւնը, «Հանդէս  ամսօրեայ» (ամսագիր), 1995, Յունուար-Փետրուար, էջ 360-379:

 24. Մովսես Խորենացու  Պատմության «Տենչայ Սաթենիկ տիկին» հատվածը, «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1995, 2, էջ 227-236:

 25. Division into Historical Periods of the Latinized Armenian, “V International Conference  on Armenian Linguistics”, Montreal, 1995, pp. 74-75:

  26. Հայոց լեզվի պատմության ուսումնասիրության  արդի  խնդիր-ները, “Festschrift Prof. Dr. Dora Sakayan  zum  65  Geburtstag”, part 1, Montreal,  Quaebec  Canada, 1995,  ss. 92-99:

   27. La periodisation  de l’histoire de l’armռ¬nien  latinisռ¬.-“Procee-dings  of the Fifth International Conference on Armenian Linguistics”, McGill University,  Montreal, Quebec, Canada, May 1-5, 1995, Caravan Books, Delmar, New  York, 1996, pp. 375-380:          

   28.Հայերեն ստուգաբանություններ, «Պատմա-բանասիրական հան-դես», 1996, 1- 2, էջ 189-192:                           

   29. Հայերեն աղջիկ բառի ստուգաբանությունը, «Պատմա-բանասի-րական հանդես», 1997, 2, էջ 149-152:         

   30. Հովհաննես իմաստասեր Օձնեցի, «Էջմիածին» (ամսագիր), 1997, Դ -Ե (ապրիլ-մայիս), էջ 96-105:

31. Ս. Յակոբեանց վանքի ձեռագրերի ցուցակը հայոց լեզուի պատմութեան ուսումնասիրութեան սկզբնաղբիւր, «Սիոն» (ամսագիր),  1997, Յուլիս-Դեկտեմբեր, էջ 302-305 (հեղինակակից` Ա. Տէր-Ստե-փանեան):

   32. Նորահայտ բառեր «Յայսմաւուրք»-ի մեջ, «Էջմիածին»  (ամսագիր), 1998,  Ե (մայիս),  էջ 66-72:     

   33. Linguistic variations and the investigations of the phonetic variants of Old Armenian literary Language,“Sixieme Colloque Inter-national  de Linguistique Armenien. Abstracts”, Paris, 1999, p. 16:

   34. Hovhannes  Odznetsi  and his phsilosophical-theological Works, translation into Modern Armenian,“Armenian Mind”, Nastional Academy of Sciences, vol. IV, no. 2, 2000,  pp.  232-240:                                         

   35. Հայոց լեզվի կետադրական տերմինների ծագումը և կառուցվածքը, «Պատմա-բանասիրական հանդես»,  2001, 1,  էջ 102-119:

   36. The “non-complete” schift of Indo-European explosives in Arme-nian, “Semiotics and Language teaching. Theoretical Princeps, Ann Arbor: Caravan Books”, 2001,  pp. 25-32:

   37. Вариативность и.-е. корня и происхождение и типология арм-янского слова astuac “ոՏչ”, «Մաշտոցյան ընթերցումներ», Գ, Օշական, 2001, էջ 21-22:  

   38. Մխիթարեանների լեզուամշակման սկզբունքները եւ գրական հայերէնի կանոնարկման արդի խնդիրները,  «Բազմավէպ», 2001, 1- 4, էջ 187-200:                                                 

   39. Variabilit¬ linguistique et  probl¬mes  d’ռ¬tude de variants morpho-nologiques  de l’arm¬ռnien classique, “Slovo”. Actes du Sixi¬me Colloque international de Linguistique armռ-nienne. INALCO - Acad¬mie des Insciptions et Belles-Lettres, 5-9 juileet 1999, vol. 26-27  (2001-2002), pp. 131-134:

   40 Հ.-ե. արմատի տարբերակայնությունը և հայերեն աստուած բառի ծագումն ու տիպաբանությունը, «Պատմա-բանասիրական հան-դես»,  2002,  3, էջ 242-260:        

41. Հայերեն աստված բառի ծագումը, «Էջմիածին», 2002, Ե  (մա-յիս), էջ 43-59:

   42. Հ.-ե. տարբերակայնությունը և հայոց լեզվի տարբերակային ուսումնասիրության խնդիրները.  «Հայագիտության արդի վիճակը և նրա զարգացման հեռանկարները. զեկուցումների դրույթներ, 15-20-ը սեպտեմբեր, 2003 թ.», Երևան, 2003, էջ125-127:

   43. Հ.-ե. ծագման  հայերեն  արմատի տարբերակային վերականգնման և տիպաբանական վերլուծության խնդիրները,  «Լեզու և լեզվաբանություն», 2003, 1, էջ 39-43:

 45. Հայերեն ծաւի  ~  հիեր.  լուվ.  taխi,  «Հանրապետական գիտա-ժողովի նյութերի  ժողովածու», Երևան-Վանաձոր, 2005, էջ 61-65:

   46. Հ. Օրբելու ներդրումը Մոկսի և առհասարակ հայերենի բարբառ-ների գիտական ուսումնասիրության մեջ, «Ակադեմիկոս Նիկողայոս  Մառ. ծննդյան 140 և մահվան 70-ամյակների տարելիցի ժողովածու», Երևան, 2005, էջ 92-98:

   47. Աստվածաշնչի թարգմանությունը և նոր թարգմանության խնդիրները, «Աստվածաշնչական Հայաստան» (ժողովածու), Երևան, «Նոյյան տապան» հրատ.,  2005,  էջ 518-523:                                            

   48. Սիմեոն կաթողիկոս Երևանցու «Ջամբռ» երկի բառապաշարը, «Էջմիածին»  (ամսագիր), 2006,  5 (մայիս),  էջ 42-54:

   49. Arm. kayt  und Hier. Luv. gati-, «Լեզու և լեզվաբանություն»,  2006,  1, էջ  46-47: 

   50. Նկատառումներ Սիմեոն կաթողիկոս Երևանցու «Քարոզգրքի» լեզվի վերաբերյալ, «Էջմիածին»  (ամսագիր), 2007,  9  (սեպտեմբեր),  էջ  100-109:

   51. Հայերեն  ոչ ծավալուն բառարանները, «Գիտահետազոտական աշխատանքի ուղեծրում. դասախոսների գիտական զեկուցումների ժողովածու` նվիրված (Հ.Աճառյանի անվան համալսարանի  15-ամյակին, պրակ երրորդ)», Երևան, «Սարվարդ»  հրատ.,  2007, էջ 29-34:      

   52. Լատինաբան  հայերենի տարբերակիչ հատկանիշները, «Պատմա-բանասիրական հանդես»,  2008,  1,  էջ 159-179:

   53. Գրական հայերենի հունաբան և լատինաբան տարբերակների փոխհարաբերության հարցի շուրջ, «Լրաբեր հասարակական գիտու-թյունների»,  2008, 2, էջ136-149:

   54. Նկատառումներ լատինաբան հայերենի տարբերակիչ հատ-կանիշների վերաբերյալ. «Ջահուկյանական ընթերցումներ-2008» (Հան-րապետական գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ. Երևան, մայիսի 7-8, 2008 թ.), Երևան, ՀՀ ԳԱԱ  «Գիտություն» հրատ., 2008, էջ 98-106:

55. Համառոտ ակնարկ հայ բառարանագրության պատմության. «Աշխատանքային տետրեր» («Հայկական բանակ» ռազմագիտական հանդեսի հավելված. հատուկ թողարկում), 2009, էջ 49-64:

56. Կիլիկիայի բարբառի ուսումնասիրութեան ձեռքբերումները եւ արդի խնդիրները, «Հասկ» հայագիտական տարեգիրք. Նոր  շրջան, ԺԱ տարի, 2007-2008, Հրատարակութիւն Մեծի տանն Կիլիկիոյ կաթո-ղիկոսութեան,  Անթիլիաս-Լիբանան, 2009, էջ 109-114:

57. Արարատ  Ղարիբյանի  «Ռուս-hայերեն  բառարանում» գործած-ված հայերեն հեղինակային  նորաբանությունների մասին. «Հայագի-տական հանդես» (Խ.Աբովյանի անվան  հայկական պետական մանկավարժական համալսարան), 1 (13), Երևան, 2010, էջ 31-39:

58. Երեմիա Մեղրեցու «Բառգիրք հայոցի»  մի  քանի բառի մեկնություն, «Ջահուկյանական ընթերցումներ» (Ակադեմիկոս Գ. Ջահուկյանի 90-ամյակին նվիրված հանրապետական գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ. Երևան, 2010 թ., մայիսի 6-7), Երևան, «Էդիթ պրինտ» հրատ., 2010, էջ 152-168:

59. Բառաքննական նկատառումներ Երեմիա Մեղրեցու «Բառգիրք հայոցի»  մի  քանի բառերի շուրջ,  «Պատմաբանասիրական հանդես»,  2010,  3, էջ 161-169:

60. Հայերենի տվյալների ընդգրկումը նոստրատիկ լեզուների համեմատական բառարանի մեջ և հետագա ուսումնասիրությունների խնդիրը, «Պատմաբանասիրական հանդես»,  2011,,  3, էջ 149-175:

61. Ստուգաբանական դիտարկումներ «Բառգիրք հայոցի» մի քանի բառի վերաբերյալ, «Էջմիածին» (ամսագիր),  2012,  1, էջ 40-50:

62.Նկատառումներ Հ. Աճառյանի «Հայերեն արմատական բառարանի» ստուգաբանությունների վերաբերյալ, «Հայագիտական միջազգային երկրորդ համաժողով. Հայագիտությունը և արդի ժամանակաշրջանի մարտահրավերները, 17-19 հոկտեմբերի, 2013 թ., Զեկուցումների դրույթներ», Ե., ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ., 2013, էջ 133-135

63.Նկատառումներ Հ. Աճառյանի «Հայերեն արմատական բառարանի» ստուգաբանությունների վերաբերյալ, «Հայագիտական միջազգային երկրորդ համաժողով. Հայագիտությունը և արդի ժամանակաշրջանի մարտահրավերները, 17-19 հոկտեմբերի, 2013 թ., Զեկուցումների դրույթներ», Ե., ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ., 2014, էջ 277-279:

64. Գ. Ջահուկյանի «Հայերեն ստուգաբանական  բառարանի մասին», «Ջահուկյանական ընթերցումներ», Ե., «Ասողիկ» հրատ., 2014, էջ 257-262: